GMO is een veelgebruikte afkorting voor genetically modified organisms, en soms wordt ook de afkorting GM (genetische modificatie) gebruikt. In het Nederlands heet dit genetisch gemodificeerde organismen (afgekort GGO), maar niettemin gebruiken velen nog steeds de Engelstalige afkorting GMO. Vaak wordt door mensen met weinig verstand van genetica in plaats van "gemodificeerd" de uit de psychologie afkomstige term "gemanipuleerd" gebruikt, vaak vanwege de negatieve connotatie. Hoewel de term verwijst naar alle genetisch gewijzigde organismen, wordt hij in de meeste gevallen gebruikt om te duiden op genetisch gewijzigde voeding. Hieronder worden echter ook heel wat pseudowetenschap en complottheorieën verspreid, vaak in combinatie met hoaxes omtrent Monsanto.
Betekenis[]
Een genetisch gemodificeerd organisme is een organisme waarvan het genetisch materiaal werd gewijzigd. Met een techniek genaamd "recombinant DNA" (afgekort rDNA), die de basis vormt voor de moderne biotechnologie, wordt genetisch materiaal van het ene organisme geïsoleerd en vervolgens geïntroduceerd in het andere organisme, zonder dat de twee organismen seksueel compatibel moeten zijn. De genetische wijziging kan heel specifiek zijn, waardoor enkel heel specifieke eigenschappen kunnen worden nagestreefd[1]. Deze eigenschappen kunnen dan op een veel beter gecontroleerde manier worden bekomen, terwijl er bij conventionele teelt moet worden rekening gehouden met seksuele compatibiliteit en zodoende verschillende eigenschappen van beiden in het resultaat.
De term GGO of GMO kan worden gebruikt voor alle genetisch gewijzigde organismen, en hoeft dus niet noodzakelijk enkel te verwijzen naar genetisch gewijzigde voeding. Zo wordt de technologie toegepast op transgene micro-organismen, die wereldwijd worden gebruikt voor de productie van verschillende stoffen zoals antibiotica en citroenzuur. Hierdoor kunnen tal van medicijnen worden ontwikkeld, zoals insuline en vaccins tegen o.a. hepatitis B en kinkhoest[2][3][4][5]. Andere toepassingen van genetische modificatie kunnen bij dieren plaatsvinden, om bijv. de malariaparasiet te blokkeren in de malariamug, en zo de verspreiding van de ziekte tegen te gaan. Tevens kan gentherapie worden aangewend bij mensen om erfelijke aandoeningen te genezen.
In de meeste gevallen verwijst GMO of GGO echter naar genetisch gemodificeerde planten, oftewel dus meer specifiek voeding. De belangrijkste genetisch gemodificeerde gewassen zijn soja, maïs, katoen en koolzaad, en in mindere mate ook rijst, suikerbiet, papaya en aardappel[6]. De toepassingen van de biotechnologie bieden immers een waaier aan mogelijkheden. Zo kunnen planten resistent gemaakt worden tegen ziektes, alsook tegen specifieke bedstrijdingsmiddelen. Zodoende zouden deze bestrijdingsmiddelen enkel nog het effect hebben waarvoor ze bedoeld zijn (bv. het verwijderen van concurrerend onkruid) en geen nadelen meer inhouden voor de gewassen zelf. Tevens kan genetische modificatie erbij helpen om gewassen te laten groeien in moeilijkere omstandigheden, of om te gebruiken voor de productie van medicijnen.
We illustreren dit even met een voorbeeld. Stel dat tomaat gevoelig is voor een bepaalde schimmel, terwijl paprika ertegen bestand is, dan kan de landbouwer tot nu toe de tomaat enkel beschermen door hem te bespuiten met schimmelwerende middelen. Via GMO-technologie is het echter mogelijk om de weerbaarheid tegen schimmels van de paprika over te brengen naar de tomaat, zonder de algemene kenmerken van de tomaat te wijzigen. Het resultaat is dat de tomaat zichzelf kan beschermen, en niet meer bespoten hoeft te worden tegen die schimmel[7].
Geschiedenis[]
Genetische modificatie is een technologie die reeds meer dan 30 jaar in gebruik is. De eerste genetisch gemodificeerde plant dateert uit 1983, en ruim tien jaar later, in 1994, werden de eerste zulke planten verbouwd op commerciële schaal. Het ging hier om een tomaat, genaamd FlavrSavr, die kon rijpen zonder snel zacht te worden. Vanaf 1996 werden genetisch gemodificeerde gewassen op grotere schaal geteeld, toen het bedrijf Monsanto de herbicidetolerante soja in de Amerikaanse landbouw introduceerde. In de herfst van datzelfde jaar bereikten de eerste schepen met genetisch gemodificeerde soja de Belgische havens.
De biotechnologie kon aan zich aan een opmars verwachten. In 2012 werden er wereldwijd zo'n 170 miljoen ha. genetisch gemodificeerde gewassen verbouwd, wat een oppervlakte is zo groot als Spanje, Frankrijk en Duitsland samen. De meeste GMO-teelt vindt plaats in Noord- en Zuid-Amerika, maar ook op andere continenten, zoals Australië, Azië en Afrika, worden inmiddels genetisch gemodificeerde gewassen verbouwd. In Europa blijft het tot nu toe nog beperkt tot zo'n 100.000 ha., bestaande uit de teelt van MON810, insectresistente maïs[8].
Voor- en nadelen[]
Het voordeel van genetisch gemodificeerde gewassen is dat er specifieke eigenschappen kunnen worden gegeven die anders niet in de natuur voorkomen, en onmogelijk te bekomen zijn via andere manieren van telen. Het is in principe een snelle binnenweg om niet te moeten wachten op miljoenen jaren evolutie tot de gewenste eigenschappen spontaan ontstaan. Het gaat hier dan voornamelijk om resistentie tegen ongedierte, virussen, onkruidverdelgers en droogte, en ook om de verhoging van de voedingswaarde van deze gewassen.
Naast dit alles zijn er ook voordelen voor het milieu verbonden aan GMO-technologie, in tegenstelling tot wat vele anti-GMO-activisten vaak foutief beweren. Zo dient men vaak veel minder gebruik te maken van pesticiden dan bij biologische teelt. Een studie die tussen 1997 en 2007 in China werd uitgevoerd op Bt-katoen concludeerde dat het gebruik van pesticiden was gehalveerd, zelfs met het gevolg dat de populatie van natuurlijke vijanden van de insecten was verdubbeld (pesticiden doden immers zowel gevaarlijke als goedaardige insecten)[9]. Een ander onderzoek, dat werd gepubliceerd in 2005, concludeerde tevens dat de daling in het gebruik van pesticiden op GMO-gewassen de uitstoot van broeikasgassen reduceerde[10].
Het nadeel van genetisch gemodificeerde gewassen is dat ze het ecosysteem van de omliggende GGO-velden kan verstoren, vooral wanneer er kruisbestuiving plaatsvindt tussen de GGO-gewassen en wildgroeiende verwanten. Er bestaat wel degelijk technologie om die kruisbestuiving te voorkomen, zoals Variety GURT, maar deze wordt echter niet gebruikt omdat emotionele protesten ertegen een slechte naam hebben nagelaten (zie verder). Tevens zijn de meeste GGO-gewassen gepatenteerd, waardoor de patenthoudende bedrijven een monopolie op een specifieke eigenschap hebben, met soms hoge prijzen als gevolg (hoewel ook andere, non-GMO en zelfs biologische hybride zaden vaak gepatenteerd zijn[11]). Net zoals dit met andere technologieën het geval is, kan GMO ook misbruikt worden, waardoor een degelijk toezicht op het naleven van protocollen zeker nodig is.
Hoe dan ook is gebleken dat, na reeds verschillende jaren van GMO-verbouwing, er geen zorgelijke nadelen zijn opgetreden voor het milieu die specifiek aan de biotechnologie te wijten zouden zijn. Argumenten zoals "de wetenschap rond GMO is twijfelachtig" zijn dan ook slechts een drogreden genaamd "verschuiven van de bewijslast". Er kan dan ook worden geargumenteerd dat het échte milieuprobleem te wijten is aan het twijfel zaaien rondom GMO technologie door milieuorganisaties[12], waar het radicale Greenpeace een schrijnend voorbeeld van is.
Veiligheid[]
Ongeacht alle wilde beweringen van het tegendeel is de wereldwijde wetenschappelijke concensus dat GGO-gewassen wel degelijk veilig zijn voor consumptie[13][14][15][16]. Allerhande onderzoeken, niet enkel in opdracht van fabrikanten, maar ook door andere verschillende organisaties, hebben dit keer op keer opnieuw uitgewezen. Deze organisaties zijn o.a. de National Academies of Science in de VS[17], de American Association for the Advancement of Science (AAAS)[18] en de Europese Commissie[19]. Tevens zijn er, na inmiddels jarenlange teelt, geen negatieve gevolgen vastgesteld waarvan kan worden aangetoond dat die werden veroorzaakt door de consumptie van GMO-voeding. Integendeel, de consumptie ervan bevordert net de gezondheid, zoals bij Bt-graan dat net minder kankerverwekkende schimmeltoxinen bevat dan gewoon graan.
Het argument van anti-GMO-activisten is dat van negatief bewijs: ze verwachten dat er bewijs wordt geleverd dat GMO niet schadelijk is, en als dit niet kan worden geleverd geldt dit voor hen automatisch als bewijs dat GMO wél schadelijk is[20][21]. Zulke argumenten zijn natuurlijk ongeldig aangezien ze slechts een drogreden zijn. Logischerwijze wordt er immers gekeken naar potentiële schadelijke effecten voor de gezondheid die er wél zijn, en niet naar effecten die er niet zijn. Het geraffineerd verkondigen van misleidende en foute informatie over GMO kan tevens schadelijk zijn: mensen in hongersnood die van voedsel hadden kunnen worden voorzien, worden verder uitgehongerd omdat ze worden beroofd van voeding dat werd vernietigd enkel en alleen omdat het GMO was[22][23][24].
Alle mogelijke voorzorgsmaatregelen dienen te worden genomen om risico's te minimaliseren, zoals ook de procedure is voor tal van andere technologieën. Alle genetisch gewijzigde organismen dienen eerst grondig te worden onderzocht op veiligheidseffecten voor gezondheid en milieu, en dienen net zo veilig te zijn als conventionele voeding vooraleer ze mogen worden verbouwd en verkocht. Kortom, er is geen reden om aan te nemen dat er een gevaar zou zijn voor de gezondheid. Een absolute veiligheid bestaat echter niet: het is nooit 100% uit te sluiten dat er op lange termijn schadelijke effecten kunnen optreden, en dat geldt niet enkel voor GMO maar voor zowat alles dat wordt geproduceerd. Veiligheid is tevens relatief: de veiligheid van een product kan enkel maar worden beoordeeld door het met die van andere producten te vergelijken. In dit geval wordt het vergelijk dus gedaan met conventionele gewassen[25].
Het is hierbij belangrijk te onthouden dat de genomen van bijna alle belangrijke gewassen sterk gewijzigd zijn t.o.v. hun wilde voorouders, als het gevolg van selectieve teelt, en in een aantal gevallen ook als gevolg van hybridisatie en mutatieteelt. Met andere woorden is de zogenaamde "genetische manipulatie" een lopend proces dat al bijna zo oud is als de landbouw bestaat, met dat verschil dat de moderne biotechniek de mogelijkheid biedt om dit sneller en gerichter te doen met een veel specifieker resultaat als gevolg.
Het eten van genen is tevens niet gevaarlijk: bijna al ons voedsel bevat immers DNA, en dat wordt allemaal gewoon verteerd. Het maakt hier geen verschil of dit DNA afkomstig is van conventionele gewassen of van genetisch gewijzigde gewassen, of van eieren of vlees. Onze lichaamscellen nemen bovendien geen intacte genen op, waardoor er ook geen ook geen ongewenste effecten ontstaan. Het planten-DNA kan na een maaltijd nog een tijd te vinden zijn in de lever en pancreas, maar niets wijst erop dat het DNA actief is of kan worden opgenomen in het erfelijk materiaal (en dit geldt wederom voor zowel conventionele als genetisch gemodificeerde gewassen)[26].
Veelgebruikte argumenten tegen GMO[]
Genetisch gemodificeerde gewassen zijn een onderwerp waar heel wat discussie over is ontstaan. Jammer genoeg worden vele van deze discussies gebaseerd op onjuiste informatie of zelfs regelrechte pseudowetenschap. We zetten er een aantal op een rij.
Biologische gewassen vs GMO-gewassen[]
In de discussie omtrent GMO-gewassen, die steeds meer lijkt te polariseren, wordt vaak de afweging gemaakt met biologische gewassen, die hoegenaamd "gezonder" en "beter voor het milieu" zouden zijn. Er bestaan echter heel wat misvattingen rond dit onderwerp, niet enkel over GMO-gewassen maar ook over biologische gewassen[27]. Een veel voorkomende misvatting is dat, in tegenstelling tot GMO-gewassen, biologische voeding niet bespoten zou zijn met pesticiden. Er is nochtans een hele lijst aan pesticiden goedgekeurd voor gebruik in biologische landbouw[28]. Meer nog, sommige van die pesticiden zijn zelfs meer giftig dan degene die gebruikt worden in conventionele landbouw[29]. Het verschil is dat pesticiden gebruikt in biolandbouw niet "synthetisch" zijn, maar daarom zijn ze niet noodzakelijk beter[30]. In de biologische en conventionele landbouw moeten er in vele gevallen tevens net méér pesticiden gebruikt worden gebruikt om het gewenste resultaat te bereiken, dan het geval is bij GMO-teelt. Tevens produceren een aantal planten ook hun eigen pesticiden[31][32].
Een tweede misvatting is dat biologische voeding geen genetische mutatie kent. Verschillende gewassen kunnen als "biologisch" beschouwd worden, en toch ontwikkeld zijn met "mutagenese". Deze technologie is gericht op het creëren van willekeurige mutaties in planten d.m.v. bestraling of chemicaliën, om dan nadien de mutaties met de beste eigenschappen te selecteren. Zo worden er meer dan 2000 voedingsproducten met mutagenese gecreëerd, inclusief de durumtarwe die gebruikt wordt voor de typische Italiaanse noedels en pasta's[33]. Andere voorbeelden zijn o.a. bepaalde varianten van rijst, gerst, peren, erwten, katoen, pepermunt, zonnebloemen, pinda, pompelmoes en bananen[34]. Eigenlijk is het best tegenstrijdig dat de bio-industrie geen GMO-voeding wil opnemen in het bio-label, maar tegelijk wel bereid is het label te plakken op willekeurig gemuteerde voeding die bestraald werd[35]. Het spreekt voor zich dat GMO-technologie veel preciezer werkt, en dus ook veel veiliger is dan mutagenese.
Tenslotte is er nog de misvatting dat alle voeding die je vindt in supermarkten en groentenwinkels vanzelfsprekend geproduceerd is met GMO-technologie. De meeste voeding is wel genetisch gewijzigd, in die zin dat ze wordt geteeld en geselecteerd om optimale smaak en grootte te komen via kruising van gewassen, maar dan niet op het niveau zoals de biotechnologie dit doet. Eigenlijk is, al bij al, het aantal GMO-voedingsproducten relatief beperkt, en dit zelfs in de Verenigde Staten waar de technologie meer gebruikt wordt dan in Europa. De ISAAA ((International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications) geeft een lijst weer van (voor commercieel gebruik) goedgekeurde teelten, en die beperkt zich tot een dertigtal gewassen[36]. Tevens wordt GMO-technologie niet altijd toegepast om de consument een groter en sappiger stuk fruit te kunnen aanbieden, maar eerder om de omstandigheden van de landbouwer te verbeteren. Zo heeft de teelt van Bt-gewassen ervoor gezorgd dat er minder gebruik gemaakt moet worden van pesticiden om wormen te bestrijden[37], terwijl glyfosaat-resistente gewassen leiden tot minder gebruik van herbiciden om onkruid te bestrijden.
GMO kan de hongersnood niet oplossen[]
Het spreekt voor zich dat GMO niet dé ultieme oplossing is om hongersnood in derde wereldlanden voorgoed verleden tijd te maken. Dit hoeft echter geen argument te zijn tegen GMO, noch een reden om GMO-technologie helemaal niet te gebruiken in de strijd tegen hongersnood. De huidige hulpacties voor derde wereldlanden zijn immers ook allemaal slechts een onderdeel, hoe belangrijk hun werk op zich ook is, en het feit dat zij nog geen einde hebben gemaakt aan hongersnood is ook geen reden om die hulpacties stop te zetten. Het argument tegen GMO is hier dus slechts een red herring, die bovendien slechts verzonnen is door anti-GMO-activisten: wetenschappers maken immers zo'n buitensporige beweringen helemaal niet. Dit in tegenstelling tot de Groene Revolutie uit de jaren '60, die zo'n belofte wel had gemaakt en er vooralsnog niet in geslaagd is[38]. Biologische teelt zal de hongersnood evenmin uit de wereld helpen, maar daar hoor je diezelfde activisten nochtans niet over klagen. Intussen worden de mensen in hongersnood enkel nog verder uitgehongerd, hoewel ze van voedsel hadden kunnen worden voorzien als de teelt niet zo vaak vernietigd werd door activisten, enkel en alleen omdat het GMO is[39][40][41].
Anti-GMO-Activisten zoals Nassim Taleb argumenteren graag dat hongersnood geen probleem van technologie is, maar wel van onjuiste voedingsdistributie[42]. Het is inderdaad correct dat de westerse wereld veel voedsel onnodig weggooit, maar dat wil niet zeggen dat de oplossing voor het probleem zich ook hier bevindt. Deze premisse stelt immers dat derde wereldlanden dan maar gevoed moeten worden met de "restjes" van onze voeding, in plaats van die mensen te helpen met het kweken van hun eigen voedsel, met alle paternalistische en kolonialistische implicaties van dien. Zinvoller zou zijn om deze derde wereldlanden de technologie aan te bieden waardoor ze voedsel kunnen kweken op basis van hun eigen klimatologische omstandigheden. De GMO-technologie kan hier een belangrijke rol in spelen. Merk hierbij op dat wetenschappers niet ijveren om uitsluitend nog GMO-voeding te produceren, de biotechnologie kan perfect een plaats hebben naast andere vormen van landbouw.
GMO is onnatuurlijk[]
Het is een veelgebruikt argument door anti-GMO-activisten: genetische "manipulatie" (modificatie) is onnatuurlijk; het is knoeien met de natuur, en dat moet je niet willen! Op zich is dat een ideologisch argument, vaak ingegeven door religieuze overtuigingen ("God heeft het zo gemaakt dus wie zijn wij om daarmee te knoeien") en heeft dus geen enkele wetenschappelijke waarde. Het is tevens een drogreden genaamd "beroep op natuur" (appeal to nature), waarbij wordt verondersteld dat iets wat "natuurlijk" is, vanzelfsprekend beter, gezonder of veiliger is. Aangezien de meeste stoffen die vrij in de natuur te vinden zijn echter giftig of anderszins gevaarlijk zijn voor de mens bij consumptie, gaat die redenering natuurlijk helemaal niet op. Tevens ondergaan ook conventionele gewassen al eeuwenlang genetische wijzigingen als het gevolg van selectieve teelt, en dit (deels evolutionaire) proces zou ook blijven plaatsvinden indien GMO-technologie niet was uitgevonden. Bovendien komt het GMO-proces voor in de natuur. De E. Coli bacterie heeft de vaardigheid genen te delen met zijn soortgenoten door een proces die men horizontale genetransfer noemt en zo kan een bacterie met immuniteit die immuniteit doorgeven aan alle andere genen. [43]
Als je dit een anti-GMO-activist verteld, staat hij of zij welicht meteen klaar met een voorbeeld: een vis zou toch nooit paren met een tomaat, dus waarom zou het dan natuurlijk zijn om tomaten te eten met genen van een vis aan toegevoegd? Dat klinkt op zich aannemelijk, maar toont niettemin een gebrek aan wetenschappelijk inzicht. Het gaat hier om één gen (of eventueel twee of drie gens) van maar liefst tienduizenden gens die van een vis wordt overgedragen naar een tomaat, die 31.760 gens bevat[44]. Op het niveau van DNA is er geen onderscheid meer tussen "vis" of "tomaat", de oorsprong van een gen is in feite van geen enkel belang. Zo is de helft van ons menselijke DNA hetzelfde als die van een banaan.
Terwijl de activist zich absurdistisch zorgen maakt om de herkomst van een gen, houdt de wetenschap zich bezig met wat een gen precies kan doen. We dragen immers allemaal dezelfde genen[45]. En dat is precies waarop we ons dienen te focussen als we biotechnologie beter willen begrijpen, terwijl één of andere arbitraire notie van wat "natuurlijk" is hier geen enkele rol in speelt. Wie zich daadwerkelijk wil informeren over de voor- en nadelen van GMO zal zich ook wel degelijk informeren (hopelijk ook jij als je dit leest), terwijl de activisten die bij het standpunt blijven dat GMO "onnatuurlijk" is niet geïnteresseerd zijn in informatie en enkel hun eigen vooroordelen bevestigd willen zien[46].
GMO is een te nieuwe en te radicale technologie die we niet nodig hebben[]
Biotechnologie en genetische modificatie van organismen wordt inmiddels reeds meer dan 30 jaar gebruikt. Het lijkt echter "nieuw" te zijn omdat het pas sinds de 21ste eeuw meer aandacht heeft gekregen. Genetisch gemodificeerde gewassen maakten hun intrede op de commerciële markt in 1994, wat inmiddels ook meer dan 20 jaar geleden is. In die tijd zijn er meer dan 1700 peer-reviewde onderzoeken geweest naar de veiligheid van GMO op vlak van gezondheid en impact op het milieu. De wetenschappenlijke concensus uit deze onderzoeken luidt dat GMO-gewassen niet meer en niet minder veilig zijn dan conventionele gewassen[47].
De mens modificeerd reeds millennialang de genen van gewassen d.m.v. selectieve teelt om de gewenste eigenschappen te realiseren. Een voorbeeld hiervan zijn de duizenden appelvarianten. In die zin is zowat al ons voedsel ooit genetisch gemodificeerd op de één of andere manier. Er is dus niets "radicaal" aan genetische modificatie van voeding. Het verschil is natuurlijk wel dat er met biotechnologie nog meer gericht wordt gewerkt waardoor het veel preciezer en gecontroleerder kan worden uitgevoerd, wat tevens veiliger is.
GMO-technologie alleen zal natuurlijk niet alle hongersnood en andere problemen in de wereld kunnen oplossen. Niettemin biedt het wel een waaier aan mogelijkheden om voedseltekort en het broeikaseffect tegen te gaan. Biotechnologie kan hier dus een belangrijke factor zijn, maar hoeft natuurlijk niet het enige antwoord te zijn op de wereldproblemen. De voordelen van GMO-technologie links laten liggen, louter omwille van ongefundeerde ideologische redenen, is echter een gemiste kans in een tijdperk waar de mensheid niet over de luxe beschikt om vrij te kiezen uit een arsenaal van opties die even efficiënt zijn[48].
Gebrek aan onafhankelijk onderzoek[]
Vaak wordt er bezorgdheid geuit over het gebrek aan onafhankelijk onderzoek als het gaat om de veiligheid van GMO-voeding. Hoewel de Amerikaanse Food and Drugs Administration (FDA) vereist dat elke nieuwe GMO-stam eerst wordt onderzocht en getest op zaken zoals allergenen en toxiciteit, worden deze onderzoeken vaak door de fabrikant zelf gedaan. Deze onderzoeken gebeuren wel onder toezicht van de FDA, maar dat wil niet zeggen dat er vooralsnog geen subjectiviteit mee in het onderzoek geslopen is. Hoewel het beter is dan niets, is het niet ideaal dat zo'n onderzoeken enkel door de fabrikant zelf gebeuren, al was het maar omdat deze (bewust of onbewust) onderhavig is aan vooringenomenheid.
Het is echter onjuist om te stellen dat er geen onafhankelijk onderzoek naar GMO werd gedaan. De non-profit-organisatie Bio Fortified heeft de website "GENERA" (GENetic Engineering Risk Atlas) opgestart om alle peer-reviewde onderzoeken naar de veiligheid van GMO te catalogiseren. Aanvankelijk waren er 350 onderzoeken gecatalogiseerd, waarvan ongeveer een derde was uitgevoerd door onafhankelijke bronnen[49][50]. Inmiddels heeft de database maar liefst meer dan 400 onderzoeken gecatalogiseerd[51] die aan de nodige strenge voorwaarden voldoen voordat ze worden gepubliceerd[52]. Er is dus wel degelijk heel wat onafhankelijk onderzoek gedaan naar de veiligheid van GMO, ook door onafhankelijke bronnen.
Vaak wordt er geargumenteerd dat die onafhankelijke onderzoeken toch niet écht helemaal onafhankelijk zijn, omdat het desbetreffende onderzoekslabo eerst goedkeuring moet krijgen van het bedrijf dat een specifiek GMO-gewas heeft ontwikkeld. Dat is op zich zeker een geldig argument: biotech-bedrijven kunnen bepalen wie wel en wie niet onafhankelijk onderzoek mag uitvoeren, en werden er in het verleden al van beschuldigd om ongustig onderzoek te blokkeren[53]. Tevens waren bedrijven niet altijd even geneigd om hun ontwikkelingen in handen van een onafhankelijk onderzoekslabo te geven, uit angst dat hun ontwikkelingen door anderen zouden worden gedupliceerd en dus gestolen. In 2009 hebben 26 zaadonderzoekers een anonieme klacht ingediend bij EPA (Environmental Protection Agency van de VS) omwille van deze restricties op onderzoek[54]. Dit resulteerde in overleg tussen zaadonderzoekers en zaadbedrijven, en zelfs tot onderzoeksafspraken met verschillende universiteiten[55]. Hierdoor is de toestand inmiddels gelukkig fel verbeterd[56].
Voor een heleboel anti-GMO-activisten zal dit alles echter nog steeds niet voldoende zijn. Ze zullen blijven beweren dat er onvoldoende onderzoek is gedaan naar de veiligheid van GMO-voeding. Ironisch genoeg zijn het meestal (doch niet altijd) net die activisten die dan GMO-velden vernietigen waar onderzoek naar veiligheid wordt verricht. Enkele vragen dringen zich hier op: hoeveel onderzoek zou dan wél voldoende zijn? Welke gewassen dienen verder onderzocht te worden? En waarop precies moeten ze getest worden? Wat precies is momenteel onvoldoende getest? Als je merkt dat het antwoord op die vragen is dat geen enkele test hun bezorgdheid ooit zal kunnen wegnemen, dan weet je dat ze je proberen te overtuigen met een argument waar ze zelf niet in geloven[57].
Je zal merken dat het erop neerkomt dat geen enkele hoeveelheid onderzoeken ooit genoeg zal zijn om een anti-GMO-activist te overtuigen dat GMO-gewassen wel degelijk veilig zijn. Het is hierbij belangrijk te onthouden dat er wel degelijk duizenden onderzoeken hebben plaatsgevonden die de veiligheid van GMO-gewassen hebben bevestigd. Het feit dat er ook nu nog steeds onderzoek naar de veiligheid gedaan wordt, is dus niet omdat wetenschappers zouden twijfelen aan de vorige onderzoeken, maar wel om de veiligheid te kunnen blijven waarborgen bij elke nieuwe ontwikkeling van een GMO-gewas.
Hoewel alle nieuwe GMO-stammen worden onderworpen aan een vereist onderzoek, is telkens opnieuw gebleken dat deze veilig zijn bevonden. Daarentegen is er voor niet-GMO-stammen, die worden bekomen via kruisbestuiving of geïnduceerde mutatie, geen verplicht onderzoek vereist gezien de zogenaamde "gebruikservaring". Niettemin moesten er in het verleden toch conventionele gewassen van de markt gehaald worden, omdat ze vooralsnog schadelijk bleken te zijn. Dit gebrek aan voorafgaand onderzoek voor conventionele gewassen kan soms dan ook rampzalige gevolgen met zich meebrengen, zoals het geval was met de lancering van de ouderwets gekruiste Lenape-aardappel[58] en selder[59], waarin een bepaalde gifstof in een te hoge concentratie aanwezig was[60]. De vereiste van voorafgaand onderzoek is dus wel degelijk belangrijk, al was het maar onopzettelijke problemen te voorkomen.
Voedselallergieën[]
Er bestaan verschillende voedselallergieën, zoals lactose-intolerantie of allergie voor vis en zeevruchten. Dat betekent niet dat deze voeding op zich ongezond zou zijn, maar bepaalde mensen met zulke intolerantie kunnen deze specifieke voeding helaas niet consumeren. Dit is perfect mogelijk met volledig biologische voeding, zelfs gekweekt in eigen tuin, en is dus een factor die los staat van de voedingswaarde van gewassen, vlees of vis. Het is dus niet ondenkbaar dat er ook allergische reacties kunnen onstaan bij de consumptie van GMO-voeding.
Er kan een correlatie worden vastgesteld tussen de toename van allergiepatiënten en de consumptie van GMO-voeding. Op basis van deze correlatie publiceerde het magazine Elle, nochtans een modetijdschrift en helemaal geen wetenschappelijke publicatie, in 2013 een artikel waarvan de auteur beweerde dat haar allergie voor tarwe niet had bestaan als tarwe niet genetisch gemanipuleerd had geweest[61]. Deze pseudowetenschappelijke publicatie werd dan ook meteen weerlegd[62]. Naast het feit dat het verhaal in Elle niets meer dan anekdotische waarde heeft, en dus niet kan gelden als bewijs, gaat het hier om de drogreden Cum hoc ergo propter hoc, oftewel "willekeurige correlatie". Correlatie impliceert immers geen causatie, en twee gebeurtenissen die tegelijk optreden zijn niet noodzakelijk oorzaak en gevolg van elkaar.
Zo kan je stellen dat het aantal piraten op zee is afgenomen, en dat de opwarming van de aarde tegelijk is toegenomen, maar de correlatie toont geen bewijs van een verband tussen de twee (piraten werden dus niet weggejaagd door het broeikaseffect). In dit voorbeeld mag het duideijk zijn dat correlatie geen causatie impliceert, maar de mens is geneigd die drogreden wel te gebruiken als het gaat om eigen gezondheid. Het is dan ook een veelgebruikte drogreden als het gaat om de consumptie van genetisch gemodificeerde gewassen. Tevens is er een toename van het aantal allergiepatiënten in verschillende ontwikkelde landen, ongeacht hoeveel (of hoe weinig) toename er heeft plaatsgevonden in de consumptie van GMO-voeding.
De nieuwe proteïnen die via GMO worden geïntroduceerd dienen een korte verteringstijd te hebben, net omdat proteïnen met een lange verteringstijd groter potentiële allergenen kunnen zijn. Wel is het mogelijk dat bepaalde genen een risico op allergische reacties kunnen vormen, als het label van de desbetreffende voeding dit niet vermeldt. Het gen van een koudwatervis dat wordt gebruikt om fruit vorstbestendig te maken kan een allergische reactie veroorzaken wanneer het wordt geconsumeerd door iemand met een allergie voor vis en zeevruchten[63]. In de meeste gevallen is de verteringstijd echter te kort om een allergische reactie te veroorzaken.
Het risico om vooralsnog nieuwe allergieën te ontwikkelen is niet groter dan bij conventionele gewassen. Het introduceren van voeding van een ander werelddeel bevat grotere risico's op ongewenste gevolgen dan het introduceren van één gen in soyabonen[64]. Het is immers mogelijk dat ook conventionele voedingsproducten nieuwe allergieën kunnen doen ontstaan, zoals het geval is met de kiwi die reeds kort na zijn introductie bij sommige mensen allergische reacties bleek te veroorzaken. Tevens biedt genetische manipulatie de mogelijkheid om voeding van allergenen (en gifstoffen) te vrijwaren: onderzoekers zijn erin geslaagd om het specifieke allergeen te verwijderen dat de oorzaak was van meer dan de helft van de soja-allergieën.
Tenslotte mag genetisch gemodificeerde voeding in Europa niet verkocht worden vooraleer er een allergeniteitsanalyse werd uitgevoerd. Wanneer het gaat om gekende allergenen, kan dit eenvoudig worden gedaan d.m.v. bloedstalen van allergiepatiënten. Het is echter minder eenvoudig dit te doen wanneer het gaat om bv. een nieuw soort eiwit, waar dus nog geen allergiepatiënten voor bestaan, en in dat geval onderzoekt men het product op een aantal algemene kenmerken van allergenen, zoals resistentie tegen afbraak[65].
Etikettering van GMO[]
Een vaak voorkomend argument van anti-GMO-activisten is dat het etiket van een voedingsproduct dient te vermelden of het al dan niet werd geproduceerd met GMO-technologie. Hun redenering luidt immers als volgt: als GMO dan toch veilig voor consumptie zou zijn, er geen reden is om het niet op de etikettering te vermelden. Dit argument mist echter een essentieel punt: als een voedingsproduct gevaarlijk was, zou de FDA (of andere instantie van voedingsinspectie) het product niet etiketteren maar gewoonweg niet toelaten.
De etikettering van een voedingsproduct (ongeacht of het gaat om GMO of niet) bevat een lijst van substanties die voor sommige mensen een gezondheisprobleem kunnen vormen (bv. voor mensen met een notenallergie), of ingrediënten waarvan de consumptie best beperkt blijft (zoals zout), en dan nog een heleboel ingrediënten die gewoonweg geen gezondheidsimplicaties bevatten. Soms bevat een etiket ook informatie over hoe een voedingsmiddel geproduceerd werd (bv. sinaasappelsap van concentraat) of waar het vandaan komt (land van oorsprong). Sommige vitaminen en voedingsstoffen worden vermeld, andere weer niet. Kortom, er is geen internationale bindende theorie over wat wel en wat niet op een etiket dient te worden vermeld, het hangt vaak af van land tot land en van product tot product. Eisen dat iets vermeld wordt op het etiket "opdat je het zou weten" is op zich eigenlijk geen voldoende onderbouwd argument, want dan kun je bij uitbreiding ook eisen dat er wordt vermeld hoeveel de landbouwer betaald kreeg voor zijn gewassen[66].
In feite staat het feit van "recht om te weten wat je eet" los van het recht om "etikettering te eisen". Als het gaat om de veiligheid van een bepaald GMO-gewas, is niet de informatie op een etiket, maar wel het voorafgaand onderzoek dat van belang is. Het is belangrijker om te weten dat een gewas veilig is, dan om te weten in welke voedingsproducten dit gewas werd verwerkt consumptie. Het "recht om te weten" is dus eigenlijk een argument voor transparantie, en wat in dit geval transparant hoort te zijn is het onderzoek op zich. Dat onderzoek wijst uit dat GMO-gewassen niet minder veilig zijn dan conventionele gewassen. Deze onderzoeksresultaten negeren betekent ook dat je je eigen vraag voor transparantie negeert. Iemand die echt de feiten wil weten, zal geïnteresseerd zijn om meer bij te leren, maar de anti-GMO-retorica toont zulke interesse geenszins. Hun interesse om bij te leren over GMO begint en eindigt met vooringenomenheid, en ze willen anderen enkel beïnvloeden, niet informeren. Het is dan ook tegenstrijdig om "het recht om te weten" op te eisen, en tegelijkertijd apathisch te staan tegenover kennis en informatie[67].
Het argument van het anti-GMO-kamp is dat de consument het recht heeft om te weten wat er in zijn voedsel zit. Dat klinkt op zich inderdaad als een goede argumentering, maar in de praktijk vrij nutteloos. Zo'n label bevat immers geen informatie over welke genen wel en niet werden toegevoegd, waardoor mensen met bv. een specifieke allergie er eigenlijk nog steeds niet wijzer van worden. Het is dan ook niets meer dan een verkoopstactiek om voeding te verkopen met een "Geen GMO!"-etiket, net zoals ook voeding met het "100% natuurlijk"-etiket eigenlijk geen enkele wetenschappelijke waarde heeft en enkel een commerciële verkoopstechniek is. Het etiketteren van GMO is voor de anti-GMO-activisten dan ook maar een eerste stap om ongefundeerde angst te zaaien bij het volk en de verkoop ervan te ontmoedigen via demoniseringstactieken[68].
Als de reden om GMO-etikettering te eisen niet gaat om zich beter te kunnen informoeren, maar wel om specifiek die voedingsproducten niet aan te kopen, dan heeft een GMO-etikettering eigenlijk geen enkel nut voor mensen die niet anti-GMO zijn. Zulke etikettering helpt de consument niet om een goede keuze te maken, en werkt dus enkel maar potentieel verwarrend. Aangezien deze afkeer voor GMO niet gebaseerd is op een gebrek aan veiligheid (aangezien alle onderzoeken net aantonen dat GMO-voeding wél veilig is), gaat het hier uitsluitend om een ideologie. Als we moeten beginnen met alle voeding te etiketteren die mogelijk iemands ideologie schendt, dan zouden we bv. ook non-kosher etikettering moeten invoeren. Moet een etiket vermelding maken dat bepaald voedsel werd geoogst tijdens volle maan, gewoon omdat het iemands ideologie is zulke voeding niet te eten, ook al kan hij geen bewijs leveren dat de maanstand invloed heeft op de oogst? (En nee, de maanstand heeft hier inderdaad geen enkele invloed op.)
Het is belangrijk om ook rekening te houden met de gevolgen van GMO-etikettering. Ondanks sommige argumenten dat deze etikettering geen grote meerkost of prijsstijging met zich mee zou brengen[69], toont de realiteit een erg ander beeld. In werkelijkheid zou dit een belangrijke prijsstijging betekenen voor voedingsproducten[70], en dit niet enkel voor GMO-voeding maar ook voor conventionele voeding. De grote kostprijs voor landbouwbedrijven ligt hier bij het stockeren van de granen, en meer bepaald het gescheiden stockeren op basis van bepaalde voorwaarden. Hoe meer er gescheiden dient te worden gestockeerd, en dus ook vervoerd, hoe meer werk, tijd en plaats dit met zich meebrengt, wat vanzelfsprekend wordt doorgerekend aan de consument. Aangezien een scheiding op basis van enkel "GMO" en "niet-GMO" al helemaal zinloos is, zou die scheiding moeten gebeuren op basis van bepaalde genetisch toegekende eigenschappen. Aangezien deze soms zo specifiek kunnen zijn, dient de gescheiden opslag wel erg sterk te worden uitgebreid, wat een sterke prijsstijging met zich mee zal brengen. En dat terwijl dit geen realistische meerwaarde voor de consument betekent.
De voorstanders van het etiketteren van GMO-voeding komen bijna allemaal uit het kamp van de pseudowetenschappelijke anti-GMO-activisten. Zij beweren dat het bedrijf Monsanto (ongetwijfeld alweer omdat activisten geen andere naam van een biotech-bedrijf schijnen te kennen) het etiketteren van GMO opzettelijk weigerde om de consument zo te "misleiden". In werkelijkheid zijn het ironisch genoeg net die activisten die verantwoordelijk zijn voor de terughoudendheid van bedrijven om GMO te etiketteren: het pseudowetenschappelijke activisme geeft immers een (onterechte) slechte naam aan GMO, waardoor de verkoop van diens producten kan dalen als gevolg van deze lastercampagne. Aangezien zowat alle voeding op de één of andere wijze door de eeuwen heen genetisch werd gewijzigd, is het etiketteren van GMO-voeding dus meer misleidend dan het niet etiketteren ervan[71].
In de politiek worden vaak niet altijd wetenschappelijke feiten nagestreefd, maar zullen soms eerder emotionele argumenten (hoe onzinnig ook) gehoord worden, want die komen van het volk en daar komen nu eenmaal de stemmen vandaan. Dit geldt helaas ook bij GMO-etikettering. Hoewel het etiketteren van GMO-voeding in de Verenigde Staten op zich niet verplicht is op federaal niveau, zal de staat Vermont dit wel opleggen vanaf 2016[72] (dit wordt inmiddels aangevochten in de rechtzaal[73]). Ook andere staten, zoals Maine, hebben plannen in die richting[74]. In de Europese Unie zijn er strikte wetten als het gaat om GMO-etikettering, wellicht als het gevolg van de vele vormen van pseudowetenschappelijk activisme tegen GMO in Europa. Dit is echter niet verplicht voor vlees, eieren en melk afkomstig van dieren die werden gevoederd met GMO-gewassen, en de meeste varkens en gevogelte krijgen dan ook genetisch gemodificeerde granen te eten die werden geïmporteerd uit de Verenigde Staten, aangezien dit nu eenmaal goedkoper is dan lokaal gekweekte niet-GMO-granen.
Impact van GMO-herbicideresistentie op het milieu[]
Er wordt soms bezorgdheid geuit over de impact van GMO op het milieu, wanneer GMO-velden een herbicideresistentie zouden vertonen waardoor een grotere hoeveelheid onkruidverdelger zou moeten worden gebruikt. Tot nu toe zijn er weinig gegevens beschikbaar die erop wijzen dat er een sterke toename zou zijn van het gebruik van zulke herbiciden. Tevens hoeft een toename in het gebruik van herbiciden niet noodzakelijk een toename van de impact op het milieu te betekenen.
Zo is glyfosaat, een niet-selectieve systemische totaalherbicide (uitgebracht in de jaren '70 door Monsanto met de naam Roundup[75]), veel minder toxisch[76][77] dan vele alternatieve herbiciden zoals atrazine. De onkruidverdelger atrazine is in de Europese Unie zelfs verboden omwille van de contaminatie van het grondwater[78], en voor alle duidelijkheid: dit product is afkomstig van het bedrijf Ciba-Geigy (het latere Novartis) en dus niet van Monsanto. Een goed beheer van onkruidbehandeling en het voorzichtig gebruik van selectieve herbiciden kunnen resistentie-effecten dan ook matigen[79].
Inmiddels is gebleken dat het aantal nieuwe gevallen van resistentie tegenwoordig afneemt na de introductie van GMO-gewassen. Van de 24 rassen die resistentie vertonen tegen glyfosaat waren er namelijk 13 waarbij de resistentie eerst werd aangetroffen in conventionele gewassen. Resistentie tegen herbiciden is dus een probleem gerelateerd aan het gebruik van onkruidverdelger zelf, en niet aan het gebruik van GMO-gewassen[80].
Laterale genoverdracht[]
Wat kan er gebeuren als er gewijzigde genen zich lateraal verspreiden naar andere organismen? Zo zou bv. herbicideresistentie zich kunnen verspreiden naar andere gerelateerde onkruidsoorten, en het produceren van herbicideresistent onkruid is natuurlijk geen gewenst resultaat. Veldonderzoek heeft uitgewezen dat dit in voorkomend geval wel degelijk kan plaatsvinden[81], maar herbicideresistentie komt niet uitsluitend voor bij GMO-gewassen. Tevens kan herbicideresistentie ook ontstaan wanneer er geen sprake is van laterale genoverdracht.
Er zijn twee manieren waarop genetisch gemodificeerde gewassen zich kunnen verspreiden in de wilde natuur. De eerste is de verspreiding van de zaden van het gewas buiten de akker, waardoor het kan uitgroeien tot een nieuwe plant. De kans dat deze plant lang overleeft is echter heel klein aangezien heel wat gewassen, zoals maïs, door jarenlange inspanning van de mens reeds zodanig veredeld zijn dat ze niet langer opgewassen zijn tegen hun natuurlijke vijanden. Ze maken in de wilde natuur geen schijn van kans meer, en de kans dat een extra eigenschap in transgene maïs hier iets aan verandert is erg klein. Bij sommige andere gewassen, zoals koolzaad en grassen, ligt de kans iets hoger.
De tweede manier is de verspreiding via stuifmeel. Landbouwgewassen kunnen nu eenmaal erfelijk materiaal (en dus ook eigenschappen) uitwisselen met planten in de vrije natuur, en dit geldt niet enkel voor GMO maar ook voor conventionele gewassen. Dit is echter alleen mogelijk als er in de omgeving van de akker zich verwante soorten van het desbetreffende landbouwgewas zouden bevinden, waardoor de gewassen aldus kunnen kruisen. In Europa is dit echter voor veel landbouwgewassen niet het geval, zoals bij bv. maïs, aardappelen, tomaten en bonen, die hier geen natuurlijke kruisverwanten hebben. Gewassen zoals koolzaad, suikerbieten en wortelen daarentegen wel. In een risicobeoordeling worden de effecten op de natuur dan ook geval per geval bekeken[82].
Bij kruisbestuiving wordt soms bezorgdheid geuit wat betreft de gevolgen van de genetische eigenschappen op wilde varianten. Hoewel risicobeoordelingen zeker geen overbodige luxe zijn, vormen echter lang niet alle eigenschappen een effectief risico. Indien er bv. genen werden toegevoegd die een plant resistent maken tegen een onkruidverdelger, is er in principe geen probleem: deze genen spelen immers enkel een rol wanneer die desbetreffende herbicide gebruikt wordt, en dat is in de vrije natuur uiteraard niet het geval. Wanneer er genen werden toegevoegd om een plant resistent te maken tegen schimmels, virussen of bacteriën, kunnen er wel potentiële problemen ontstaan, maar enkel indien ook de wilde planten door dezelfde ziekte zouden worden geteisterd én indien deze ziekte een bepalende factor is voor het aantal wilde planten dat in de natuur voorkomt. Elk nieuw gewas wordt dan ook eerst onderzocht op diens mogelijke effecten op de natuur, en pas wanneer wordt geoordeeld dat er geen gevaar bestaat mag dit gewas worden geteeld[83].
Er bestaat tevens wel degelijk technologie (Variety GURT) om laterale genoverdracht te voorkomen, zoals het steriel maken van GMO-gewassen van de tweede generatie, maar deze wordt helaas niet gebruikt emotionele protesten ertegen een slechte naam hebben nagelaten (zie verder). Inmiddels wordt er wel gewerkt aan een andere methode: het herschrijven van de genetische code van bacteriën zodat een plant enkel via specifieke synthetische chemicaliën kan groeien. Deze bacterie zou in de wilde natuur dus niet kunnen overleven, en zodoende kan kruisbestuiving ook niet meer per ongeluk plaatsvinden. Het is echter niet gericht op gewassen bedoeld voor consumptie, maar wel op de productie van medicijnen en zelfs brandstoffen. Wanneer het gaat om consumptiegewassen zijn er reeds voldoende veiligheidsmaatregelen in gebruik dat de toepassing van de nieuwe technologie hier vrijwel onnodig is[84].
Bewaren en hergebruiken van zaden[]
Een heikelpunt van GMO dat vaak wordt aangehaald door anti-GMO-activisten, is dat boeren de GMO-zaden niet mogen bewaren en hergebruiken. Vooral het bedrijf Monsanto wordt hier bij naam genoemd (aangezien dat de enige naam is die ze schijnen te kennen). Het lijkt een terecht argument te zijn: waarom zouden landbouwers het zaad dat hun GMO-gewassen oplevert niet mogen bewaren om dan het volgende seizoen te zaaien? Het antwoord van de doorsnee anti-GMO-activist zal zijn dat dit niet genoeg geld opbrengt voor de biotech-bedrijven, maar zo eenvoudig zit het niet in elkaar.
De meeste zaden die op de markt worden gebracht zijn hybridezaden[85], en de meeste gewassen zijn bijgevolg dus ook hybride (en niet GMO). De bedoeling van deze hybriden is om zo gunstig mogelijke eigenschappen aan de gewassen te geven. Hoewel deze gewassen op hun beurt uiteraard opnieuw zaden opleveren, zijn deze echter niet bruikbaar omdat ze de hybride-eigenschappen niet mee erven. De mix van dominante en recessieve eigenschappen zou in een volgende generatie van de plant onverwachte (en ongewenste) resultaten kunnen opleveren. Dit is niet nieuw, hybridegewassen zijn reeds in gebruik sinds de jaren 1930. Hoewel landbouwers hun hybride-zaden dus niet kunnen bewaren en hergebruiken, blijkt geen enkele anti-GMO-activist hierover te struikelen.
Kortom, we kunnen concluderen dat het niet uitsluitend bij GMO-gewassen voorkomt dat zaden niet bewaard en hergebruikt kunnen worden. En zelfs al zou dat wel het geval zijn, is de kans groot dat landbouwers nog steeds elk jaar opnieuw zaad zouden kopen. Het bewaren en hergebruiken van zaad kan in bepaalde gevallen immers tijdrovend en duurder zijn dan eenvoudigweg elk jaar opnieuw zaad aankopen. Sommige kleinere landbouwers bewaren hun zaad en cultiveren hun eigen kruisingen, maar die kopen sowieso geen GMO-zaden van grote zaadbedrijven. Het is dus zeker niet zo dat de landbouwers die elk seizoen opnieuw zaad kopen, dit enkel doen omdat ze geen andere keuze zouden hebben[86].
"Terminator seed"-technologie[]
Het zogenaamde "terminatorzaad" is een vorm van biotechnologie die ervoor zorgt dat het niet meer mogelijk is om het zaaizaad te vermeerderen, tenzij men beschikt over een "inducer" waarmee het zaad eerst bespoten moet worden vooraleer het kan kiemen. Deze "terminatortechnologie" heet officieel GURT, oftewel "Genetic Use Restriction Technologies" (de technologie voor de inperking van de genetische bruikbaarheid).
Het voordeel van deze technologie is dat GMO-gewassen zich niet verder kunnen voortplanten in het wild, wat één van de weinige realistische zorgpunten is van genetisch gemanipuleerde gewassen. Het concept van zaden die niet opnieuw geplant kunnen worden is bovendien niet nieuw: planten die groeien uit traditioneel hybridezaad (wat reeds sinds de jaren '20 in gebruik is) produceren immers geen exacte kopieën in de tweede generatie omwille van de hybridekracht. Hierdoor dient telkens opnieuw nieuw zaad te worden aangekocht als men dezelfde eigenschappen wil behouden[87].
Eén van de weinige gevaren die GURT met zich meebrengt is wanneer het in uitzonderlijk geval zou falen. GURT is namelijk een genetische eigenschap, wat betekent dat deze kan en zal muteren, waardoor een mutatie er uiteindelijk voor kan zorgen dat de zaden toch vruchtbaar worden. Indien GURT effectief in de landbouw zou worden gebruikt, zou de landbouwer dezelfde waakzaamheid moeten toepassen als nu het geval is om te voorkomen dat GMO-zaad of pollen ontsnappen naar de wilde natuur, voor in het onwaarschijnlijke geval dat een mutatie ontstaat die de steriliteit deactiveert.
Het is een veel voorkomende misvatting dat "terminatorzaad" effectief gebruikt zou worden in GMO-gewassen. Hoewel er wel degelijk onderzoek werd verricht omtrent de GURT-technologie[88], is het niet een wetenschappelijke consensus maar wel een op emotie gebaseerde publieke opinie die heeft geleid tot een "moratorium" op diens commercieel gebruik[89]. Zelfs Monsanto maakte geen gebruik van "terminatorzaad"[90]. Kwakzalver Vandana Shiva heeft bovendien een stigmatiserende rol gespeeld in de invloed op de publieke opinie, met onzinnige beweringen dat GURT zich zou verspreiden naar wilde planten en zo de totale vernietiging van de biosfeer van de aarde zou veroorzaken[91]. Dit is volslagen onzin omdat er geen biologisch mechanisme is waardoor dit kan gebeuren, en steriliteit is per definitie immers niet erfelijk.
Gebrek aan biodiversiteit[]
Bij de introductie van een specifiek GMO-gewas worden de zaden meestal allemaal verkregen van één stam. In voorkomend geval is zo'n gewas zodanig populair dat verschillende landbouwers het gaan verbouwen op grote schaal. Aangezien al deze gewassen dan van één stam afkomstig zijn, is er het risico dat ze allemaal kwetsbaar zijn voor een specifieke ziekte. Dit is voorgevallen met de Rainbow papaja, die resistent was gemaakt tegen het zogenaamde "ringspot virus" maar vervolgens kwetsbaar bleek te zijn voor het "blackspot virus".
Dit probleem kan worden voorkomen door verschillende varianten van de GMO-stam te ontwikkelen, wat kan gedaan worden via conventionele methoden. Niettemin is het gebrek aan biodiversiteit niet iets wat uitsluitend voorkomt bij GMO-gewassen, en het is ook helemaal geen nieuwe bezorgdheid. Zo was er de "Ierse Hongersnood" tussen 1845 en 1850, waarbij de aardappeloogst was mislukt omdat Ierse landbouwers bijna allemaal aardappelen van dezelfde stam hadden geplant. Wanneer de aardappelziekte (phytophthora) uitbrak, waren bijna alle geplante aardappelen in Ierland hier kwetsbaar voor, met een massale mislukking van de oogst als gevolg.
Legale gevolgen van kruisbestuiving en gepatenteerde zaden[]
Meestal worden GMO-stammen gepatenteerd door het bedrijf dat deze stammen ontwikkeld heeft. Hier komt vaak heel wat kritiek op, hoewel dit niet anders is bij conventionele teelt waar nieuwe eigenschappen ook kunnen worden gepatenteerd[92]. Meer zelfs: er bestaan heel wat hybride zaden die gepatenteerd zijn[93], en lang niet enkel GMO-zaden maar ook biologische zaden[94]. Het zogenaamde ethische standpunt "het is fout om de natuur te patenteren" kan dus niet gebruikt worden als argument tegen GMO, aangezien gepatenteerde biologische zaden dus eveneens niet mogen worden hergebruikt. In de Verenigde Staten zijn plant-patenten bij wet beschermd sinds reeds 1930. Tevens zullen een aantal patenten van GMO-gewassen van de eerste generatie weldra komen te vervallen. Het is op zich niet abnormaal dat bedrijven hun investeringen willen zien renderen, en dat geldt dus ook voor investeringen in het labo-onderzoek voor de ontwikkeling van een nieuwe stam van een GMO-gewas. Zonder patent hierop te nemen, zou eenieder een exacte kopie kunnen creëren, en desnoods zelf patenteren, waardoor de investeringen in onderzoek voor niets geweest zijn.
Een veelgehoord argument van anti-GMO-activisten is echter dat biotech-bedrijven (zoals Monsanto) landbouwers voor de rechter zouden dagen voor het schenden van een patent bij toevallige contaminatie via kruisbestuiving, waarbij de pollen van GMO-gewassen onbedoeld vooralsnog hun weg vinden naar de landbouwgrond waar geen GMO-gewassen op geteeld worden. Zulke rechtszaken hebben echter nooit plaatsgevonden, en zulke beweringen zijn dan ook niets meer dan een hoax. De verspreiding van deze hoax heeft er in 2012 niettemin voor gezorgd dat een groep van landbouwers had besloten om reeds preventief Monsanto te vervolgen, maar hun zaak werd geweigerd omdat ze geen enkel bewijs konden voorleggen van hun beweringen[95]. Bovendien is het erg onwaarschijnlijk dat een rechter Monsanto in het gelijk zou stellen, omdat de "gedupeerde" landbouwer er geen onrechtmatig voordeel uit zou halen. Het heeft dus geen zin dat Monsanto zulke rechtzaken zou aanspannen, en het bedrijf laat dan ook openlijk weten hier geen plannen toe te hebben[96].
Anti-GMO-activisten zullen komen aandraven met een verwijzing naar de Canadese rechtzaak van Monsanto versus Percy Schmeiser. Monsanto Canada had Schmeiser vervolgd voor het illegaal bewaren van Roundup Ready koolzaad. Schmeiser beweerde vervolgens (en nu nog steeds) dat hij onschuldig was, en dat de glyfosaat-resistente gewassen per ongeluk op zijn veld terecht kwamen via pollen die van een voorbijrijdende vrachtwagen waren gevlogen. In werkelijkheid had hij zijn eigen veld volledig besproeid met de herbicide glyfosaat, waardoor alle planten stierven behalve de gewassen die waren bestoven met de pollen van GMO-gewassen van een naburig veld. Van deze gewassen gebruikte hij vervolgens de zaden op zijn eigen boerderij, om er een veld van zo'n 415 m² mee te beplanten.
De rechter wees op het feit dat alle 415 m² was bezaaid met glyfosaat-resistent koolzaad met een puurheid van zo'n 95 tot 98%, wat véél hoger ligt dan de typische 0,5 tot 2% bij toevallige contaminatie. Bovendien had Schmeiser zichzelf verraden door zijn veld volledig met glyfosaat te besproeien, waardoor hij aangaf dat hij voorkennis had van de aanwezigheid van het genetisch gewijzigde zaad. Monsanto had de rechtszaak logischerwijze dan ook gewonnen, maar Schmeiser reageerde hierop door een desinformatie- en lastercampagne tegen Monsanto te beginnen, met als gevolg dat veel mensen fout geïnformeerd zijn over de feiten van deze rechtszaak[97]. Tevens verloor Schmeiser van Monsanto in totaal drie verschillende rechtszaken, inclusief een rechtszaak voor het Canadees Hooggerechtshof, die eveneens concludeerde dat zijn beweringen vals waren[98].
Monopoliepositie van Monsanto[]
Anti-GMO-activisten en radicale milieubewegingen zoals Greenpeace beschouwen GMO vaak als "onveilig" omdat Monsanto een schijnbare monopolie had op de technologie. Dit is onjuist, hoewel de plantenbiotechnologie wel in slechts zes grote bedrijven geconcentreerd zit. Dit is echter geen factor om te bepalen of GMO al dan niet veilig en gezond is voor consumptie. De betrouwbaarheid van bepaalde bedrijven kan niet louter worden gemeten aan hun aantallen binnen een welbepaalde sector, behalve natuurlijk in de fantasie van complotdenkers die in alles vermeende verbanden zien.
Het feit dat de plantenbiotechnologie in slechts een klein aantal bedrijven geconcentreerd is, is in feite voornamelijk het gevolg van de acties van anti-GMO-activisten. Ondanks de grote hoeveelheid bewijzen dat GMO veilig is voor consumptie, blijven de activisten steeds nieuw bewijs eisen dat de technologie niet gevaarlijk is. Hoewel het hier slechts om een schijnvraag gaat, heeft dit de procedure en reglementering omtrent GMO's zodanig duur gemaakt dat enkel nog grote en kapitaalkrachtige bedrijven GMO's op de markt kunnen brengen.
Elke actie van Greenpeace en andere anti-GMO-activisten versterkte dus enkel de positie van Monsanto, en verkleint de kans dat nieuwe bedrijven mee in de sector stappen - waardoor Greenpeace op haar beurt opnieuw kan klagen over de monopoliepositie. Aangezien het antikapitalismediscours tegenwoordig niet meer bij iedereen aanslaagt, besloot Greenpeace dan maar om alarmistische en pseudowetenschappelijke propaganda te voeren over de vermeende toxische stoffen en risico's voor de volksgezondheid[99].
Pseudowetenschap omtrent GMO[]
Naast de relatief begrijpelijke argumenten tegen GMO, die hierboven reeds werden weerlegd, grijpen anti-GMO-activisten (en uiteraard ook kwakzalvers) vaak ook terug naar pseudowetenschappelijke propaganda en soms zelfs complottheorieën in een poging om de opinie van het volk te beïnvloeden. De meest onwaarschijnlijke beweringen steken de kop op, vooral op complottheorieënwebsites, vaak met de bedoeling om opzettelijk misleidende informatie te doen circuleren. Hieronder geven we een aantal veelgebruikte pseudowetenschappelijke argumenten op.
GMO veroorzaakt kanker, autisme en andere gezondheidsproblemen[]
Ongetwijfeld de meest voorkomende pseudowetenschap rond GMO is dat deze allerhande gezondheidsproblemen zou veroorzaken, zoals kanker[100], autisme[101], fertiliteitsproblemen, kindersterfte, leverproblemen, en ga zo maar door[102]. Deze pseudowetenschappelijke beweringen zijn vergelijkbaar met die van de anti-vaxpropaganda, en worden vooral gepubliceerd op kwakzalverijwebsites zoals Natural News, Mercola, Food Babe, enz... alsook door radicale milieuorganisaties zoals Greenpeace[103]. Merk op dat zulke websites ook beweren dat GMO-gewassen steriel zouden gemaakt worden (het zogenaamde "Terminatorzaad"), wat in theorie mogelijk is met GURT-technologie, maar er wordt van deze technologie geen gebruik gemaakt[104], ook niet door Monsanto[105]. Dat is jammer, want deze technologie zou de weinige problemen van GMO kunnen oplossen en tevens mogelijkheden bieden om farmaceutisch actieve componenten te produceren voor de geneeskunde[106] (zie hierboven).
Zoals we eerder al uitgebreid hebben aangegeven, is er geen gevaar voor de gezondheid bij consumptie van GMO-gewassen[107]. Genetisch gemodificeerde gewassen dienen immers eerst grondig te worden onderzocht voordat ze commercieel mogen worden geproduceerd, en zijn niet meer of niet minder veilig dan conventionele gewassen (waar dan weer geen verplicht onderzoek voor bestaat volgens veiligheidsnormen). Beweringen dat GMO de oorzaak zijn van kanker, autisme en andere gezondheidsproblemen zijn telkens opnieuw een hoax gebleken, en kunnen niet worden bevestigd door wetenschappelijk of medisch onderzoek[108], wat tevens net het tegendeel aantoont. De wetenschappelijke concensus is dan ook dat er geen algemene gezondheidsrisico's verbonden zijn aan GMO-voeding[109][110].
Deze conclusies worden gedeeld door de Wereldgezondheidsorganisatie[111] (WHO), de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO), de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), de Internationale Raad voor Wetenschappen[112] (ICSU), de National Academies of Science van de VS en zowat elk ander nationaal wetenschappelijk instituut in de wereld[113]. Tevens vervoegen tal van andere internationale organisaties deze consensus, zoals de American Medical Association, de American Association for the Advancement of Science (AAAS), de Food Standards Australia New Zealand, de Académie des Sciences (Frankrijk), de Royal Society of Medicine (VK), de Europese Commissie (België), de Union der deutschen Akademien der Wissenschaften (Duitsland), en maar liefst zeven andere academische instituten in o.a. Brazilië, China, India, Mexico, en de TWAS (Third World Academy of Sciences)[114].
Vaak beweren anti-GMO-activisten dat er nog niet voldoende onderzoeken hebben plaatsgevonden naar de veiligheid van GMO-gewassen. Zoals we hierboven reeds hebben aangegeven, zijn er inmiddels enorm veel onderzoeken geweest (ook onafhankelijke onderzoeken), en diehebben keer op keer uitgewezen dat de consumptie van GMO-gewassen wel degelijk veilig is. Een activist zal echter nooit tevreden zijn met dit resultaat, en altijd eisen dat er nóg meer onderzoeken moeten gebeuren (zonder te kunnen specificeren voor precies welke gewassen, of welke aspecten ervan getest moeten worden), en zelfs dan zullen ze blijven beweren dat GMO "schadelijk is voor de gezondheid". Daarmee spreken ze zichzelf dan meteen ook tegen: je kan niet zeggen dat er nog niet genoeg onderzoek naar veiligheid werd verricht, om dan tegelijk te beweren dat GMO onveilig is. Dat is immers een dubbele standaard, waarbij zogenaamd "bewijs" van onveiligheid louter gebaseerd is op onwetenschappelijke standaarden die geruchten en speculatie voor waar nemen, terwijl bewijs van effectieve veiligheid wordt onderworpen aan zulke strikte standaarden dat ze onmogelijk te behalen zouden zijn[115].
Het is natuurlijk niet mogelijk om 100% te garanderen dat GMO geen enkel gevaar inhoudt, maar dat geldt tevens voor zowat alles dat je je kan indenken. Echter niet elke "onzekerheid" is gelijkwaardig: de kans dat GMO-gewassen in ons voedsel op een gegeven moment toch een gezondheidsgevaar zouden inhouden is buitengewoon klein. Dit kan immers worden aangetoond door duizenden onderzoeken, waarvan dus ook een heleboel onafhankelijke en langetermijnsonderzoeken. Een recente studie uit 2014[116] heeft onderzoek gedaan op maar liefst miljarden runderen die uitsluitend GMO-voeding te eten kregen, waaruit bleek dat er geen enkel ongewenst effect kon worden opgemerkt. Er was zelfs geen enkel abnormaal effect te vinden, dat te wijten kon zijn aan het overstappen van conventionele voeding naar GMO-voeding[117]. Een onderzoek van 2012 leek te concluderen dat er een link zou zijn tussen GMO-maïs en een toename van kanker bij bepaalde rattensoorten[118], maar deze publicatie werd later ingetrokken wanneer bleek dat het van slechte en onbetrouwbare kwaliteit was en dat deze ratten van nature al vatbaar waren voor tumors[119]. Deze ingetrokken studie wordt niettemin nog steeds keer op keer opnieuw geciteerd door anti-GMO-activisten die beweren dat GMO kanker veroorzaakt.
Het enige wat complotdenkers (en andere anti-GMO-activisten) tegen dit alles nog kunnen proberen in te brengen, is de paranoïde bewering dat de VN, WHO en andere zulke organisaties wereldwijd deel uitmaken van een sinister complot om de wereldbevolking ziek te maken en uit te dunnen (wat dan tevens niet goed blijkt te lukken aangezien de wereldbevolking nog steeds in stijgende lijn gaat) of andere gelijkaardige beweringen waar eveneens geen enkel bewijs voor bestaat. Maar dat is vast omdat de Reptilian aliens dat allemaal zo goed geheim kunnen houden, hoewel ze schijnbaar niet in staat zijn om wat blogsites met complottheorieën van het internet te halen. Kortom, een verwijzing naar een anti-GMO-website alsof het een betrouwbare bron is, kan in principe beschouwd worden als het overtreden van de Wet van Scopie.
GMO-onderzoek van wetenschapper Gilles-Éric Séralini[]
Gilles-Éric Séralini is een Franse wetenschapper en voormalig professor moleculaire biologie aan de Universiteit van Caen. In 2012 publiceerde hij een onderzoek waarin hij concludeerde dat GMO-voeding onveilig voor consumptie zou zijn. Deze studie wordt vaak aangehaald door anti-GMO-activisten, zonder erbij te vermelden dat Séralini geen onafhankelijke wetenschapper is maar zelf deel uitmaakt van de anti-GMO-bewegingen. De publicatie van zijn onderzoek werd sterk bekritiseerd[120], frauduleus genoemd en bijgevolg dus weer ingetrokken[121]. Séralini heeft hierop gereageerd op zijn eigen website[122] maar niet in wetenschappelijke literatuur. Ook zijn reacties werden inmiddels weerlegd[123].
Inmiddels is eveneens gebleken dat het onderzoek van Séraline geenszins onafhankelijk was, maar werd gesubsidieerd door de alternatieve en biologische voedingsindustrie[124]. Zo ontving hij fondsen van het Franse bedrijf Sevene Pharma dat pseudowetenschappelijke homeopathie en vermeende "detox"-producten produceert. Ook Séralini zelf promoot detox-producten, hoewel de werkzaamheid ervan onbestaande is[125], waardoor de titel "pseudowetenschapper" meer van toepassing is op hem. Verder ontving hij ook geld van andere biologische groepen zoals de Rodale Institute, die via de Sustainable Food Alliance (SFA) ook geld sturen naar andere bio- en anti-GMO-groeperingen zonder dat deze donaties publiek bekend moeten worden gemaakt. Séralini heeft zelfs geld ontvangen van de pseudowetenschappelijke radicale activistenorganisatie Greenpeace. Andere donors zijn Lea Nature, Nature Vivante, Malongo en de SFA zelf.
Het onderzoek van Séralini kan geenszins worden aangehaald als sluitend bewijs voor de vermeende schadelijkheid van GMO's. Indien anti-GMO-activisten willen argumenteren dat enkel onafhankelijk onderzoek wordt overwogen, komt de studie vanSéralini aldus niet in aanmerking. Meer dan honderd effectieve onafhankelijke onderzoeken, daarentegen, hebben keer op keer wél de veiligheid van GMO aangetoond[126], waardoor er duidelijk sprake is van een gedegen wetenschappelijke census. Het aanhalen van het onderzoek van Séralini als bewijs tégen GMO en het negeren van honderden en zelfs duizenden onderzoeken die de veiligheid van GMO aantonen is aldus een drogreden genaamd cherry picking. Zelfs het feit dat zijn frauduleuze en ingetrokken publicatie van 2012 opnieuw werd gepubliceerd door het obscure magazine Environmental Sciences Europe in 2014[127] omdat er geen nieuwe peer-review aan te pas kwam[128], waardoor zijn publicatie nog steeds ongeldig blijft[129].
Invloed van GMO op de verdwijning van bijen[]
De zogenaamde "colony collapse disorder" (CCD), ook wel de "bijenverdwijnziekte" genoemd, is een fenomeen waarbij alle bijen van een bijenvolk plots verdwijnen. Dit fenomeen kan ernstige gevolgen hebben voor de voedselproductie, omdat bijen voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor de bestuiving van verschillende landbouwgewassen. De oorzaak van de bijensterfte is al bij al onbekend, maar kan mogelijk gezocht worden bij o.a. virussen, milieuverandering, het gebruik van pesticiden, alsook totaal andere oorzaken die momenteel nog geheel onbekend zijn, of net een combinatie van verschillende factoren[130]. Soms wordt er beweerd dat genetisch gewijzigde Bt-gewassen de oorzaak zijn, maar dit is inmiddels geheel onjuist gebleken.
Bt-toxine is giftig voor bepaalde vlindersoorten en kevers die zich voeden met de geteelde gewassen. Het negatieve effect op vlinders is echter heel beperkt en zo goed als verwaarloosbaar[131][132]. Niettemin kunnen bepaalde vlinder- en keversoorten een plaag vormen, en de Bt-toxine was net daartegen bedoeld. Bt-toxine is echter niet giftig voor bijen, die niet tot de vlindersoorten maar wel tot de vliesvleugelige insecten behoren. Een meta-analyse van 25 onderzoeken heeft bovendien uitgewezen dat het gebruik van Bt-gewassen geen schade aanbrengt bij de bijen[133]. Integendeel, Bt-toxine is een beter alternatief dan imidacloprid, een insecticide gebruikt bij graangewassen, dat wél giftig is voor bijen. Tevens is het net de bedoeling van Bt-gewassen om minder insecticide te moeten gebruiken[134]. Bt-toxine wordt bovendien niet enkel gebruikt op GMO-gewassen, maar ook als pesticide op conventionele en biologische gewassen. Bt-maïs zou wel een lichte verontregeling bij bijen kunnen veroorzaken[135], maar dit effect wordt enkel zichtbaar in concentraties van de Bt-toxine van 5000 ppb wat sowieso niet in natuurlijke omstandigheden voorkomt[136].
"Superweed" en "Frankenfood"[]
Het is typerend voor anti-GMO-activisten en complotdenkers om angstwekkende termen te gebruiken die sterk overdreven of zelfs gewoon helemaal van de pot gerukt zijn. Zo wordt GMO-voeding vaak omschreven als "Frankenfood", spreekt men van "Superweed" als een nadelig gevolg van GMO-technologie, en verwijst men naar Monsanto met de absurde naam "Monsatan". Als je zulke termen tegenkomt, weet je meteen dat je te doen hebt met een pseudowetenschappelijke bron. Hetzelfde geldt uiteraard ook voor anti-GMO-petities[137].
De term "superweed" of "superonkruid" wordt meestal gebruikt voor onkruid dat resistent is tegen bepaalde herbiciden zoals glyfosaat. Er is helemaal niets "super" aan zulk onkruid, ze zijn enkel resistant tegen een specifieke herbicide, wat dan ook alleen een probleem geeft als je van die specifieke herbicide gebruik wil maken. Zulke resistentie kan zich ontwikkelen wanneer men teveel gebruik maakt van slechts één strategie om onkruid en plagen tegen te gaan. Een combinatie van verschillende strategieën is dan ook meer effectief om resistentie te voorkomen. Dit alles heeft trouwens niets met GMO op zich te maken; ook op velden met conventionele en biologische gewassen kan resistentie tegen pesticiden en herbiciden optreden als een gevolg van slecht beheer door de landbouwer.
Nog meer onzinnig is de term "Frankenfood" of "Frankenvoeding", een samentrekking van de woorden "Frankenstein" en "voeding". Dit is een mooi voorbeeld van de angststrategieën die worden gebruikt in anti-GMO-propagandacampagnes. De nietszeggende term impliceert dat science fiction-verhalen over monsters die uit labo's ontsnappen vergelijkbaar zijn met de genetische manipulatie van voeding. Het gaat hier om een misbruik van het "voorzorgsprincipe", een moreel en politiek principe dat stelt dat de voorstanders van een ingreep of beleidsmaatregel (die ernstige of zelfs onomkeerbare schade kan veroorzaken) belast zijn met het bewijs van de veiligheid ervan indien er geen wetenschappelijke consensus over bestaat.
Hoewel het voorzorgsprincipe een goed concept is gaat dit argument in dit geval niet op, omdat er wel degelijk een wetenschappelijke consensus bestaat (zoals we hierboven al meermaals hebben aangegeven). Tevens heeft GMO-voeding tot nu toe geen enkele keer een nieuwe toxine, allergeen of negatief effect op de voedingswaarde geproduceerd. Elke nieuwe ontwikkeling van een GMO-gewas dient, zoals we hierboven ook al hebben aangegeven, tevens eerst grondig worden onderzocht om veiligheid te garanderen[138]. In principe zijn GMO-gewassen dus potentieel zelfs nog veiliger, omdat er bij conventionele gewassen zulke veiligheidsonderzoeken niet verplicht zijn. Kortom, beweringen dat GMO-technologie een soort "Frankenfood" zou opleveren is al even fictief als Frankenstein, de Hulk of X-Men.
GMO-gewassen brengen minder op dan conventionele gewassen[]
In 2008 publiceerde de Britse krant The Independent een artikel genaamd "Exposed: the great GM crops myth", geschreven door "environment editor" Geoffrey Lean[139]. Dit artikel wordt vaak aangehaald door anti-GMO-activisten als bewijs dat GMO-gewassen een slechtere oogst opleveren dan conventionele gewassen, en dus minderwaardig zijn. Het artikel verwijst naar een onderzoek van de universiteiten van Kansas en Nebraska, waaruit moet blijken dat genetisch gewijzigde soja minder opbrengt dan verwacht.
Dr. Barney Gordon van de Universiteit van Kansas, die het onderzoek had uitgevoerd, reageerde op dit artikel met een weerlegging en noemde de publicatie ""een goed voorbeeld van onverantwoorde journalistiek"[140]. Tevens beschreef hij het als een erg foute voorstelling van zijn onderzoek, dat er niet eens gericht was om te achterhalen of GMO-gewassen meer of minder opleveren dan conventionele gewassen.
Ook het biotech-bedrijf Monsanto weerlegde de beweringen dat GMO-gewassen niet meer oogst of zelfs minder oogst dan conventionele gewassen zouden opleveren[141]. Zo staat genetische modificatie toe om ervoor te zorgen dat de gewassen niet lijden onder onkruid en insecten, waardoor er een betere oogst kan worden gecreëerd. Inmiddels hebben ook meer recente onderzoeken uitgewezen dat GM-gewassen wel degelijk meer oogst opleveren dan conventionele gewassen[142][143].
Indische landbouwers plegen zelfmoord[]
Een veelgebruikt argument tegen GMO is dat de introductie ervan geleid zou hebben tot heel wat zelfmoorden bij landbouwers in India. Vooral kwalzalver Vandana Shiva beweerde dat Bt-katoen kleine boerderijen ruïneerde en boeren dreef tot het plegen van zelfmoord. Hoewel de zelfmoorden van de Indische landbouwers wel degelijk plaatsvinden, ligt de oorzaak geenszins bij de introductie van GMO[144] aangezien de frequente zelfdodingen al vijf jaar in opmars waren voordat Bt-katoen werd geïntroduceerd[145]. Bovendien vinden de zelfmoorden ook plaats in staten waar helemaal geen katoen wordt verbouwd[146].
Een langdurig onderzoek op de economische impact van Bt-katoen in India toonde tevens dat Bt-katoen net heeft geleid tot een betere oogst, een hoger inkomen en betere levensstandaarden bij kleine landbouwbedrijven[147][148]. Wie de Indische zelfmoorden aanhaalt als argument tegen GMO, heeft dus duidelijk zijn huiswerk niet gemaakt, en maakt tevens misbruik van de tragische zelfdodingen om anderen te beïnvloeden en misleiden met ongerelateerde en onjuiste informatie.
Extremisme en vandalisme tegen GMO[]
Milieuorganisatie Greenpeace maakt er geen geheim van dat ze het pseudowetenschappelijke anti-GMO-activisme aanhangen. Zo beweerde de organisatie dat de "Striacosta albicosta" een nieuwe plantenplaag veroorzaakt door genetisch gemodificeerd graan. Dit werd wetenschappelijk weerlegd, en de oorzaak ligt bij tal van factoren zoals het verminderd gebruik van pesticiden, klimaatverandering, enz...[149] De plantenplaag is tevens niet nieuw, wat Greenpeace ook mag beweren, en was reeds een goede eeuw geleden een probleem. Ook de bewering dat de plaag zich vroeger tot lokale regio's beperkte is onzin, aangezien de problemen zich reeds op grote schaal voordeden in 1962.
Greenpeace argumenteert ook dat er niet genoeg onderzoek is gedaan naar GMO, om dan vervolgens een niet voor consumptie aangelegd GMO-tarwe testveld in Australië te vernietigen, juist bedoeld om meer onderzoek te doen. De activisten eigenden zich onrechtmatig de toegang toe tot de plaats van het veld, en vernietigden er alle gewassen. Ze hadden zelfs een speciaal gaspak aangedaan voor het extra dramatische effect op foto's, hoewel dit sowieso geheel onnodig was[150]. Deze daad van vandalisme had een kostenplaatje van $300.000 AUD (zo'n 200.000 €) en een jaar wetenschappelijk werk is voor niets geweest[151]. Wetenschappers van verschillende Australische universiteiten veroordelen dit dan ook sterk[152]. In 2006 had Greenpeace tevens ook al GMO-velden vernield in Duitsland[153]. Het doet denken aan de middeleeuwse praktijken van boekenverbrandingen.
Tevens waren de pseudowetenschappelijke campagnes van Greenpeace, samen met de kwakzalverij van Vandana Shiva, medeverantwoordelijk voor het incident van 8 augustus 2013 in de Filippijnen, waarbij vandalen een veld van "Gouden rijst" vernietigden. Gouden rijst is is een rijstras ontwikkeld met behulp van genetische modificatie, bedoeld om kinderen te helpen die leiden aan een vitamine A-tekort[154]. Zodoende sterven kinderen (of worden ze blind) als gevolg van de onnodige bangmakerij van pseudowetenschappelijke organisaties die vaak financiële banden hebben met de biovoedingsindustrie.
Andere hoaxes omtrent GMO[]
Er circuleert onwaarschijnlijk veel (opzettelijke) desinformatie omtrent GMO's, zodat de hoaxes nooit allemaal kunnen worden behandeld in één artikel. Het betekent echter niet dat, als het hier niet besproken is dat het daarom vanzelfsprekend wél juist zal zijn. Hieronder een overzicht van nog enkele circulerende hoaxes:
- GMO-gewassen worden gecreëerd met een "genenpistool": dit impliceert dat het zou gaan om een onnauwkeurige methode, maar in werkelijkheid is de GMO-technologie veel nauwkeuriger dan andere, conventionele teeltmethoden[155].
- Bt-toxines horen niet thuis op je bord: Bt-pesticide wordt reeds zo'n 50-tal jaar gebruikt in de biologische landbouw en werd in tal van studies volledig veilig bevonden[156].
- Suiker van GMO-suikerbieten zijn anders en bevatten gevaarlijke restanten van herbiciden: suiker is een pure molecule die makkelijk kan worden gezuiverd door kristallisatie, waardoor er geen gevaarlijke restanten van herbiciden overblijven. Aangezien GMO-suikerbieten Roundup Ready zijn, zou Roundup (en dus glyfosaat) de enige restant kunnen zijn, maar dit breekt vanzelf af op enkele dagen tijd en vormt geen gevaar, ondanks circulerende berichten van het tegendeel[157][158][159][160]. De bangmakerij rond suikerbieten negeert tevens het feit dat suikerriet wel degelijk met agressieve herbiciden en pesticiden kan zijn behandeld[161][162].
- rBGH-melk bevat meer IGF1-hormonen: alle melk bevat vanzelfsprekend hormonen, maar onderzoek heeft uitgewezen dat melk geproduceerd met deze groeihormonen identiek is aan de melk geproduceerd zonder de groeihormonen[163].
- GMO-popcorn knalt niet: natuurlijk niet, want GMO-popcorn bestaat niet[164].
- De Monsanto Protection Act geeft biotech-bedrijven vrij spel om gevaarlijke GMO-voeding te produceren: er bestaat geen wet met de naam Monsanto Protection Act, dat is slechts een populistische titel voor HR933, bedoeld om onzinnige rechtszaken tegen GMO een halt toe te roepen wanneer deze niet worden gebaseerd op effectief bewijs van schadelijkheid.
- De American Academy of Pedriatics heeft aanbevolen om kinderen geen GMO-voeding te geven: de AAP heeft die aanbeveling nooit gedaan, maar heeft wel vermeld dat het eten van biologische voeding geen gezondheidsvoordelen biedt voor kinderen[165].
- De film GMO OMG zegt dat GMO-voeding slecht is, dus moet er toch een bron van waarheid in zitten: zoals in dit artikel reeds meermaals werd geïllustreerd is GMO-voeding geheel veilig bevonden. De film GMO OMG is een activistische paniekfilm zonder wetenschappelijke waarde maar wel sterk gesponsord door de bio-industrie[166], en hoeft dus niet serieus te worden genomen.
Pseudowetenschappelijke en anti-GMO-websites[]
Websites die anti-GMO-propaganda publiceren zijn bijna uitsluitend websites met een pseudowetenschappelijk, kwakzalvers- of complottheorieënkarakter. Het citeren van zulke websites als betrouwbare bron is dan ook vanzelfsprekend een overtreding van de Wet van Scopie. Ook NGO's maken zich schuldig aan deze pseudowetenschap, vaak louter uit eigenbelang omdat ze financiële steun krijgen van bedrijven die er belang bij hebben. Verschillende NGO's zijn aldus niet zo neutraal en betrouwbaar als velen hen achten[167].
Hieronder geven een overzicht van enkele voorname websites die je best kan mijden als de pest (of die je kan bezoeken als je eens goed wil lachen, doch op eigen risico).
Bewegingen en organisaties[]
- De Wereld Morgen, linkse propagandawebsite
- Eliant, die eveneens andere vormen van pseudowetenschap en kwakzalverij promoot
- Greenpeace, radicale en pseudowetenschappelijke milieuorganisatie
- Loesje, Nederlandse stichting die spreuken verspreidt
- Occupy Wall Street, linkse en paranoïde protestbeweging[168]
- March Against Monsanto, vergadering van aluhoedjes[169]
- De Correspondent[170], een Nederlands links journalistiek platform dat ook geregeld angst zaait met overdreven beweringen omtrent online privacy, voeding, e.d.m.[171]
- Groen, Belgische linkse politieke partij die pseudowetenschap omtrent GMO aanhangt en predikt[172][173]
- Jong Groen, jongerenafdeling van de Belgische partij Groen[174]
- US Uncut, extreemlinkse propagandawebsite[175]
Kwakzalvers en pseudowetenschappelijke websites[]
- Organic Consumers Association[176]
- Only Organic[177]
- American Academy of Environmental Medicine
- Union of Concerned Scientists
- Friends of the Earth
- Consumers Union
- EcoWatch[178]
- Environmental Working Group[179]
- Pesticide Action Network[180]
- The Non-GMO Project[181]
- GMO Free USA[182]
- GMO Inside[183]
- Food Democracy Now[184]
- US Right To Know[185]
- Bill Maher
- Bernie Sanders
- Food Babe[186]
- Vandana Shiva[187]
- Deepak Chopra
- Natural News (Mike Adams)[188]
- Mercola[189]
- David Avocado Wolfe[190]
- No Cancer Foundation
- Real Farmacy[191]
- GreenMedInfo[192]
Complotdenkers en complottheorieënwebsites[]
- Collective-Evolution[193]
- David Icke
- 9 For News
- Niburu
- European Union Times
- Globalresearch
- Olympic Zion
- Spirit Science
- The Mind Unleashed[194]
- World Unity
- WorldTruth.tv
- Whale.to
Conclusie[]
We kunnen zonder enige twijfel concluderen dat GMO-voeding veilig is voor zowel consumptie als voor het milieu. Er is dan ook een niet te ontkennen wetenschappelijke consensus die wordt bevestigd door wetenschappers, wetenschappelijke instituten en overheidsorganen over de hele wereld (al is dat voor de doorsnee paranoïde complotdenker al voldoende reden om een complottheorie te vermoeden, zelfs al is hier geen enkel bewijs voor en is het bovendien erg onrealistisch). Een wetenschappelijke consensus wil niet zeggen dat je geen enkele wetenschapper zal vinden die een tegengesteld standpunt heeft.
Sommigen die beweren dat GMO "gevaarlijk" is, zijn wel degelijk hooggeplaatst of hebben een universitair diploma (doorgaans niet op het gebied van biotechnologie). Hun onderzoeken zijn dan ook vaak slordig, eenzijdig of met een vooringenomenheid uitgevoerd. Tevens zijn wetenschappers ook maar mensen, en kunnen sommigen zich vooralsnog laten beïnvloeden door cognitieve dissonantie. Een peer-reviewed publicatie is niet noodzakelijk altijd juist, en staat niet boven wetenschappelijk onderbouwde kritiek, waardoor het wel vaker gebeurt dat kwalitatief waardeloze onderzoeken worden ingetrokken of sterk bekritiseerd. Het is echter onrealistisch om te veronderstellen dat duizenden onderzoeken over de hele wereld, waarvan er een goed aantal onafhankelijk werden uitgevoerd, allemaal het resultaat zijn van cognitieve dissonantie. Het verwijzen naar die enkele geïsoleerde tegenstanders is dan ook een geval van cherry picking, en op basis daarvan beweren dat GMO "gevaarlijk" is, is gewoonweg onredelijk.
Het spreekt voor zich dat de introductie van GMO-gewassen niet zomaar eventjes het probleem van alle honger in de wereld kan en zal oplossen. Wetenschappers maken zo'n buitensporige beweren dan ook helemaal niet, in tegenstelling tot de Groene Revolutie uit de jaren '60 die zo'n belofte wel had gemaakt en er vooralsnog niet in geslaagd is[195]. Wel kan GMO-technologie een belangrijke bijdrage leveren om dit probleem aan te pakken, samen met tal van andere maatregelen. Tevens ijveren wetenschappers ook niet om uitsluitend nog GMO-voeding te produceren, de biotechnologie kan perfect een plaats hebben naast conventionele en biologische teelt. Er hoeft dus helemaal geen concurrentie te zijn tussen "conventionele" en GMO-gewassen (zelfs Monsanto verkoopt zaden voor beide[196]), en de verantwoordelijkheid voor de polarisatie van de discussie, die eigenlijk eerder een non-discussie is, ligt voor het grootste deel dan ook bij het anti-GMO-kamp dat uitsluitend angstverspreiding en pseudowetenschap als argumenten te bieden heeft.
Er is een Europese wetgeving gestemd op 12 januari 2015 die zegt dat het mogelijk is voor afzonderlijke staten om GGO's van hun grondgebied te weren. Economisten en landbouwwetenschappers vrezen dat dit de Europese landbouwmarkt incompetent zal maken op een internationale schaal en hopen dat de technieken van genome editing niet hetzelfde lot zullen bevallen.[197]
Zie ook[]
Externe links[]
- http://www.dangeroustalk.net/a-team/GMO
- http://www.examiner.com/article/gmo-free-connecticut-spouts-myths-and-misinformation-at-library-talk
- https://www.youtube.com/watch?v=2G-yUuiqIZ0
- http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
Bronnen[]
- http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/GGO-s-en-voedselveiligheid.aspx
- http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Invloed-op-van-GGO-s-op-natuur-en-milieu.aspx
- http://www.biofortified.org/2014/04/realizations-about-gmos/
Referenties[]
- ↑ http://web.archive.org/web/20100923031225/http://www.unh.edu/ehs/pdf/Recombinant-DNA.pdf
- ↑ http://www.abpischools.org.uk/res/coResourceImport/modules/hormones/en-flash/geneticeng.cfm
- ↑ http://www.bbc.co.uk/education/clips/zt4c87h
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1084066/
- ↑ http://www.fda.gov/AboutFDA/WhatWeDo/History/ProductRegulation/SelectionsFromFDLIUpdateSeriesonFDAHistory/ucm081964.htm
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Genetisch-gewijzigde-gewassen.aspx
- ↑ http://www.vib.be/nl/nieuws/Pages/Waarom-is-een-wereld-zonder-GGO%E2%80%99s-geen-goed-idee.aspx
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Genetisch-gewijzigde-gewassen.aspx
- ↑ http://www.nature.com/nature/journal/v487/n7407/full/nature11153.html
- ↑ http://www.agbioforum.org/v8n23/v8n23a15-brookes.htm
- ↑ http://www.europabio.org/why-do-seeds-have-patents-are-gm-seeds-only-patented-seeds
- ↑ http://www.prospectmagazine.co.uk/features/therealgmfoodscandal
- ↑ http://informahealthcare.com/doi/abs/10.3109/07388551.2013.823595
- ↑ http://www.agbioworld.org/biotech-info/articles/biotech-art/peer-reviewed-pubs.html
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/2014/07/08/climate-change-vs-gmos-comparing-the-independent-global-scientific-consensus/
- ↑ http://gmopundit.blogspot.be/2007/06/150-published-safety-assessments-on-gm.html
- ↑ http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=0309092094
- ↑ http://www.aaas.org/sites/default/files/AAAS_GM_statement.pdf
- ↑ http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/a_decade_of_eu-funded_gmo_research.pdf
- ↑ http://www.biotech-now.org/food-and-agriculture/2013/12/women-considered-easy-targets-for-anti-gmo-agenda
- ↑ http://www.i-sis.org.uk/prec.php
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2371675.stm
- ↑ http://www.lusakatimes.com/2014/06/07/lunanshya-council-destroys-bokomo-cornflakes-containing-traces-gmo/
- ↑ http://www.slate.com/blogs/future_tense/2013/08/26/golden_rice_attack_in_philippines_anti_gmo_activists_lie_about_protest_and.html
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/GGO-s-en-voedselveiligheid.aspx#1
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/GGO-s-en-voedselveiligheid.aspx#2
- ↑ http://geneticliteracyproject.org/2014/09/04/do-you-really-understand-modern-farming-urbanite-examines-10-myths-of-gmos-and-organics/
- ↑ http://www.ecfr.gov/cgi-bin/text-idx?c=ecfr&SID=9874504b6f1025eb0e6b67cadf9d3b40&rgn=div6&view=text&node=7:3.1.1.9.32.7&idno=7
- ↑ Toxicity table
- ↑ http://blogs.scientificamerican.com/science-sushi/2011/07/18/mythbusting-101-organic-farming-conventional-agriculture/
- ↑ http://www.npr.org/blogs/thesalt/2013/10/01/228221063/when-edible-plants-turn-their-defenses-on-us
- ↑ https://web.archive.org/web/20130430030824/http://www.uoguelph.ca/foodsafetynetwork/natural-toxins-fruits-and-vegetables
- ↑ http://www.hindawi.com/journals/ijpg/2011/314829/
- ↑ http://www.nytimes.com/2007/08/28/science/28crop.html?pagewanted=all&_r=0
- ↑ http://blogs.usda.gov/2013/05/17/organic-101-can-gmos-be-used-in-organic-products/
- ↑ http://www.isaaa.org/gmapprovaldatabase/
- ↑ http://www2.ca.uky.edu/entomology/entfacts/ef130.asp
- ↑ http://iml.jou.ufl.edu/projects/spring01/denlinger/problems.html#hunger
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2371675.stm
- ↑ http://www.lusakatimes.com/2014/06/07/lunanshya-council-destroys-bokomo-cornflakes-containing-traces-gmo/
- ↑ http://www.slate.com/blogs/future_tense/2013/08/26/golden_rice_attack_in_philippines_anti_gmo_activists_lie_about_protest_and.html
- ↑ https://www.facebook.com/nntaleb/posts/10153946452908375
- ↑ https://www.sciencedaily.com/releases/2015/05/150519105900.htm
- ↑ http://www.biofortified.org/2014/04/realizations-about-gmos/
- ↑ http://www.biofortified.org/2012/10/same-genes/
- ↑ http://hatepseudoscience.com/2014/07/11/3-arguments-the-anti-gmo-crowd-should-stop-using-2/
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/2014/07/08/climate-change-vs-gmos-comparing-the-independent-global-scientific-consensus/
- ↑ http://www.popsci.com/article/science/core-truths-10-common-gmo-claims-debunked
- ↑ https://web.archive.org/web/20140730020111/http://www.biofortified.org/genera/studies-for-genera/independent-funding/
- ↑ https://web.archive.org/web/20140729081841/http://www.biofortified.org/genera/studies-for-genera/
- ↑ http://genera.biofortified.org/viewall.php
- ↑ http://genera.biofortified.org/wp/about/what-is-in-genera
- ↑ http://www.scientificamerican.com/article/do-seed-companies-control-gm-crop-research/?page=1
- ↑ http://www.nytimes.com/2009/02/20/business/20crop.html?_r=0
- ↑ http://grist.org/food/genetically-modified-seed-research-whats-locked-and-what-isnt/
- ↑ http://theness.com/neurologicablog/index.php/persistent-anti-gmo-myths/
- ↑ http://hatepseudoscience.com/2014/07/11/3-arguments-the-anti-gmo-crowd-should-stop-using-2/
- ↑ http://boingboing.net/2013/03/25/the-case-of-the-poison-potato.html
- ↑ http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=10977&page=44
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Invloed-op-van-GGO-s-op-natuur-en-milieu.aspx#5
- ↑ http://www.elle.com/beauty/health-fitness/advice/a12574/allergy-to-genetically-modified-corn/
- ↑ http://www.slate.com/articles/health_and_science/science/2013/08/can_gmo_corn_cause_allergies_don_t_believe_elle_s_scary_story.html
- ↑ http://www.slate.com/articles/health_and_science/science/2013/08/can_gmo_corn_cause_allergies_don_t_believe_elle_s_scary_story.html
- ↑ http://grist.org/food/genetically-engineered-food-allergic-to-regulations/
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/GGO-s-en-voedselveiligheid.aspx#3
- ↑ http://www.washingtonpost.com/lifestyle/food/the-gmo-debate-5-things-to-stop-arguing/2014/10/27/e82bbc10-5a3e-11e4-b812-38518ae74c67_story.html
- ↑ http://hatepseudoscience.com/2014/07/11/3-arguments-the-anti-gmo-crowd-should-stop-using-2/
- ↑ http://www.forbes.com/sites/jonentine/2013/10/31/genetic-literacy-project-infographic-is-labeling-really-about-our-right-to-know/
- ↑ http://www.motherjones.com/tom-philpott/2013/10/would-gmo-labeling-jack-food-prices
- ↑ http://thefoodiefarmer.blogspot.be/2014/04/the-costs-of-gmo-labeling.html
- ↑ http://www.aaas.org/news/aaas-board-directors-legally-mandating-gm-food-labels-could-%E2%80%9Cmislead-and-falsely-alarm
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/2014/04/24/vermont-lawmakers-pass-gmo-labeling-bill_n_5203569.html
- ↑ http://www.abajournal.com/news/article/food_manufacturers_challenge_vermonts_gmo_law/
- ↑ http://www.washingtonpost.com/blogs/govbeat/wp/2014/01/10/maine-becomes-second-state-to-require-gmo-labels/
- ↑ http://www.roundup.com/smg/gosite/RUP/home
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10854122
- ↑ http://ec.europa.eu/food/fs/ph_ps/pro/eva/existing/list1_glyphosate_en.pdf
- ↑ https://web.archive.org/web/20141019212301/http://edexim.jrc.ec.europa.eu/list_annex_chemical_details.php?type=S&annex=108&id_part=1
- ↑ https://www.extension.purdue.edu/extmedia/gwc/gwc-1.pdf
- ↑ http://weedcontrolfreaks.com/2013/05/superweed/
- ↑ http://www.pnas.org/content/101/40/14533.short
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Invloed-op-van-GGO-s-op-natuur-en-milieu.aspx#2
- ↑ http://www.vib.be/nl/landbouw-en-milieu/Pages/Invloed-op-van-GGO-s-op-natuur-en-milieu.aspx#3
- ↑ http://www.bbc.com/news/science-environment-30915785
- ↑ http://www.livinghistoryfarm.org/farminginthe30s/crops_03.html
- ↑ http://theness.com/neurologicablog/index.php/persistent-anti-gmo-myths/
- ↑ http://aggie-horticulture.tamu.edu/archives/parsons/vegetables/seed.html
- ↑ http://www.adonline.id.au/terminatorseeds/summary/
- ↑ http://www.cbd.int/agro/gurts.shtml
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/terminator-seeds.aspx
- ↑ http://books.google.co.in/books?id=yVn_OlBeDqoC&lpg=PA83&ots=mMupgiFh0t&dq=the%20terminator%20may%20spread%20to%20surrounding%20food%20crops%20or%20the%20natural%20environment%20is%20a%20serious%20one.%20The%20gradual%20spread%20of%20sterility%20in%20seeding%20plants%20would%20result%20in%20a%20global%20catastrophe%20that%20could%20eventually%20wipe%20out%20higher%20life%20forms%2C%20including%20humans%2C%20from%20the%20planet%E2%80%9D.&pg=PA83#v=onepage&q&f=false
- ↑ http://www.swissinfo.ch/eng/new-e-licencing-platform-highlights-patent-debate/34780910
- ↑ http://www.patentgenius.com/class/PLT.html
- ↑ http://www.europabio.org/why-do-seeds-have-patents-are-gm-seeds-only-patented-seeds
- ↑ http://www.osgata.org/wp-content/uploads/2011/03/OSGATA-v-Monsanto-MTD-Decision.pdf
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/gm-seed-accidentally-in-farmers-fields.aspx
- ↑ http://decisions.fct-cf.gc.ca/fc-cf/decisions/en/item/38991/index.do
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/gm-seed-accidentally-in-farmers-fields.aspx
- ↑ http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/elke-actie-van-de-groene-beweging-versterkt-de-positie-van-monsanto/article-normal-121262.html
- ↑ http://www.naturalnews.com/037249_gmo_study_cancer_tumors_organ_damage.html
- ↑ http://www.responsibletechnology.org/autism
- ↑ http://www.responsibletechnology.org/health-risks
- ↑ http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/agriculture/problem/genetic-engineering/
- ↑ http://www.mic.com/articles/33031/monsanto-s-gmo-seeds-are-actively-cultivating-cultural-genocide
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/terminator-seeds.aspx
- ↑ http://fbae.org/2009/FBAE/website/our-position-gene-use-restriction-technologies.html
- ↑ http://www.forbes.com/sites/jonentine/2014/09/17/the-debate-about-gmo-safety-is-over-thanks-to-a-new-trillion-meal-study/
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3615871/
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/wp-content/uploads/2013/10/Nicolia-20131.pdf
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/2014/07/08/climate-change-vs-gmos-comparing-the-independent-global-scientific-consensus/
- ↑ http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/index.html
- ↑ http://www.icsu.org/publications/reports-and-reviews/new-genetics-food-and-agriculture-scientific-discoveries-societal-dilemas-2003
- ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691511006399
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/wp-content/uploads/2013/08/GLP-Science-and-GMOs.pdf
- ↑ http://hatepseudoscience.com/2014/07/11/3-arguments-the-anti-gmo-crowd-should-stop-using-2/
- ↑ https://www.animalsciencepublications.org/publications/jas/articles/92/10/4255
- ↑ http://www.washingtonpost.com/lifestyle/food/the-gmo-debate-5-things-to-stop-arguing/2014/10/27/e82bbc10-5a3e-11e4-b812-38518ae74c67_story.html
- ↑ http://www.nature.com/news/rat-study-sparks-gm-furore-1.11471
- ↑ http://www.scientificamerican.com/article/study-linking-genetically-modified-corn-to-cancer/
- ↑ http://academicsreview.org/2012/09/scientists-smell-a-rat-in-fraudulent-study/
- ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691512005637
- ↑ http://www.gmoseralini.org/category/critics-answered/
- ↑ http://www.aei.org/publication/anti-gm-corn-study-reconsidered-seralini-finally-responds-to-torrent-of-criticism/
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/glp-facts/gilles-eric-sralini/
- ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/the-detox-scam-how-to-spot-it-and-how-to-avoid-it/
- ↑ http://genera.biofortified.org/viewall.php
- ↑ http://www.enveurope.com/content/26/1/14
- ↑ http://www.nature.com/news/paper-claiming-gm-link-with-tumours-republished-1.15463
- ↑ http://www.forbes.com/sites/timworstall/2012/09/21/proof-perfect-that-the-seralini-paper-on-gm-corn-and-cancer-in-rats-is-rubbish/
- ↑ http://www.bijensterfte.nl/
- ↑ http://www.nature.com/news/2001/010912/full/news010913-12.html
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3189815/
- ↑ http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0001415
- ↑ http://acsh.org/2014/11/meta-analysis-shows-gm-crops-reduce-pesticide-use-37-percent/
- ↑ http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0028174
- ↑ http://www.researchgate.net/publication/233720595_Does_CrylAb_protein_affect_learning_performances_of_the_honey_bee_Apis_mellifera_L._%28Hymenoptera_Apidae%29
- ↑ http://www.care2.com/greenliving/the-7-most-important-reasons-to-avoid-gmos.html
- ↑ http://theness.com/neurologicablog/index.php/7-propaganda-talking-points-against-gmos/
- ↑ http://www.independent.co.uk/environment/green-living/exposed-the-great-gm-crops-myth-812179.html
- ↑ http://www.ipni.net/ppiweb/FILELIB.NSF/0/3FCACF5C93CFA9A18525743A006C7630/$file/Gordon_Fact_Sheet.pdf
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/do-gm-crops-increase-yield.aspx
- ↑ http://www.bloomberg.com/bw/articles/2014-11-18/how-gmo-crops-can-be-good-for-the-environment
- ↑ http://www.nature.com/nbt/journal/v28/n4/abs/nbt0410-319.html
- ↑ http://blogs.discovermagazine.com/collideascape/2014/01/07/selling-suicide-seeds-narrative/
- ↑ http://www.ifpri.org/sites/default/files/publications/ifpridp00808.pdf
- ↑ http://io9.com/the-gmo-mass-suicides-are-a-myth-1565342067
- ↑ http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3406847
- ↑ http://www.monsanto.com/newsviews/pages/india-farmer-suicides.aspx
- ↑ http://phys.org/news/2012-01-scientists-refute-greenpeace-genetically-corn.html
- ↑ http://www.theland.com.au/news/agriculture/cropping/general-news/greenpeace-gm-wheat-hazmat-suits-theatre/2268325.aspx?storypage=1
- ↑ http://www.biofortified.org/2011/07/greenpeace-destroy-gm-wheat-trial/
- ↑ http://www.aussmc.org/2011/07/rapid-reaction-attack-on-csiro-gm-trial-crops-experts-respond/
- ↑ http://gmopundit.blogspot.be/2006/08/vandalism-of-crops-by-greenpeace-in.html
- ↑ http://www.sciencemag.org/content/341/6152/1320.full
- ↑ http://academicsreview.org/reviewed-content/genetic-roulette/section-2/2-3-gene-expression/
- ↑ http://www.bt.ucsd.edu/bt_safety.html
- ↑ http://www.monsanto.com/glyphosate/pages/is-glyphosate-safe.aspx
- ↑ http://www.biofortified.org/2013/10/glyphosate-toxic/
- ↑ http://npic.orst.edu/factsheets/glyphogen.html
- ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/2015/04/22/despite-safety-record-glyphosate-fears-may-prompt-epa-to-test-for-residue/
- ↑ http://www.pesticideinfo.org/DS.jsp?sk=25003
- ↑ http://www.sugarcanecrops.com/agronomic_practices/weed_management/
- ↑ http://sites.psu.edu/tetherton/
- ↑ http://www.examiner.com/article/gmo-free-connecticut-spouts-myths-and-misinformation-at-library-talk
- ↑ http://pediatrics.aappublications.org/content/130/5/e1406.full?sid=1af2837a-6401-426a-a9fa-cc73b9321c39
- ↑ http://www.gmofilm.com/sponsors.aspx
- ↑ http://www.theguardian.com/sustainable-business/2014/jul/16/ngos-nonprofits-gmos-genetically-modified-foods-biotech
- ↑ http://occupywallstreet.net/story/label-it-yourself-campaign-citizen-action-label-gmos
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ https://decorrespondent.nl/732/Is-ons-zaad-van-moeder-natuur-of-van-Monsanto-/33770088-997023bf
- ↑ http://skepp.be/nl/gezondheid/de-obsessie-met-gezond-voedsel-levert-ons-weinig-op-behalve-verlammende-stress
- ↑ http://www.groen.be/nieuws/ggo-landbouw-en-duurzame-landbouw-gaan-niet-samen
- ↑ http://www.groen.be/nieuws/eu-laat-gmo-patat-toe-ondanks-zorgen-rond-gezondheid-consumenten
- ↑ http://www.jonggroen.be/content/genetisch-gewijzigd-voedsel-tikkende-tijdbom
- ↑ http://usuncut.com/class-war/prisoners-paint-pictures-of-people-they-think-should-be-there-its-amazing/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.twipscience.org/201485q9h838x9mawvrq8fincfenghry209m/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://www.agdaily.com/insights/farm-babe-internets-biggest-culprits-fake-news-agriculture/
- ↑ http://iml.jou.ufl.edu/projects/spring01/denlinger/problems.html#hunger
- ↑ http://www.monsanto.com/products/pages/monsanto-agricultural-seeds.aspx
- ↑ https://www.ugent.be/we/nl/actueel/nieuws/bijlagen/ggo_europese_wetgeving.pdf