Deep state

Bevindt de regering zich in een diepe staat van aarding?

Deep state, oftewel diepe staat of staat binnen een staat, is een term die verwijst naar een overheidsorgaan dat onafhankelijk functioneert van de effectieve regering en probeert de macht hiervan over te nemen. Veelal gaat het over overheidsinstanties die niet onderhavig zijn aan controle van de politieke overheid, zoals geheime diensten, een krijgsmacht of bepaalde agentschappen. Hoewel er enkele deep state-voorbeelden bestaan in de praktijk, wordt de term in de meeste gevallen gebruikt in paranoide complottheorieën die beweren dat de vrijmetselaars, de Illuminati of andere geheime organisaties actief zijn om de macht van de democratisch verkozen regeringen te ondermijnen. Er wordt in dat geval ook wel eens gesproken van een schaduwregering.

Concept

Een "deep state" is een soort grote samenzwering tussen verschillende overheidsvertegenwoordigers, of een hele overheidsdienst op zich, om de macht van de (democratisch verkozen) politieke overheid naar zich toe te trekken. Veelal is het de bedoeling om de eigen macht te vergroten, of ideologische doelen na te streven die afwijken van de verkozen politici. Een schoolvoorbeeld is dat van de Russische geheime dienst KGB die de Communistische Partij van de Sovjet-Unie in haar macht probeerde te krijgen; dit is uiteindelijk ook gelukt, en KGB-agenten namen de macht over na de val van de USSR. In de meeste gevallen, zoals in de Verenigde Staten ten tijde van het presidentschap van de paranoide Donald Trump, gaat het echter slechts om een fictieve complottheorie. In een verder gevorderd stadium van paranoia wordt er gespeculeerd dat de deep state wordt beheerd door geheime organisaties zoals de vrijmetselaars en de Illuminati die een soort schaduwregering zouden vormen.

Het deep state-concept wordt ook wel eens geassocieerd met het zogenaamde militair-industrieel complex waar de Amerikaanse president Dwight Eisenhower voor waarschuwde in zijn afscheidsrede in 1961. Deze term verwijst naar een vermeende bundeling van de belangen van het politieke leiderschap, het militaire leiderschap en de wapenindustrie. Volgens complottheorieën omtrent de moord op president John F. Kennedy zou dit militair-industrieel complex verantwoordelijk zijn voor de aanslag, en zou ook het Pentagon erbij betrokken geweest zijn. De aanleiding van de aanslag zou zijn dat Kennedy een einde wou maken aan de oorlog in Vietnam en/of wou onderhandelen over vrede met de Sovjet-Unie, maar dat bewijst natuurlijk geenszins hun betrokkenheid bij de aanslag. Het militair-industrieel complex verschilt echter toch van het deep state-concept omdat het bij dat laatste gaat om een groter complot waarin voornamelijk overheidsambtenaren zich verenigen om de macht van de president te ontrekken en zichzelf toe te eigenen.

Complottheorie

Een voorbeeld van hoe complotdenkers die Trump aanhangen geloven dat een deep state er moet uitzien.

De "deep state"-complottheorie stelt dat er duistere, gezichtsloze "puppetmasters" zijn die de echte macht in handen hebben, en dat de regering slechts bestaat uit marionetten. De complottheorie is vooral gericht op de Amerikaanse regering, ongeacht wie ook de president is, en de duistere machten achter de schermen blijven veelal altijd dezelfde: de Vrijmetselarij, de Illuminati, New World Order, ... Het is echter pas sinds het aantreden van Donald Trump dat er een Amerikaanse president is die ook zélf gelooft dat er een deep state is die hem probeert te ondermijnen. Afgezien van het feit dat hij sowieso al een complotdenker was, heeft zijn geloof hierin wellicht ook te maken met de invloed van de extremist Steve Bannon en de Russische dictator Vladimir Poetin. Trump ging zelfs zo ver als het inhuren van een advocaat die zélf een complotdenker is en argumenteert dat er een deep state bezig is met Trump tegen te werken. Het is uiteraard een belachelijke gedachte: er is geen grootschalige verenigde inspanning aan de gang om de politieke macht van Trump af te pakken.

Wat er in realiteit gebeurt is dat een aantal ambtenaren informatie lekken naar de pers om Trump aansprakelijk te stellen voor zijn wandaden. Wanneer werknemers van de EPA een rapport over klimaatopwarming openbaar maakten, riepen extreemrechtse nepnieuws-websites zoals Breitbart meteen dat "deep state fake news verspreidt". Er zijn altijd mensen die proberen hun macht te behouden of uit te breiden, en hun voordeel proberen te doen bij een zwakke en onervaren president zoals Trump, maar dat maakt nog niet dat ze allemaal georganiseerd en verenigd zijn in één gigantisch complot. Doorgaans overtreden ze niet de wet, en vermoorden ze geen mensen die hen in de weg staan. Dat is dus al heel wat anders dan de beweringen van complotdenker Alex Jones die beweerde dat deep state van plan was om Trump, zijn aanhangers en zowat iedereen te vermoorden.

Uiteraard is de deep state-complottheorie ook een handig middel voor Trump om al zijn tegenstanders en critici weg te zetten als boemannen en vervolgens zelf in een slachtofferrol te kruipen zonder verantwoordelijkheid te moeten opnemen voor zijn falen als president, want alles wat misloopt is ondanks zijn goede bedoelingen de schuld van een superschurk die zich in de schaduwen bevindt. Zo kan Trump zijn aanhangers opzetten tegen zijn eigen overheidsdiensten, door te insinueren dat ze heimelijk samenwerken met de Democraten om hem voor aap te zetten. Volgens Trump en zijn aanhangers is vooral Barack Obama een spilfiguur in deze "deep state". Dit concept spreekt niet enkel de meest paranoide complotdenkers aan, maar zowat de helft van de Amerikaanse bevolking, zoals blijkt uit een onderzoek van 2017. In 2018 was dit gegroeid tot driekwart van de bevolking, en dit alles ondanks het feit dat er geen bewijs voor bestaat en sceptici het bestaan ervan verwijzen naar de wereld der complotfabelen.

Nog meer paranoide versies van de complottheorie stellen dat een deep state niet enkel probeert om meer macht en invloed te krijgen, maar die allang heeft. Doorgaans zijn het Amerikaanse overheidsinstanties zoals de FBI of de CIA die door complotdenkers verdacht worden van deep state-activiteiten. Wanneer de complottheorie zich manifesteert bij (extreem)rechts, wordt vaak ook George Soros ervan beschuldigd deel uit te maken van de deep state of die te financieren, maar ook elders in het politieke spectrum vindt deze paranoia ingang, vooral dan bij mensen die sterk anti-autoritair zijn. Voor het presidentschap van Trump was het vooral de libertariër Edward Snowden - een tegenstander van de op dat moment zittende president Barack Obama - die geloofden in deep state-complottheorieën, en ze zodoende via zijn aanhang populairder maakte. Snowden beweerde in een interview met The Nation in 2014 zelfs uitdrukkelijk dat er degelijk een "deep state" zou zijn, en we moesten hem "geloven" want "hij was er zelf geweest".

Zo wordt het voorbeeld aangehaald van Bush die tal van veiligheids- en surveillance-machinaties invoerde na de aanslagen van 9/11, en terwijl Obama dit aanvankelijk bekritiseerde zette hij na zijn aantreden als president het beleid alsnog min of meer verder. Voor een paranoide complotdenker is dit voldoende bewijs om aan te nemen dat er een soort permanente schaduwregering moet zijn die de macht heeft over verkozen presidenten, ongeacht van welke partij ze zijn. Het surveillance-beleid van Bush was echter slechts een onderdeel van zijn regeringsbeleid, en Obama heeft van de andere beleidsplannen meer niet dan wel overgenomen, waardoor er alsnog geen sprake is van consistentie. Obama's voortzetting van het surveillance-beleid beschouwen als bewijs van een deep state is dan ook slechts een kwestie van cherry picking, en de stelling van een Amerikaanse deep state kan louter worden beschouwd als een paranoide complottheorie. Snowden geeft er zelf dan ook geen enkel bewijs voor, hoewel hij de persoon bij uitstek zou moeten zijn als hij het allemaal zelf heeft gezien, en heel zijn argument berust louter op "geloof me maar".

Een mooi voorbeeld van de hoefijzertheorie is dat de deep state-complottheorieën niet enkel terug te vinden zijn bij (extreem)rechts en libertariërs, maar ook bij (extreem)links, vooral dan wanneer de zittende president op dat moment een Republikein is. Zo dachten tal van complotdenkers dat Bush slechts een marionet was van een schaduwregering geleid door Dick Cheney. Sommige progressievelingen geloven zelfs dat de schaduwregering bipartisan is, dus elke Republikein én Democraat in haar macht heeft en zo de andere, kleine partijen zoals de Green Party kan saboteren - met uitzondering van Bernie Sanders blijkbaar. De deep state-complottheorie is dan ook een veelgebruikt thema, zelfs al wordt het niet altijd bij die naam genoemd, door zelfverklaarde "anti-establishment"-politici zoals Sanders en Trump, die zichzelf neerzetten als hét alternatief voor zowel "Establishment Democrats" als "Establishment Republicans", die beiden worden beschouwd als vastgeroeste, machtsgeile politici die de oorzaak zijn van alles wat er mis loopt in Amerika.

Zie ook

• Schaduwregering
• Complottheorie
• Donald Trump
• QAnon

Bronnen

• https://rationalwiki.org/wiki/Deep_state