De antivaccinatiebeweging, waarvan de aanhangers ook wel anti-vaxxers worden genoemd, bestaat uit mensen die geloven in de pseudowetenschap dat vaccins (tegen de griep, kinderziektes, hepatitis, HPV, COVID-19, of wat dan ook), schadelijk zouden zijn voor de gezondheid en/of deel zouden uitmaken van een farmaceutisch complot. Zowat alle beweringen omtrent de "gevaren" van vaccins zijn onwaar, overdreven, fout geïnterpreteerd of alarmistische misleiding. Deze pseudowetenschappelijke beweging vormt een ernstig gevaar voor de volksgezondheid, omdat het paranoïde alarmisme kan zorgen voor een uitbraak van besmettelijke (en soms dodelijke) ziektes die met vaccins hadden kunnen worden voorkomen. Iets niet doen, zoals in dit geval vaccineren, is immers ook een keuze die gevolgen met zich meebrengt.
De meest bekende bewering is dat vaccins de oorzaak zouden zijn van autisme, en dit ondanks alle afwezigheid van zulk bewijs, zelfs integendeel aangezien alle studies hebben aangetoond dat er geen link bestaat tussen de twee (en de enige studie die dat wel beweert is aantoonbaar vervalst geweest). Anti-vaxxers verlagen zich aldus tot een blame & shame-spel, waarbij ze direct of indirect de ouders van een autistisch kind de schuld geven "omdat ze het kind hadden laten inenten". Het zal niet verbazen dat beweringen zoals deze zelden of nooit van mensen met autisme zelf afkomstig zijn. Bovendien is dit in feite een vorm van "hate speech" omdat antivaxxers impliceren dat je beter dood gaat aan een ziekte (die met een vaccin had kunnen worden voorkomen) dan te overleven met autisme.
Concept van anti-vaccinatie[]
Het idee achter de hele antivaccinatiebeweging is het geloof dat vaccins om de één of andere reden niet zouden werken, schadelijk zouden zijn voor je gezondheid, of dat de voordelen ervan niet opwegen tegen de nadelen. De argumenten die hiervoor worden aangehaald zijn erg gevarieerd: sommigen beweren dat bepaalde ingrediënten in vaccins schadelijk zouden zijn, anderen maken meer vage beweringen zoals "het is beter om de ziekte op natuurlijke manier uit te zweten", of dat "de ziektes zo erg eigenlijk niet zijn". Anderen kiezen dan weer de weg van de zogenaamde "vrijheid" om te kiezen of ze al dan niet worden gevaccineerd, vaak bekeken vanuit religieuze of andere ideologische standpunten. Vaak komt het neer op een kinderlijke reactie in de aard van "het moet, dus ik wil het niet", of een paranoïde wantrouwen tegen "de regering" of "de farmaceutische sector". Sommigen gaan nog verder en beschouwen vaccinaties als een complottheorie, waarmee de Reptilian aliens de mensheid willen uitroeien om zo de New World Order tot stand te brengen.
Centraal in de anti-vaccinatiebeweging is de zogenaamde "anti-vaxxer", een term die verwijst naar eender welk persoon die beweert kennis en inzicht te hebben over immunologie en vaccinatiestudies, maar in feite helemaal geen gegronde medische achtergrond heeft en louter het eerste Google-resultaat aanklikt dat zijn vooringenomenheid over vaccins bevestigt. Wellicht kan het worden herleid tot een irrationele angst voor naalden. Dit zijn niet enkel de aluhoedjes die hun "research" uitvoeren op een computer in de kelder van hun moeder, maar ook bekende personen zoals Bill Maher[1][2][3], Chuch Norris[4], Donald Trump[5][6][7], Jenny McCarthy[8], en Jim Carrey[9]. Dan zijn er ook nog de kwakzalvers, zoals John Consemulder, Joseph Mercola, en Mike Adams van Natural News, die geld hebben geroken in de hele antivaccinatiebeweging en mee paniek zaaien om dan vervolgens geld te verdienen met de verkoop van (al even onzinnige) boeken over het onderwerp, of (voedings)supplementen.
Werking van vaccins[]
Er zijn heel wat verschillende soorten vaccins op de markt, en de werking ervan kan verschillen van soort tot soort. Zo zijn er vaccins tegen kinderziektes zoals mazelen, pokken, polio en rodehond, tegen het HPV-virus, tegen het nieuwe coronavirus COVID-19 en is er de jaarlijkse griepprik. Het basisconcept achter deze verschillende soorten vaccins is dat je immuunsysteem reeds vooraf wordt aangesterkt om zo beter beschermd te zijn tegen een potentiële besmetting in de nabije of verdere toekomst. Vaccins beschermen niet enkel jezelf, maar ook de mensen in je omgeving.
In het geval van een griepvaccin wordt, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, niet het griepvirus zelf geïnjecteerd. Het is dus onmogelijk om de griep te krijgen door je met het griepvaccin te laten inenten[10]. Wat men wel injecteert, is een inactieve versie van het virus, die niet in staat is om je ziek te maken maar er wel voor zorgt dat je lichaam antistoffen begint aan te maken. Die antistoffen beschermen je dan tegen een potentiële besmetting van de actieve versie van het virus. Indien je na de inenting toch ziek zou worden van de griep, is dit meestal omdat je het virus reeds voor de inenting hebt opgelopen en dat het virus nu pas symptomen is beginnen vertonen. Het duurt trouwens zo'n tweetal weken na inenting, voordat je lichaam de nodige antistoffen heeft aangemaakt om je voldoende te beschermen tegen een besmetting. In die periode kunnen er soms wat neveneffecten zoals hoofdpijn of hoest optreden, maar dat betekent niet dat je dan vanzelfsprekend besmet bent met de griep[11], en zulke nevenwerkingen komen slechts weinig voor[12].
Het BMR-vaccin, tegen de kinderziektes bof, mazelen en rodehond, wordt wel gemaakt van een "live" versie van het virus. Het virus wordt in deze vaccins echter enorm afgezwakt[13], waardoor het zelfs zo goed als onmogelijk is dat een gevaccineerd kind een ander (ongevaccineerd) kind zou besmetten[14]. Ook het polio-vaccin wordt meestal gemaakt van een "live" versie van het virus, waarvan het mogelijk is dat het soms muteert tot een "wilde" versie. Om die reden adviseert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) eerst een poliovaccin met een inactieve versie te gebruiken, om zo immuniteit op te bouwen, en later een boost-vaccin te gebruiken dat wel een "live" versie bevat[15].
Het vaccin voor het Coronavirus COVID-19 bevat helemaal geen coronavirus COVID-19, maar een RNA-code verstopt in vetbolletjes[16]. Deze code wordt in de cellen van de gevaccineerde door het endoplasmatisch reticulum gelezen en hierdoor maakt het lichaam de Spike-eiwitten aan. Als deze daarna bij een echte infectie worden vernietigd kan COVID-19 minder makkelijk het lichaam van een gevaccineerde infecteren. Na de aanmaak van de Spike-eiwitten leert het immuunsysteem deze te vernietigen. Omdat zowel de Spike-eiwitten als het RNA worden vernietigd is het bj de meeste vaccinaties belangrijk dat men twee keer binnen ongeveer zes weken wordt gevaccineerd, en zes maanden daarna een 'booster' wordt toegediend. Uitzondering is het Janssen-vaccin[17], deze werkt met een aangepast verkoudheidsvirus (wat in feite een onschuldig coronavirus is) waar de RNA-code in is verstopt. Dit blijft langer in werking dan het RNA alleen, daarom is hiervoor één prik voldoende. In beide gevallen raakt het RNA nooit de celkern en verandert het DNA van de cel dus niet.
Het is van groot belang om kinderen te vaccineren tegen kinderziektes: voor de introductie van het vaccin tegen mazelen was die ziekte verantwoordelijk voor maar liefst 2,6 miljoen overlijdens per jaar[18][19], en zelfs in 2012 lag dat aantal nog steeds op 122.000 per jaar (waarvan het grootste gedeelte kinderen zijn). Mazelen is dus wel degelijk een ernstige ziekte[20], die lang niet wereldwijd uitgeroeid is. Dankzij vaccins is het aantal gevallen van mazelen enorm afgenomen, wat de indruk wekt dat het in Europa wel uitgeroeid is, maar indien het vaccineren hiertegen zou stoppen is de kans op een nieuwe epidemie erg groot[21]. Hetzelfde geldt voor andere kinderziektes zoals polio en de pokken[22].
Het HPV-vaccin is bedoeld is om baarmoederhalskanker te voorkomen bij vrouwen, alsook genitale kankers bij mannen, wat kan ontstaan als gevolg van een HPV-besmetting[23][24]. Om die reden wordt het vaccin meestal gegeven in de jonge tienerjaren, nog voor de jongere (zowel meisjes als jongens) voor het eerst seksuele betrekkingen heeft[25][26]. Het vaccin zelf is niet in staat om kanker te veroorzaken[27], omdat het HPV-virus zelf helemaal niet aanwezig is in het vaccin (zelfs niet in een inactieve vorm)[28].
Vaccins hebben eveneens het positieve gevolg van de zogenaamde "herd immunity"[29]. Dit betekent dat, als een (groot) aantal mensen in een gemeenschap gevaccineerd is, de niet-gevaccineerden eveneens beter beschermd zijn omdat ze dan minder kans op besmetting hebben. Het concept is gebaseerd op eenvoudige logica: als 90% van een bevolking gevaccineerd is, heeft de drager van een besmettelijke ziekte veel minder kans om in aanraking te komen met iemand die niet gevaccineerd is. Op die manier kunnen ziektes (zo goed als) helemaal uitgeroeid worden, maar dit betekent echter niet dat vaccineren nadien niet meer nodig is: wanneer het aantal gevaccineerde mensen sterk daalt, verhoogt ook de kans op een nieuwe epidemie aanzienlijk.
De herd immunity is geen excuus om je niet te laten vaccineren: elke persoon die zich niet laat inenten verzwakt immers het effect van dit concept. De herd immunity is vooral belangrijk om mensen te beschermen die zich om bepaalde (medische) redenen niet kunnen laten inenten, bv. omwille van ouderdom of medische complicaties, of die reeds een verlaagde weerstand hebben als gevolg van een ziekte (zoals kanker). Religieuze uitsluiting is geen goed excuus om je niet te laten inenten: in de meeste godsdiensten zijn er weinig of geen aanwijzingen te vinden die reden geven om niet te vaccineren. In de meeste gevallen is de vraag om religieuze vrijstelling dan ook meer gebaseerd op irrationele angsten en niet op daadwerkelijke religieuze argumenten[30][31].
Algemene argumenten tegen vaccins[]
Hieronder geven we een aantal algemene en veelgebruikte argumenten van anti-vaxxers weer:
- De neveneffecten van een griepvaccin zijn erger dan die van de griep zelf: een griepvaccin kan neveneffecten hebben, zoals vermoeidheid, hoofdpijn, koorts, hoesten, of zwelling op de plaats waar de injectie heeft plaatsgevonden. Die neveneffecten komen echter zelden voor, en als ze al voorkomen zijn ze meestal erg beperkt[32]. Terwijl die symptomen van voorbijgaande aard zijn en geen blijvende schade aan je gezondheid zullen veroorzaken, kunnen de gevolgen van het griepvirus wel ernstig zijn met soms zelfs de dood als gevolg[33].
- Het virus zelf maakt je immuunsysteem sterker dan het vaccin ertegen: op het moment dat je besmet bent met een virus verzwakt je immuunsysteem, en ben je dus ook meer vatbaar voor andere besmettelijke ziektes. Nadien zal je immuunsysteem wel weer aansterken, en is de kans groot dat je tegen dit specifieke virus bestand bent. Als het gaat om het griepvirus, helpt dit je totaal niet verder omdat dat virus zowat elk jaar muteert[34]. Vaccins, daarentegen, verhogen je immuunsysteem en dat zonder dat je eerst ziek moet geworden zijn van de griep[35]. In geval van kinderziektes ben je in de meeste gevallen dan wel voor een heel lange tijd bestand, maar datzelfde effect zou je eveneens met een vaccin bekomen zonder dat je eerst ziek moet geweest zijn (en dus zonder de gevaren dat kinderziektes met zich meebrengen).
- Het griepvaccin werkt niet, want ik heb me laten inenten en toch werd ik ziek: niets in het leven biedt 100% garantie, ook vaccins niet. Toch is een vaccin zeer effectief, wat wil zeggen dat de kans op besmetting enorm klein is (maar dus niet onbestaande). Om een vergelijk te geven: mét het griepvaccin is je kans op besmetting 2%, terwijl dit zonder vaccin 10% is[36]. Je hebt zonder vaccin dus vijf keer meer kans op een besmetting. Indien je gevaccineerd bent en toch besmet geraakt, is de kans trouwens groot dat de symptomen aanzienlijk minder zijn dan wanneer je niet gevaccineerd was. Een andere mogelijke reden waarom je toch ziek wordt na het griepvaccin: je ervaart lichte neveneffecten van het vaccin (en je bent dus eigenlijk niet besmet), je was reeds besmet voordat je gevaccineerd was en de symptomen braken nadien pas uit, of je hebt een nieuwe mutatie van het griepvirus opgelopen.
- Griepvaccins maken het griepvirus enkel maar sterker: een griepvirus muteert constant, vaak als reactie op de omgeving en soms zelfs in ons eigen lichaam, wat de reden is waarom er elk jaar opnieuw een griepvaccin nodig is[37]. Die mutatie, ook antigene drift genoemd, vindt sowieso plaats ongeacht het gebruik van griepvaccins. Zelfs indien dit omwille van het vaccin nog meer zou plaatsvinden, zorgt de immuniteit van gevaccineerde mensen ervoor dat de verspreiding van dit virus moeilijk verloopt, waardoor een epidemie vanzelfsprekend uitblijft. Een andere soort mutatie, antigene shift genaamd, is een grotere mutatie zoals in 2009 is gebeurd met de Mexicaanse griep (H1N1-griepvirus), maar er is geen enkele aanwijzing dat dit door vaccins werd of zou kunnen worden veroorzaakt[38][39].
- Als jouw kind toch gevaccineerd is tegen kinderziektes, moet je geen schrik hebben voor mijn kind dat niet gevaccineerd is: vaccineren tegen (kinder)ziektes helpt je om besmetting te voorkomen, maar om een epidemie te voorkomen is het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen gevaccineerd zijn. Dit is het concept van de "herd immunity": hoe meer mensen er gevaccineerd zijn, hoe kleiner de kans dat een epidemie uitbreekt[40]. Bovendien bestaat er geen 100% garantie, en loopt een gevacinneerd kind nog steeds een kans (hoe klein ook) om besmet te worden. Door te vaccineren bescherm je dus niet enkel jezelf, maar ook anderen om je heen[41], inclusief mensen die om welke reden dan ook medisch niet in staat zijn zich te laten vaccineren, zoals sommige kinderen jonger dan 6 maanden, of mensen die sowieso al een lagere weerstand hebben omwille van hun ouderdom of een ziekte (bv. kanker)[42].
- Een kind zonder inentingen is gezonder dan een kind dat wel gevaccineerd is: dat is enkel de conclusie van een pseudowetenschappelijk onderzoek, waar enkel antivaxxers aan hebben deelgenomen[43]. Echte onderzoeken hiernaar wezen echter uit dat niet-gevaccineerde kinderen net vaker ziek worden (vooral met ziektes die via vaccins hadden kunnen worden voorkomen) en dus minder gezond zijn dan gevaccineerde kinderen[44]. Ook komt asthma minder voor bij kinderen die gevaccineerd werden[45].
- Onderzoeken naar de veiligheid van een vaccin worden gesponsord door het farmaceutische bedrijf zelf, dus kan dat nooit betrouwbaar zijn: dit argument vertrekt van de foute veronderstelling dat iedereen die voor een farmaceutisch bedrijf werkt, of erdoor gesponsord wordt, vanzelfsprekend corrupt is, zonder dat dit ooit aan het licht komt - een complottheorie van formaat[46]. Bovendien bestaan er wel heel wat onafhankelijke onderzoeken naar vaccins, die niet door farmaceutische bedrijven werden betaald[47]. Websites van antivaxxers, zoals Natural News en Mercola, hebben er nochtans wel alle belang bij om vaccinaties af te raden, zo kunnen ze de producten van hun eigen webshop aanprijzen als alternatief, en daar valt veel geld mee te verdienen. Het publiceren van alarmistische artikels gericht tegen vaccins is tevens een vorm van clickbait en like farming, waardoor ze meer bezoekers naar hun website lokken en dus - weerom - meer klanten in hun webshop krijgen.
Vermeende oorzaken[]
Een aantal van de antivax-argumenten berusten specifiek op bepaalde ingrediënten die in vaccins zitten - of waarvan men gelooft dat ze erin zitten. Hieronder de voornaamste ingrediënten op een rij.
Aluminium[]
Volgens Hugh Fudenberg, een kwakzalver, zouden een aantal vaccins het ingrediënt aluminium bevatten[48], en dit zou vervolgens de ziekte van Alzheimer veroorzaken[49]. Aluminiumzouten worden in kleine hoeveelheden aan sommige vaccins toegevoegd, en in veel gevallen helemaal niet[50]. En dan nog is er geen enkele aanwijzing dat aluminium de ziekte van Alzheimer zou veroorzaken[51]. Integendeel, vaccins tegen de griep, polio en tetanos verlagen het risico op Alzheimer met maar liefst de helft[52]. Het hoeft niet te verbazen dat Fudenberg zijn beweringen nooit wetenschappelijk heeft kunnen bewijzen[53].
Antifreeze[]
Een aantal vaccins bevatten de stof octylfenolethoxylaat, ook octoxynol (Triton X-100) genoemd[54]. Deze naam lijkt een beetje op polyethyleenglycol (PEG), een ingrediënt dat in antifreeze zit maar niet in vaccins. Zelfs al zou het wel in vaccins gezeten hebben, betekende dat nog niet dat er antifreeze in vaccins zat, want één ingrediënt van antifreeze is op zich geen synoniem voor antifreeze - net zoals het ingrediënt water geen antifreeze is maar er wel mee in zit. Triton X-100 is een splitsingsmiddel bedoeld om de viruscomponenten op te splitsen, en is helemaal veilig[55].
Embryocellen van koeien, apen en kippen[]
Bepaalde vaccins bevatten proteïnen[56], maar geen cellen van embryo's van koeien, apen of kippen. Zelfs als dit wel het geval was geweest, zou het DNA van andere dieren in een vaccin niets veranderen aan het menselijke DNA van je eigen lichaam[57].
Foetusweefsel[]
Volgens antivaxxers zouden vaccins het weefsel bevatten van geaborteerde foetussen, wat dan weer de oorzaak zou zijn van autisme[58]. Een inactieve versie van sommige virussen, zoals rodehond, worden effectief ontwikkeld vanuit menselijke celculturen[59], waarvan sommige afkomstig zijn van het weefsel van legaal geaborteerde foetussen uit de jaren '60[60][61]. Het foetusweefsel zelf wordt echter niet gebruikt bij de ontwikkeling van een vaccin, enkel de cellijnen. Er zit dus geen foetusweefsel in vaccins, en de vaccins veroorzaken ook geen autisme.
Formaldehyde (methanal)[]
Een aantal griepvaccins bevatten de substantie formaldehyde, oftewel methanal, omdat hiermee het griepvirus wordt gedeactiveerd[62][63][64]. Formaldehyde is enkel een giftige stof in welbepaalde hoeveelheden, en de kleine hoeveelheden die aan het vaccin worden toegevoegd berokkenen geen schade aan je gezondheid. De stof komt zelfs van nature voor in verschillende groente- en fruitsoorten[65][66], zoals in een banaan (2000mcg)[67] en een peer (8600 mcg tot 13200 mcg)[68]. In verhouding zit er in een vaccin slechts zo'n 5 tot 100 mcg[69]. Wie vrij van formaldehyde door het leven wil gaan, is eraan voor de moeite: zelfs je eigen lichaam maakt het aan, en in elke liter bloed zit er zo'n 2600 mcg[70].
Gist[]
Gist is een ingrediënt van sommige vaccins, zoals het hepatitis B-vaccin en gardasil[71]. Hoewel dit een veilig ingrediënt is, beweren antivaxxers dat dit de oorzaak zou zijn van een toename aan astmapatiënten bij gevaccineerde kinderen, en ook van een "epidemie van autoimmuunziektes"[72]. Voor geen van beide beweringen bestaat ook maar enig bewijs. Integendeel, onderzoeken wezen uit dat gevaccineerde kinderen net minder risico lopen op astma[73], en in vitro-onderzoeken wijzen erop dat vaccins met gist een immuunreactie kunnen veroorzaken die bepaalde kankertumoren zelfs reduceert[74].
Kwik en thiomersal[]
Griepvaccins met een multidosis bevatten vaak het bewaarmiddel thiomersal (of thimerosal)[75], om bacteriële besmetting van de vaccinhouder te voorkomen. Antivaxxers geloven dat dit ingrediënt de reden is waarom vaccins autisme veroorzaken bij kinderen, ondanks alle mogelijke studies die hebben aangetoond dat er geen enkel verband is tussen vaccins en autisme[76][77][78]. Dit bewaarmiddel valt in het lichaam uiteen tot 49% ethylkwik[79], een term die antivaxxers constant verwarren met methylkwik. Hoewel er maar één letter verschil is in de naam, gaat het over twee totaal verschillende substanties: methylkwik is een neurotoxine die zich in het lichaam opstapelt, terwijl ethylkwik niet giftig is en zich niet in het lichaam opstapelt maar je systeem na een week alweer verlaten heeft zonder gevaar voor je gezondheid[80][81]. Thiomersal is dus een veilige substantie[82], en desgevallend bestaan er ook vaccins zonder dit bewaarmiddel.
Een aantal antivaxxers geloven zelfs dat thiomersal niet enkel autisme veroorzaakt, maar ook homoseksualiteit. Dit idee is afkomstig van de Italiaans pseudowetenschapper Gian Paolo Vanoli, een homofoob en zelf ook een antivaxxer[83][84]. Volgens hem komt "het kwik" in de hersenen van een kind zou terecht, waardoor het kind "homoseksueel wordt", iets wat Vanoli een "ziekte" en een "microvorm van autisme" noemt. De zogenaamde "verstoorde vorming van de personaliteit" als gevolg van vaccins zou bovendien erfelijk zijn, waardoor er in de komende generaties steeds meer homoseksuele geboren worden "tot overmaat van ramp"[85]. In werkelijkheid is homoseksualiteit helemaal geen "ziekte", en er is geen verband tussen seksuele geaardheid en psychopathologie[86]. Bovendien is er geen sprake van een noemenswaardige toename van het aantal homoseksuele mensen[87], en dit ondanks het feit dat vaccins voor steeds meer mensen beschikbaar worden.
Vermeende gevolgen[]
Er zijn tal van ziektes en andere aandoeningen die, volgens antivaxxers althans, zouden worden veroorzaakt door vaccins. Hieronder de voornaamste "gevolgen" op een rij.
Alzheimer[]
Volgens kwakzalver Hugh Fudenberg zouden vaccins de ziekte van Alzheimer veroorzaken, als gevolg van het ingrediënt alumnium[88][89]. Er zit echter helemaal geen aluminium in vaccins[90], en zelfs al was dat wel het geval geweest, is er geen enkele aanwijzing dat aluminium de ziekte van Alzheimer zou veroorzaken[91]. Integendeel, vaccins tegen de griep, polio en tetanos verlagen het risico op Alzheimer met maar liefst de helft[92]. Het hoeft niet te verbazen dat Fudenberg zijn beweringen nooit wetenschappelijk heeft kunnen bewijzen[93].
Astma[]
Volgens antivaxxers zouden vaccins de oorzaak zijn van een toename van astmapatiënten bij kinderen. Dit zou het gevolg zijn van het ingrediënt gist dat aanwezig is in sommige vaccins zoals het hepatitis B-vaccin en gardasil[94]. Hier bestaat geen enkel bewijs voor, en als ingrediënt is gist helemaal veilig. Integendeel zelfs, onderzoeken wezen uit dat gevaccineerde kinderen net minder risico lopen op astma[95].
Diabetes[]
Er is geen bewijs dat vaccins diabetes veroorzaken. Integendeel, onderzoeken hebben uitgewezen dat vaccins geen verhoogd risico vormen om diabetes te krijgen[96][97]. Diabetes krijgen na een vaccin is niet hetzelfde als diabetes krijgen door een vaccin; het eerste is ongetwijfeld al wel gebeurd, het tweede nog nooit.
Multiple Sclerosis (MS)[]
Een onderzoek van 2004 wees op een mogelijk verhoogd risico op MS met het vaccin tegen hepatitis B[98], maar dit onderzoek had methodologische problemen[99]. Zowat alle andere onderzoeken hebben uitgewezen dat er geen link tussen MS en het vaccin bestaat[100][101][102].
Bellse parese (aangezichtsverlamming)[]
Een onderzoek van 2000-2001 wees op een mogelijke link tussen griepvaccins en een verhoogd risico op aangezichtsverlamming[103], en ook een onderzoek van 2004 gaf dit aan[104]. Bellse parese is echter een aandoening waarvan de oorzaak niet altijd even duidelijk is[105][106], en er is meer nodig dan enkel correlatie om een causaal verband met griepvaccins te bewijzen. Meer dan een correlatie bleek het niet te zijn, aangezien andere en nieuwere studies geen enkele link konden vaststellen[107][108][109].
Prematuur Ovarieel Falen (POF)[]
Volgens antivaxxers zouden HPV-vaccins zoals Gardasil schade aanbrengen aan de eierstokken van de vrouw, ook Prematuur Ovarieel Falen of POF genoemd, waardoor de vrouw reeds voor haar 40ste stopt met menstrueren. De oorzaken van POF zijn niet voor elke patiënt even duidelijk[110], maar er is geen enkel bewijs dat HPV-vaccins hier verantwoordelijk voor zijn[111]. Er is geen enkel geval van POF bekend dat aan het vaccin kan worden gelinkt, en HPV-vaccins zijn helemaal veilig[112].
Wiegendood[]
Volgens antivaxxers zou het vaccin tegen polio wiegendood bij kinderen veroorzaken. Daar bestaat echter geen enkele aanwijzing voor[113], en ook zonder het vaccin blijft het risico op wiegendood bestaan[114]. Het poliovaccin wordt meestal gegeven aan kinderen in een periode dat de kans op wiegendood het grootst is, waardoor er de foute conclusie wordt getrokken dat wiegendood niet enkel na maar ook door het vaccin kwam. Vaccins veroorzaken nochtans geen verhoogd risico op wiegendood[115].
Shaken-babysyndroom[]
Zoals de naam al doet vermoeden, wordt het shaken-babysyndroom veroorzaakt wanneer je een baby door elkaar schudt totdat hij hier lichamelijke letsels aan overhoudt, soms zelfs met de dood tot gevolg[116]. Dat heeft dus niets, maar dan ook niets, te maken met vaccins, en het is gewoonweg niet mogelijk om dit door een vaccin te veroorzaken[117]. Dit is gewoon een zoveelste poging, en een wel heel idiote poging, om vaccins in een slecht daglicht te stellen[118].
Autisme[]
Het geloof dat vaccins de oorzaak zijn van autisme ontstond in 1998, toen een wetenschapper genaamd Andrew Wakefield dit suggereerde in een publicatie. Zes jaar later bleek echter dat Wakefield zich schuldig had gemaakt aan een belangenconflict, waarbij hij geld verdiende via Richard Barr, die een advocaat was voor de anti-vaccinatiebeweging JABS,[119] door deze link te suggereren[120]. De informatie van zijn onderzoek was vervalst: een aantal van de onderzochte kinderen vertoonden al tekenen van autisme nog voor ze hun inenting kregen. De publicatie werd ingetrokken[121] en Wakefield zelf werd geschrapt uit het medische register[122]. Hij werd vervolgens beschuldigd van opzettelijke fraude[123]. Niet dat dit zijn werk in diskrediet bracht, omdat er op zich al geen krediet voor bestond: reeds voor het schandaal aan het licht kwam, werd zijn publicatie sterk bekritiseerd als ondermaats[124][125]. Ook nadien werden er verschillende onderzoeken uitgevoerd naar een potentiële link tussen vaccinatie en autisme, maar uit elk van de resultaten bleek er geen enkele associatie te zijn tussen de twee[126][127][128][129]. Zelfs studies gesponsord door antivaxxers kwamen tot die conclusie[130].
Hier zou het "vaccins veroorzaken autisme"-verhaal voorgoed gestopt moeten zijn, maar toch blijft het hardnekkig voortbestaan. Antivaxxers leggen graag de schuld van autisme bij de ouders: die hebben immers gekozen om hun kind te laten inenten! Als "bewijs" verwijzen de antivaxxers dan steevast naar allesbehalve wetenschappelijke informatie, maar wel naar anekdotes en dubieuze incidenten zoals de Italiaanse rechtzaak waarin een rechter had bepaald dat autisme wordt veroorzaakt door BMR-vaccins. Rechters zijn nochtans geen wetenschappers, en de beslissing geldt dus niet als bewijs - enkel wetenschappelijk onderzoek kan dit aantonen. De beslissing van de rechter werd nadien verworpen[131]. Ook de studie van de Universiteit van Pittsburg geldt niet als bewijs dat gevaccineerde apen autisme vertoonden, aangezien die bevindingen slechts voorbarige resultaten van een proefproject waren[132], en uit de eindresultaten bleek dat er helemaal geen verschil was tussen gevaccineerde en niet-gevaccineerde apen[133].
Een argument dat antivaxxers eveneens graag aanhalen, is dat zelfs de Amerikaanse CDC (Centers for Disease Control and Prevention) zou hebben toegegeven dat vaccins autisme veroorzaken. Ze proberen hier met citaatmijnen hun gelijk te halen, door de uitspraken van Julie Gerberding, hoofd van de CDC, fout te interpreteren[134]. Gerberding heeft immers gezegd dat, indien er bij een vaccin nevenwerkingen optreden zoals koorts, dat die in combinatie met sommige (zeldzame) stofwisselingsziektes autisme-achtige symptomen kan veroorzaken. Met autisme-achtig bedoelde ze symptomen die vergelijkbaar zijn met die van autisme, en geenszins dat de patiënt daadwerkelijk autisme heeft gekregen. Het is zelfs niet zeker dat vaccins de oorzaak zijn van deze autisme-achtige symptomen[135][136]. Gerberding heeft dus nooit gezegd dat vaccins autisme veroorzaken.
Antivaxxers beweren zelfs te weten waarom vaccins autisme zouden veroorzaken: de dader zou het bewaarmiddel thiomersal (of thimerosal) zijn[137], een ingrediënt dat wordt toegevoegd om bacteriële besmetting van de vaccinhouder te voorkomen. Dit bewaarmiddel valt in het lichaam uiteen tot 49% ethylkwik[138], een term die antivaxxers constant verwarren met methylkwik. Dat laatste is een neurotoxine die zich in het lichaam opstapelt, terwijl ethylkwik niet giftig is en zich niet in het lichaam opstapelt maar je systeem na een week alweer verlaten heeft zonder gevaar voor je gezondheid[139][140]. Thiomersal is dus een veilige substantie[141], en er is geen enkele aanwijzing dat het autisme zou kunnen veroorzaken. Bovendien wordt dit bewaarmiddel vooral gebruikt in griepvaccins en niet in BMR-vaccins, waardoor er al helemaal niets staande blijft van een vermeende link tussen autisme en thiomersal in vaccins tegen kinderziektes[142]. In 2000 werd dit ingrediënt immers verwijderd uit vaccins voor kinderen, maar niettemin blijft het aantal nieuwe diagnoses van autisme bij kinderen wel toenemen. Hoewel de precieze oorzaak van autisme nog steeds onbekend is, weten we wel degelijk wat niet de oorzaak is: vaccins.
Een andere versie van het verhaal beweert dan weer dat autisme wordt veroorzaakt door het weefsel van geaborteerde foetussen dat in vaccins zou zitten[143]. Een inactieve versie van sommige virussen, zoals rodehond, worden effectief ontwikkeld vanuit menselijke celculturen[144], waarvan sommige afkomstig zijn van het weefsel van legaal geaborteerde foetussen uit de jaren '60[145][146]. Het foetusweefsel zelf wordt echter niet gebruikt bij de ontwikkeling van een vaccin, enkel de cellijnen. Met andere woorden: er zit geen foetusweefsel in vaccins, en dus kan het ook geen autisme veroorzaken (niet dat foetusweefsel anders wel vanzelfsprekend autisme zou veroorzaken).
Homoseksualiteit[]
Een aantal antivaxxers geloven dat vaccins de reden zijn waarom mensen "homoseksueel worden", een idee dat voor het eerst werd geopperd door Italiaans pseudowetenschapper Gian Paolo Vanoli, een homofoob en zelf een antivaxxer[147][148]. Hij beweert dat de aanwezigheid van kwik (een ingrediënt in het bewaarmiddel thiomersal) in vaccins de oorzaak is, omdat het in de hersenen van een kind zou terecht komen en het zo "homoseksueel maakt". Volgens hem is homoseksualiteit een "ziekte" en een "microvorm van autisme", een verstoorde vorming van de personaliteit als gevolg van vaccins die bovendien erfelijk zou zijn. Hierdoor zouden er in de komende generaties steeds meer homoseksuele geboren worden "tot overmaat van ramp"[149].
Het bewaarmiddel thiomersal (of thimerosal)[150], een ingrediënt dat wordt toegevoegd om bacteriële besmetting van de vaccinhouder te voorkomen, valt in het lichaam uiteen tot 49% ethylkwik[151], een veilige substantie die na een week vanzelf je lichaam verlaat, maar vaak wordt verward met de giftige stof methylkwik[152][153]. Ethylkwik (of eender welke kwik) veroorzaakt geen autisme, en al helemaal geen homoseksualiteit. Dat laatste is tevens geen "ziekte", en er is geen verband tussen seksuele geaardheid en psychopathologie[154]. Bovendien is er geen sprake van een noemenswaardige toename van het aantal homoseksuele mensen[155], en dit ondanks het feit dat vaccins voor steeds meer mensen beschikbaar worden.
Vaccinosis[]
Vaccinosis, oftewel "Chronische Vaccinziekte", is een benaming die werd uitgevonden door pseudowetenschappers om te verwijzen naar een aantal symptomen die ogenschijnlijk door vaccins worden veroorzaakt. Zoals het geval is bij andere fictieve ziektes, maakt men hier gebruik van echte symptomen, zoals de gekende (maar ongevaarlijke) neveneffecten die vaccins soms met zich meebrengen, om ze dan vervolgens te overdrijven in een poging om angst en wantrouwen tegenover vaccins en de medische wetenschap te creëren[156]. Vaccinosis wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als volgt gedefinieerd: "Your search for vaccinosis did not match any documents"[157].
Vermeende sterfgevallen[]
Er verschijnen vaak mediaberichten over hoe iemand zou zijn overleden aan één of ander vaccin. In feite moet het woord "aan" worden vervangen door "na", want ja, er vinden overlijdens plaats na een vaccin, maar dat betekent nog niet dat ze zijn overleden aan het vaccin. Zo hebben er tussen 1994 en 2010 in Nederland 27 sterfgevallen plaatsgevonden, na een eerste BMR-vaccinatie[158]. Dat is een gemiddelde van 2 overlijdens per jaar, of 1 overlijden per 100.000 vaccinaties. Dat betekent echter niet dat die overlijdens werden veroorzaakt door het vaccin: in de meeste gevallen kon dit zelfs helemaal worden uitgesloten, en slechts in 3 gevallen was er geen absolute zekerheid (al was ook in dat geval de kans dat het vaccin de oorzaak zou zijn bijzonder onwaarschijnlijk). Het aantal overlijdens die met zekerheid aan vaccins konden worden toegeschreven, was nul.
Mediaberichten over overlijdens ten gevolge van het griepvaccin ten spijt[159], is er in feite geen enkel sterfgeval vastgesteld waarvan de oorzaak bij het vaccin zou liggen[160]. Het echte verhaal achter zulke sensatieberichten is vaak helemaal anders[161], vooral wanneer blijkt dat eventuele overlijdens helemaal niet door het griepvaccin werden veroorzaakt[162]. De risico's op complicaties bij een effectieve griepbesmetting daarentegen zijn reëel[163], en er sterven jaarlijks wel degelijk mensen aan de griep[164][165]. Het jaarlijkse gemiddelde in de Verenigde Staten alleen al ligt op zo'n 23.600 overlijdens[166].
Volgens de wilde verhalen zou ook het HPV-vaccin heel wat doden veroorzaakt hebben. In Nieuw-Zeeland overleed een meisje enkele maanden nadat ze het HPV-vaccin had gekregen, maar dat de oorzaak bij het vaccin zou liggen was een pseudowetenschappelijke conclusie die door haar moeder was getrokken en die niet medisch kon worden vastgesteld. Er was geen enkel bewijs dat het HPV-vaccin verantwoordelijk was voor het overlijden[167]. In India werd de dood van vier meisjes eveneens aan het HPV-vaccin gelinkt[168], maar ook dit was helemaal onwaar[169].
Nog andere verhalen beweren dat er, volgens het Amerikaanse CDC (Centers for Disease Control and Prevention), 32 of meer meisjes aan het HPV-vaccin zijn gestorven. Het gaat hier echter om ruwe data die fout werd geïnterpreteerd[170]: het betreft hier enkel de meldingen van gezondheidsproblemen die zijn opgetreden na het vaccin, zonder dat er bewezen is dat die werden veroorzaakt door het vaccin. Van alle meldingen, zowel van overlijdens als van andere complicaties, heeft onderzoek uitgewezen dat het HPV-vaccin in geen van de gevallen de oorzaak was[171]. Dit houdt complotdenkers niet tegen om te geloven dat HPV-vaccins zoals Gardasil bedoeld zijn om de wereldbevolking uit te roeien. Zelfs indien het aantal overlijdens na inenting door het vaccin zelf zou zijn veroorzaakt, is een sterftecijfer van slechts 0,000143% niet bepaald efficiënt als je de mensheid wil uitroeien[172].
Wie verder zoekt, vindt ongetwijfeld nog verhalen van vermeende "vaccinatieschade", en soms wordt er zelfs een hele website opgezet voor één specifiek "slachtoffer van vaccins"[173][174]. Geen van die websites en verhalen gelden als wetenschappelijk bewijs dat vaccins schadelijk zijn, of dat in die gevallen vaccins effectief de oorzaak waren van de medische problemen. Het gaat telkens opnieuw enkel om anekdotes, verteld door mensen die zonder medische achtergrond zelf een diagnose hebben gesteld voor hun kind (of zichzelf). Om diezelfde reden kan je ook het "advies om niet te vaccineren" niet serieus nemen als het afkomstig is van bekende sterren zoals Jim Carrey, Charlie Sheen, Donald Trump, Bill Maher of Jenny McCarthy[175]. Dat zijn immers acteurs, politici of andere TV-persoonlijkheden, maar geen wetenschappers met vaccinstudies als specialisatiegebied[176].
Complottheorieën[]
Wie maar niet genoeg kan krijgen van de argumenten tegen vaccins, en nog een stapje verder wil gaan dan enkel "autisme!" roepen (dat wordt na een tijdje immers zo eentonig), kan ten allen tijde beroep doen op de talrijke complottheorieën over dit onderwerp. We zetten de voornaamste voorbeelden hieronder op een rijtje, dus zet alvast je aluhoedje op, je zal het nodig hebben om deze reis tot een goed einde te brengen.
De meest voorkomende complottheorie vertelt ons dat vaccins bedoeld zijn om ons ziek te maken en/of te houden, omdat "Big Pharma" hier meer geld mee verdient. Farmaceutische bedrijven zijn inderdaad geen liefdadigheidsinstellingen, en ze maken inderdaad winst met de verkoop van geneesmiddelen - de onderzoeks-, productie- en administratiekosten moeten tenslotte ook betaald worden. Toch is de winstmarge op de verkoop van vaccins erg klein[177], en hoewel het bedrag van $3,1 miljard USD (cijfers van drie topbedrijven in 2013) op zich erg veel lijkt[178] is dit slechts een fractie van de totale winstmarge van $1 biljoen USD[179], oftewel amper 0,3%[180]. Niet de moeite dus om een gigantisch complot voor te smeden, en het risico te lopen betrapt te worden. Moest het écht de bedoeling van farmaceutische bedrijven zijn om mensen "ziek te houden", zou het meer steek houden om net géén vaccins op de markt te brengen, want de verkoop van medicijnen levert een grotere winstmarge op[181]. De kosten van behandeling van het griepvirus levert in de Verengide Staten alleen al een jaarlijkse kost op $87 miljard USD[182][183].
Niets van dit alles zal een complotdenker ervan overtuigen dat zijn theorie onzin is, want als doorwinterde antivaxxer is hij natuurlijk vastbesloten dat vaccins niet werken, of je zelfs nog zieker maken, dus dat betekent twee keer winst voor Big Pharma: eerst met de verkoop van het vaccin, en dan met de verkoop van de medicijnen om mensen ziek te maken. Medicijnen die vast ook niet werken! Deze complottheorie veronderstelt dat er een samenzwering bestaat tussen zowat alle artsen, apothekers, wetenschappers, onderzoekers en universitaire docenten ter wereld, en dan nog eens al hun assistenten, of m.a.w. miljoenen mensen ter wereld die allemaal netjes hun mond houden en zelfs bereid zijn hun eigen familie en vrienden hierdoor te benadelen[184]. Meer nog: dit alles zou al jaren succesvol standhouden zonder dat er ook maar één serieuze lek is, en dat terwijl zelfs de Amerikaanse overheid haar geheime projecten niet kon beschermen van een laaggeplaatste medewerker zoals Edward Snowden. Hoewel dit complot dus duidelijk enorm waterdicht moet zijn, slagen de samenzweerders er toch niet in om kwakzalvers- en complottheorieënwebsites zoals Natural News, Mercola of Health Unity het zwijgen op te leggen of van het net te halen.
Een mathematisch onderzoek wees uit hoeveel mensen er maximaal bij een complot betrokken mogen zijn opdat het niet zou uitlekken, eveneens rekening houdend met de duurtijd voordat het begint uit te lekken. Zo zouden er bij een complot omtrent "onveilige" vaccinaties zo'n 22.000 mensen betrokken moeten zijn als je enkel de WHO en CDC rekent, of 736.000 mensen als je ook nog eens de farmaceutische bedrijven erbij rekent. Hierdoor zou de waarheid al na 3 jaar en 2 maanden aan het licht moeten komen. Het maximum aantal dat je bij een complot kan betrekken is 2521 mensen, waardoor het complot gemiddeld 5 jaar stand houdt, maar wil je dat het nog langer stand houdt moet je het aantal betrokkenen beperken tot minder dan 1000. Indien het gaat om een complot dat eeuwen stand houdt, mag het aantal betrokkenen niet meer dan 125 zijn[185].
De volgende stap in de antivax-complottheorieën is de bewering dat vaccins onderdeel uitmaken van één of ander "depopulatieprogramma". Hierbij wordt vaak Bill Gates volledig uit de context geciteerd[186][187]. Enerzijds zou het de bedoeling zijn om vrouwen onvruchtbaar te maken d.m.v. vaccinatie (vooral dan het HPV-vaccin, blijkbaar), en anderzijds zouden vaccins dan weer bedoeld zijn om mensen er koelbloedig en rechtstreeks mee te vermoorden. Als dat daadwerkelijk de bedoeling is van de samenzweerders, dan zijn ze niet zo erg praktisch bezig: een sterftecijfer van slechts 0,000143% van alle gevaccineerden is niet bepaald efficiënt als je de mensheid wil uitroeien[188], en het zal dan ook niemand verbazen dat in werkelijkheid de wereldbevolking blijft groeien. Toch is het voor elke complotdenker vanzelfsprekend dat het om een daadwerkelijk complot gaat waar niet enkel de farmaceutische industrie en de wetenschap deel van uitmaakt, maar ook de media, de overheid en tal van gezondheidsorganisaties[189]. Zelfs overheden van in werkelijkheid rivaliserende landen zouden achter de schermen klaarblijkelijk netjes samenwerken om elkaars en hun eigen bevolking uit te roeien.
Er is klaarblijkelijk nog een andere manier van "depopulatie" of "populatiebeheersing": het gebruik van RFID-chips, die vervolgens via vaccins in je lichaam zouden worden geïnjecteerd. De ene zegt dat dit bedoeld is om de bevolking makkelijker te beheersen met mind control, terwijl de andere dan weer gelooft dat men zo iedereen wil voorzien van het merkteken van "het Beest" uit de Bijbel[190][191]. Dit alles moet vanzelfsprekend een complot zijn van de Joden, bij voorkeur de Rothschild familie, die op hun beurt dan weer verantwoording moeten afleggen aan de Illuminati. Het einddoel van dit alles is de New World Order, die al verschillende jaren eerstdaags zal worden opgericht, en uiteraard is ook dat slechts een onderdeel van het plan van de Reptilian aliens om de heerschappij over onze wereld in handen te krijgen[192]. Hoeveel meer bewijs moet je nog hebben om te geloven dat vaccins gewoon überslecht zijn voor je?
Anti Anti-vaccinatie complottheorie[]
Er zijn mensen die geloven dat medische dokters die anti-vaccinatiepropaganda verspreiden dat doen in opdracht van grote medische bedrijven zodat mensen uiteindelijk duurdere en meer winstgevende behandelingen zouden nemen als ze ziek zijn van dezelfde ziekte waartegen ze gevaccineerd kunnen worden. [193]
Helaas worden de meeste dokters die zoiets doen voornamelijk betaald door anti-vaccinatiebewegingen om zulke dingen te zeggen en niet grote farmaceutische bedrijven.
Websites en kwakzalvers die antivaccinatie-propaganda prediken[]
Websites:
- Belfort-Group
- Bovendien.com
- Collective-Evolution
- Eliant
- European Union Times
- Gewoon-Nieuws
- Globalresearch
- GreenMedInfo
- Healing Sound Movement
- Health Unity
- Klokkenluider Online
- March Against Monsanto
- Natural News
- Niburu
- Nine For News
- Olympic Zion
- Prison Planet
- Vaccinatieschade.be
- Vaccinatievrij.nl
- VacTruth.com
- Verontrustemoeders.nl
- Verontrustevaders.nl (website bestaat intussen gelukkig niet meer)
- Want To Know
- Whale.to
- Worldtruth.tv
- World Unity
- Xandernieuws
Kwakzalvers en complotdenkers :
- Alex Jones, complotdenker
- Bill Maher[194][195][196][197], TV-persoonlijkheid
- Charlie Sheen[198], acteur
- Chuch Norris[199], acteur
- David Icke, complotdenker en kwakzalver
- David Wolfe, kwakzalver
- Donald Trump[200][201][202][203], Amerikaanse
clownpresident en vastgoedmagnaat - Erin Brockovich[204], milieuactiviste
- Jenny McCarthy[205][206], actrice
- Jim Carrey[207][208],
dumb & dumberacteur
- John Consemulder, kwakzalver
- Joseph Mercola, kwakzalver
- Micha Kat, complotdenker
- Mike Adams, kwakzalver
- Peter Vereecke, complotdenker
- Rand Paul[209],
libertarischRepublikeins politicus - Robert De Niro[210], acteur
- Robert Kennedy, Jr.[211], politicus en neef van John F. Kennedy
- Sherri Tenpenny, kwakzalver
Andere groeperingen:
- Boko Haram[212], terreurbeweging
- Taliban, terreurbeweging
Bronnen[]
- http://rationalwiki.org/wiki/Anti-vaccination_movement
- https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins
Referenties[]
- ↑ https://www.facebook.com/Maher/posts/10152515080687297
- ↑ http://blogs.discovermagazine.com/collideascape/2015/02/08/bill-maher-unscientific-beliefs/#.VmWeNHYveUk
- ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/five-years-on-bill-maher-is-still-an-antivaccine-crank-and-proves-it-yet-again/
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2011/11/08/chuck-norris-outdoes-jenny-mccarthy-on-v/
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/260412905361657856
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/449525268529815552
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/418542137899491328
- ↑ http://www.latimes.com/business/hiltzik/la-fi-mh-jenny-mccarthy-antivaxxer-public-menace-20150127-column.html
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/jim-carrey/the-judgment-on-vaccines_b_189777.html
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2012/09/de-griepprik-veertien-domme-redenen-om-hem-niet-te-halen/
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/side-effects.htm#flu
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-geeft-je-de-griep-en-of-maakt-je-ziek
- ↑ http://www.nbcnews.com/storyline/measles-outbreak/whats-measles-vaccine-n301891
- ↑ http://www.nbcnews.com/storyline/measles-outbreak/7-vaccine-myths-debunked-doctors-n303211
- ↑ http://www.nbcnews.com/storyline/measles-outbreak/7-vaccine-myths-debunked-doctors-n303211
- ↑ https://nl.wikipedia.org/wiki/RNA-vaccin
- ↑ https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-vaccinatie/veiligheid-coronavaccin/janssen
- ↑ http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/measles/factsheets/Pages/Addressing-misconceptions-on-measles-vaccination.aspx#C1
- ↑ http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs286/en/
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2013/09/mazelen-niet-onschuldig-misvatting-2/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-is-niet-nodig-om-te-vaccineren-tegen-de-mazelen-want-die-kinderziekte-is-in-Europa-volledig-uitgeroeid
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Polio-en-de-pokken-zijn-volledig-verdwenen-dus-is-het-niet-meer-nodig-ertegen-te-vaccineren
- ↑ http://www.mdanderson.org/patient-and-cancer-information/cancer-information/cancer-types/cervical-cancer/index.html
- ↑ http://www.mdanderson.org/patient-and-cancer-information/cancer-information/cancer-types/penile-cancer/index.html
- ↑ http://www.hpvvaccine.org.au/parents/myths-and-facts-about-hpv-and-the-vaccine.aspx
- ↑ https://web.archive.org/web/20141022081657/http://www.hpvinfo.ca/teens/myths-about-hpv
- ↑ http://www.hpvvaccine.org.au/parents/myths-and-facts-about-hpv-and-the-vaccine.aspx
- ↑ https://web.archive.org/web/20141022081657/http://www.hpvinfo.ca/teens/myths-about-hpv
- ↑ http://rationalwiki.org/wiki/Herd_immunity
- ↑ http://talkingpointsmemo.com/news/religious-exemptions-vaccine-skeptics
- ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264410X13001898
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/side-effects.htm#flu
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2012/09/de-griepprik-veertien-domme-redenen-om-hem-niet-te-halen/
- ↑ http://www.npr.org/sections/health-shots/2013/11/26/247379604/2009-flu-pandemic-was-10-times-more-deadly-than-previously-thought
- ↑ http://www.bewustgepriktvooru.nl/content.aspx?PageId=61
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2012/09/de-griepprik-veertien-domme-redenen-om-hem-niet-te-halen/
- ↑ http://www.niaid.nih.gov/about/directors/Documents/subbarao.pdf
- ↑ http://www.cdc.gov/flu/about/viruses/change.htm
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Door-elk-jaar-een-nieuw-griepvaccin-te-ontwikkelen-wordt-het-griepvirus-enkel-maar-sterker
- ↑ http://www.scilogs.com/epilogue/one-of-the-herd-2/
- ↑ https://theconversation.com/six-myths-about-vaccination-and-why-theyre-wrong-13556
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Als-jouw-kind-gevaccineerd-is-dan-hoef-je-je-toch-geen-zorgen-te-maken-over-het-feit-dat-mijn-kind-niet-gevaccineerd-is-
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Niet-gevaccineerde-kinderen-zijn-gezonder-dan-gevaccineerde-kinderen
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/10/12/100-bad-arguments-against-vaccines/
- ↑ http://www.jacionline.org/article/S0091-6749%2813%2901860-5/abstract
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Onderzoek-naar-de-veiligheid-van-een-vaccin-wordt-betaald-door-degene-die-het-vaccin-vervaardigt-dus-kan-het-onderzoek-nooit-objectief-en-eerlijk-gebeuren
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/04/18/follow-the-money-the-finances-of-global-warming-vaccines-and-gmos/
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2007/08/27/bill-maher-antivaccination-wingnut/
- ↑ http://blog.alz.org/timely-topic-flu-vaccine-not-linked-to-alzheimers/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-bevat-aluminium-en-veroorzaakt-de-ziekte-van-Alzheimer
- ↑ https://theconversation.com/does-aluminium-cause-alzheimers-and-breast-cancer-8799
- ↑ http://www.cmaj.ca/content/165/11/1495.full?eaf
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-bevat-aluminium-en-veroorzaakt-de-ziekte-van-Alzheimer
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/downloads/appendices/B/excipient-table-2.pdf
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10885616
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/downloads/appendices/B/excipient-table-2.pdf
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/02/01/15-common-anti-vaccine-arguments-and-why-they-are-a-load-of-crap/#
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2014/09/09/religious-fundamentalists-try-to-prove-fetal-dna-in-vaccines-causes-autism-and-fail/
- ↑ http://autism.about.com/od/medicalissuesandautis1/f/vaxfetal.htm
- ↑ http://www.lgcstandards-atcc.org/products/all/CCL-171.aspx?geo_country=be
- ↑ https://web.archive.org/web/20100307204429/http://www.cdc.gov/vaccines/vpd-vac/combo-vaccines/mmr/faqs-nipinfo-mmr.htm
- ↑ http://www.slate.com/articles/health_and_science/medical_examiner/2014/03/is_formaldehyde_dangerous_no_but_johnson_johnson_removed_it_from_baby_shampoo.html
- ↑ http://www.harpocratesspeaks.com/2012/04/demystifying-vaccine-ingredients.html
- ↑ http://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/SafetyAvailability/VaccineSafety/ucm187810.htm
- ↑ http://www.redwineandapplesauce.com/2014/05/01/formaldehyde-chemophobia-ewg-and-the-most-important-thing-to-know-about-toxic-stuff/
- ↑ http://www.cfs.gov.hk/english/programme/programme_rafs/programme_rafs_fa_02_09.html
- ↑ http://www.cfs.gov.hk/english/whatsnew/whatsnew_fa/files/formaldehyde.pdf
- ↑ http://www.cfs.gov.hk/english/whatsnew/whatsnew_fa/files/formaldehyde.pdf
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-bevat-gevaarlijke-ingredi-nten-zoals-kwik-formaldehyde-methanal-of-antifreeze
- ↑ http://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/SafetyAvailability/VaccineSafety/ucm187810.htm
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6318124
- ↑ http://www.donotlink.com/h09w
- ↑ http://www.jacionline.org/article/S0091-6749%2813%2901860-5/abstract
- ↑ http://www.nih.gov/news-events/news-releases/yeast-based-vaccine-induces-immune-responses-reduces-tumor-size-mice
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/thimerosal/faqs.html
- ↑ http://iom.nationalacademies.org/Reports/2011/Adverse-Effects-of-Vaccines-Evidence-and-Causality.aspx
- ↑ http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=2275444
- ↑ http://www.pnas.org/content/112/40/12498.full.pdf
- ↑ http://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/QuestionsaboutVaccines/UCM070430
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12480426
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15342856
- ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/risa.12124/abstract
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/2013/04/01/vaccines-produce-homosexuality-gay-gian-paolo-vanoli_n_2992953.html
- ↑ http://www.thenewcivilrightsmovement.com/davidbadash/anti_vaccine_group_a_legitimate_question_that_vaccines_can_make_children_gay
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Vaccins-veroorzaken-homoseksualiteit-bij-kinderen
- ↑ http://www.apa.org/monitor/2011/02/myth-buster.aspx
- ↑ http://www.kinseyinstitute.org/resources/bib-homoprev.html
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2007/08/27/bill-maher-antivaccination-wingnut/
- ↑ http://blog.alz.org/timely-topic-flu-vaccine-not-linked-to-alzheimers/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-bevat-aluminium-en-veroorzaakt-de-ziekte-van-Alzheimer
- ↑ https://theconversation.com/does-aluminium-cause-alzheimers-and-breast-cancer-8799
- ↑ http://www.cmaj.ca/content/165/11/1495.full?eaf
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-griepvaccin-bevat-aluminium-en-veroorzaakt-de-ziekte-van-Alzheimer
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6318124
- ↑ http://www.jacionline.org/article/S0091-6749%2813%2901860-5/abstract
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1756616/pdf/v052p00674.pdf
- ↑ https://www.researchgate.net/publication/11623844_Childhood_Vaccinations_Vaccination_Timing_and_Risk_of_Type_1_Diabetes_Mellitus
- ↑ http://www.neurology.org/content/63/5/838.abstract
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15832457
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17276994
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12707063
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/history/hepb-faqs.html
- ↑ http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa030595
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15317028
- ↑ http://www.ninds.nih.gov/disorders/bells/detail_bells.htm
- ↑ http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bells-palsy/basics/causes/con-20020529
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17012908
- ↑ http://www.medicalnewstoday.com/articles/233363.php
- ↑ http://aje.oxfordjournals.org/content/175/9/878
- ↑ https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/prematureovarianfailure.html
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines/hpv/hpv-safety-faqs.html
- ↑ http://www.forbes.com/sites/tarahaelle/2015/07/15/gardasil-hpv-vaccine-safety-assessed-in-most-comprehensive-study-to-date/
- ↑ http://www.who.int/features/qa/84/en/
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2013/09/mazelen-en-wiegendood-misverstand-3/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Het-vaccin-tegen-polio-alsook-het-gecombineerde-vaccin-tegen-difterie-kroep-tetanus-en-kinkhoest-veroorzaakt-wiegendood
- ↑ http://www.nji.nl/Shakenbabysyndroom
- ↑ https://cryptocheilus.wordpress.com/tag/vaccinatie/
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2013/09/04/here-we-go-again-the-vile-tactic-of-blaming-shaken-baby-syndrome-on-vaccines-part-2/
- ↑ http://www.bmj.com/content/342/bmj.c5258
- ↑ http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/measles/factsheets/Pages/Addressing-misconceptions-on-measles-vaccination.aspx#C5
- ↑ http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2897%2911096-0/abstract
- ↑ http://www.theguardian.com/society/2010/may/24/andrew-wakefield-struck-off-gmc
- ↑ http://www.bmj.com/content/342/bmj.c5347
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8483865.stm
- ↑ http://www.badscience.net/2010/01/the-wakefield-mmr-verdict/
- ↑ http://www.bmj.com/content/330/7491/558.2
- ↑ http://iom.nationalacademies.org/Reports/2011/Adverse-Effects-of-Vaccines-Evidence-and-Causality.aspx
- ↑ http://www.pnas.org/content/112/40/12498.full.pdf
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/02/01/15-common-anti-vaccine-arguments-and-why-they-are-a-load-of-crap/#
- ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/antivaccine-activists-fund-a-study-to-show-vaccines-cause-autism-it-backfires-spectacularly/
- ↑ http://www.skepticalraptor.com/skepticalraptorblog.php/italian-mmr-autism-decision-overturned/
- ↑ http://www.ane.pl/pdf/7020.pdf
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Een-universitaire-studie-toont-aan-dat-apen-autisme-symptomen-vertonen-wanneer-ze-hetzelfde-vaccin-krijgen-dat-aan-kinderen-wordt-gegeven
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/10/12/100-bad-arguments-against-vaccines/
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2603512/
- ↑ http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/nejmp0802904
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/thimerosal/faqs.html
- ↑ http://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/QuestionsaboutVaccines/UCM070430
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12480426
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15342856
- ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/risa.12124/abstract
- ↑ http://www.nps.org.au/health-professionals/resources-and-tools/medicine-information-resources/factsheets/factsheets/?a=135634
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2014/09/09/religious-fundamentalists-try-to-prove-fetal-dna-in-vaccines-causes-autism-and-fail/
- ↑ http://autism.about.com/od/medicalissuesandautis1/f/vaxfetal.htm
- ↑ http://www.lgcstandards-atcc.org/products/all/CCL-171.aspx?geo_country=be
- ↑ https://web.archive.org/web/20100307204429/http://www.cdc.gov/vaccines/vpd-vac/combo-vaccines/mmr/faqs-nipinfo-mmr.htm
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/2013/04/01/vaccines-produce-homosexuality-gay-gian-paolo-vanoli_n_2992953.html
- ↑ http://www.thenewcivilrightsmovement.com/davidbadash/anti_vaccine_group_a_legitimate_question_that_vaccines_can_make_children_gay
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Vaccins-veroorzaken-homoseksualiteit-bij-kinderen
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/thimerosal/faqs.html
- ↑ http://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/QuestionsaboutVaccines/UCM070430
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12480426
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15342856
- ↑ http://www.apa.org/monitor/2011/02/myth-buster.aspx
- ↑ http://www.kinseyinstitute.org/resources/bib-homoprev.html
- ↑ http://hpathy.com/homeopathy-papers/vaccinosis-what-parents-need-to-know/
- ↑ http://search.who.int/search?q=vaccinosis&ie=utf8&site=who&client=_en_r&proxystylesheet=_en_r&output=xml_no_dtd&oe=utf8&getfields=doctype
- ↑ http://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/0216n.pdf
- ↑ http://www.deseretnews.com/article/865591185/Utah-woman-claims-flu-shot-caused-teenage-sons-death.html
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Er-zijn-mensen-gestorven-als-gevolg-van-het-griepvaccin
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2013/11/26/a-tragic-as-yet-unexplained-death-exploited-by-antivaccinationists/
- ↑ http://lizditz.typepad.com/i_speak_of_dreams/2013/11/chandler-blake-webb-1994-2013-cause-of-death.html
- ↑ http://www.cdc.gov/flu/weekly/summary.htm
- ↑ http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=195750
- ↑ http://www.cdc.gov/MMWR/preview/mmwrhtml/mm5933a1.htm?s_cid=mm5933a1_w
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Een-griepvaccin-is-overbodig-want-de-griep-is-zo-erg-niet-en-het-aantal-doden-als-gevolg-van-de-griep-is-sterk-overdreven.
- ↑ http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10825493
- ↑ http://www.dnaindia.com/india/report_cancer-vaccine-programme-suspended-after-4-girls-die_1368681
- ↑ http://news.sciencemag.org/asiapacific/2013/09/indian-parliament-comes-down-hard-cervical-cancer-trial
- ↑ http://www.snopes.com/medical/drugs/gardasil.asp
- ↑ http://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines/hpv/hpv-safety-faqs.html
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/complottheorieeen/complottheorie32meisjeszijngestorvenaanhethpv-vaccingardasil
- ↑ http://www.donotlink.com/www.iansvoice.org/
- ↑ http://www.donotlink.com/naturematters.info/
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Vaccins-zijn-slecht-voor-je-want-zelfs-Jenny-McCarthy-Jim-Carrey-Charlie-Sheen-Donald-Trump-Bill-Maher-en-andere-bekenden-zeggen-dat-het-slecht-is
- ↑ http://www.skepticalraptor.com/skepticalraptorblog.php/flu-vaccine-myth-big-pharma-profits/
- ↑ http://www.kaloramainformation.com/article/2014-04/Quadrivalents-Boost-Flu-Vaccine-Sales
- ↑ http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/dk/Documents/life-sciences-health-care/Global-LS-sector-report-2014.pdf
- ↑ http://www.skepticalraptor.com/skepticalraptorblog.php/flu-vaccine-myth-big-pharma-profits/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-De-farmaceutische-industrie-raadt-vaccins-enkel-aan-omdat-ze-hier-veel-geld-mee-verdienen
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18850761
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17544181
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-De-farmaceutische-industrie-heeft-een-complot-gesmeed-tegen-de-gezondheid-van-de-mensheid
- ↑ http://phys.org/news/2016-01-equation-large-scale-conspiracies-quickly-reveal.html
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=6WQtRI7A064
- ↑ http://thelogicofscience.com/2015/10/12/100-bad-arguments-against-vaccines/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/complottheorieeen/complottheorie32meisjeszijngestorvenaanhethpv-vaccingardasil
- ↑ http://www.cdc.gov/flu/protect/keyfacts.htm
- ↑ http://www.urbandictionary.com/define.php?term=RFID+Chip
- ↑ http://www.skepsis.nl/blog/2012/09/de-griepprik-veertien-domme-redenen-om-hem-niet-te-halen/
- ↑ https://sites.google.com/site/dehoaxwijzer/artikels/misvattingenenvalsemythesomtrentvaccins#TOC-Mythe:-Vaccins-bevatten-RFID-chips-of-nanobots-om-tal-van-geheime-redenen-als-onderdeel-van-een-complot-van-de-Illuminati-New-World-Order-Reptilian-aliens
- ↑ http://www.cheatsheet.com/business/following-the-money-behind-the-anti-vaccination-movement.html/?a=viewall
- ↑ https://www.facebook.com/Maher/posts/10152515080687297
- ↑ http://blogs.discovermagazine.com/collideascape/2015/02/08/bill-maher-unscientific-beliefs/#.VmWeNHYveUk
- ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/five-years-on-bill-maher-is-still-an-antivaccine-crank-and-proves-it-yet-again/
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://scienceblogs.com/insolence/2011/11/08/chuck-norris-outdoes-jenny-mccarthy-on-v/
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/260412905361657856
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/449525268529815552
- ↑ https://twitter.com/realdonaldtrump/status/418542137899491328
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://www.latimes.com/business/hiltzik/la-fi-mh-jenny-mccarthy-antivaxxer-public-menace-20150127-column.html
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/jim-carrey/the-judgment-on-vaccines_b_189777.html
- ↑ http://jezebel.com/heres-a-fairly-comprehensive-list-of-anti-vaccination-c-1714760128
- ↑ http://www.nbcnews.com/politics/elections/rand-paul-vaccines-can-lead-mental-disorders-n298821
- ↑ http://www.vox.com/2017/2/15/14622632/robert-de-niro-rfk-jr-vaccine-press-conference
- ↑ http://rationalwiki.org/wiki/Robert_Kennedy,_Jr.
- ↑ http://www.cbc.ca/news/world/nigeria-s-boko-haram-insurgency-thwarting-un-war-on-polio-1.2657209