Hoax wiki
Nog geen account?
Registreer
Hoax wiki
Registreer
Hoax wiki
HoaxWiki
381
pagina's
in: Voeding, Pseudowetenschap, Milieu

Glyfosaat

Sign in to edit
Glyphosate

De structuurformulie van glyfosaat.

Glyfosaat is een organische fosforverbinding waarvan de toepassing vooral gericht is op onkruidbestrijding. Deze herbicide werd in de jaren '70 voor het eerst op de markt gebracht door Monsanto onder de naam Roundup. Sinds 2000 is het octrooi van Monsanto echter verlopen, waardoor glysofaat sindsdien ook gebruikt wordt in producten van andere bedrijven.

Glyfosaat wordt vaak beschouwd als een controversiële onkruidbestrijder, terwijl nochtans andere en meer schadelijke producten (waaronder biologische herbiciden) niet onder vuur komen te liggen. Niettemin is glyfosaat veilig en niet kankerverwekkend, en dit wordt bevestigd door tal van wetenschappelijke instanties, zoals:

  • European Food Safety Agency (EFSA)[1][2]
  • Food and Agriculture Organization (FAO)[3], onderdeel van de World Health Organization (WHO)
  • European Protection Agency (EPA)[4]
  • European Chemical Agency (ECHA)[5]
  • German Risk Agency (BfR)[6]
  • US Food and Drugs Administration (FDA)[7][8][9]
  • Belgische FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu[10]

We kunnen dus spreken over een vrij brede wetenschappelijke consensus die stelt dat glyfosaat veilig is[11], ongeacht hoe vaak ook politieke partijen zoals Groen en nepnieuws-verspreiders zoals De Wereld Morgen en Greenpeace het tegengestelde blijven herhalen.

Toepassing[]

Glyfosaat heeft als eigenschap dat het de shikiminezuurroute blokkeert, een stofwisselingsroute die belangrijk is voor de synthese van aromatische aminozuren en dus planten in staat stelt te groeien. Door dit te blokkeren, vernietigt glyfosaat dus enkel planten die actief groeien. Deze stofwisseling komt niet voor bij dieren (en ook niet bij mensen), waardoor de hoofdwerking van glyfosaat niet schadelijk is voor de dierlijke biologie[12]. 

In de praktijk wordt glyfosaat toegepast in de landbouw om onkruid te bestrijden dat concurreert met de gewassen die men wil kweken. De onkruidbestrijding wordt veelal toegepast net voor bezaaing of beplanting van de akkers, omdat glyfosaat in staat is snel te deactiveren nadat het in contact komt met de bodem. Hierdoor beschadigt de onkruidbestrijder niet de beoogde gewassen.Net omdat glyfosaat zich zo makkelijk bindt met de bodem, kan de stof niet weggespoeld worden door regen en dus ook niet in het drinkwater terecht komen, en is het evenmin nodig om opnieuw de onkruidbestrijder toe te passen[13]. Glyfosaat kan wel in het drinkwater terecht komen indien de grond zelf wordt weggespoeld als gevolg van erosie, maar dit wordt dan veroorzaakt door slechte landbouwpraktijken en niet door glyfosaattoepassingen.

Monsanto ontwikkelde genetisch gemodificeerde gewassen (GMO's), waaronder aardappelen, soja en maïs, die bestand zijn tegen de werking van glyfosaat. Dit geeft landbouwers de mogelijkheid om glyfosaat ook toe te passen na het planten of zaaien van gewassen, en dus tijdens het groeiproces van de gewassen zonder deze te beschadigen. Aangezien glyfosaat een synthetisch product is, wordt het - net zoals genetische modificatie - niet gebruikt in biologische landbouw. Biologische onkruidverdelgers (of dacht je dat biovoeding niet bespoten was?) breekt niet noodzakelijk sneller af dan glyfosaat en is niet vanzelfsprekend minder giftig voor de mens.

Ondanks al deze voordelen van glyfosaat, al dan niet in combinatie met GMO's, heeft het product een bijzonder negatieve reputatie. De redenen? Laten we eens kijken:

  • Het is een chemisch product
  • Het is een synthetisch product
  • Het is giftig voor groeiende planten
  • Het wordt gebruikt in GMO-landbouw
  • Het werd ontwikkeld door Monsatan Monsanto

Je kan je dus verwachten aan een hoop pseudowetenschappelijke propaganda tegen glyfosaat vanuit het kamp der kwakzalvers en complotdenkers. Aanhangers van dit kamp kunnen worden herkend aan hun totale gebrek aan kennis en inzicht van wetenschap - zelfs nog maar begrip van het woord "chemisch" - en hun irrationele oppositie tegen GMO en Monsanto.

Veiligheid[]

Glyfosaat heeft een LD50-waarde van 5600 mg/kg[14]. LD50 is de median lethal dose, oftewel de hoeveelheid waarbij een bepaalde stof bij 50% van de populatie tot de dood leidt[15]. Hoe lager de LD50-waarde, hoe minder hoeveelheid van de stof nodig is om giftig te zijn voor de mens, of m.a.w. hoe hoger de waarde hoe veiliger het is. In het geval van glyfosaat komt 5600 mg/kg ongeveer overeen met 420 ml voor een mens met een lichaamsgewicht van 75 kg. Dit lijkt op zich alarmerend, maar is in werkelijkheid slechts iets meer toxisch dan alcohol met een LD50-waarde van ongeveer 7000 mg/kg. De LD50-waarde van caffeïne - in feite een natuurlijke pesticide[16] - is daarentegen slechts 192 mg/kg, waardoor het maar liefst tien keer zo dodelijk is als glyfosaat[17]. In feite is glyfosaat dus geen reëel gevaar voor de gezondheid, zolang het niet in grote hoeveelheden wordt opgenomen in het lichaam en je het niet als hoofdingrediënt van je aardappelsalade gebruikt. De veiligheid van glyfosaat werd uitgebreid onderzocht én bevestigd in tal van studies[18][19][20][21] - zelfs voor landbouwers omdat glyfosaat niet goed door de huid dringt[22]

WHO-classificatie[]

In maart 2015 dachten de aluhoedjes eindelijk een stok gevonden te hebben om mee te slagen, wanneer de World Health Organization (WHO), onderdeel van de Verenigde Naties - nochtans doorgaans niet geliefd bij de complotdenkers - glyfosaat had geclassificeerd in de groep 2A carcinogeen[23][24]. In mensentaal vertaalt dit zich naar "waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen"[25], en betekent dus niet "met zekerheid kankerverwekkend voor mensen". Andere voorbeelden die in diezelfde groep 2A geclassificeerd staan zijn het frituren of grillen van voedsel (zoals ook barbecue), glaswerk, en een job als kapper. Alcohol daarentegen behoort tot de groep 1 carcinogenen (methanol is met zekerheid kankerverwekkend voor mensen), maar toch wordt het gretig geconsumeerd door miljarden mensen, inclusief door hen die er absoluut op staan om uitsluitend een biologisch en/of niet-GMO-dieet volgen. 

Waarom de classificatie van "waarschijnlijk kankerverwekkend" voor glyfosaat? Deze classificatie gebeurde in feite niet door de WHO zelf, maar door de International Agency for Research on Cancer (IARC), een semi-autonome extensie van de WHO[26]. Hun conclusie was gebaseerd op wetenschappelijk bewijs dat glyfosaat kankerverwekkend zou zijn bij dieren, zonder dat er voldoende bewijs is dat dit ook geldt bij mensen[27]. Maar zelfs bij dieren is het gevaar enorm overroepen, omdat het onderzoek was gebaseerd op blootstelling tot hoge dosissen - veelal groter dan doorgaans in de natuur het geval is. De blootstelling van mensen tot glyfosaat is veel kleiner, waardoor het wellicht zelfs nooit zal kunnen worden aangetoond dat glyfosaat effectief kankerverwekkend is[28][29]. Bovendien ontbreekt het bij glyfosaat aan de chemische structurele karakteristieken van gekende carcinogenen, en de IARC noch anderen hebben ooit een verklaring voor een mechanisme van kankerverwekkendheid aangetoond[30][31]. 

De IARC was op de hoogte van tientallen onderzoeken en peer-reviewde publicaties waaruit blijkt dat glyfosaat niet kankerverwekkend is[32][33][34][35][36], maar heeft dit klaarblijkelijk toch genegeerd. Anderzijds nam de IARC een onderzoek in overweging met tegenstrijdige resultaten. Dit onderzoek uit 2012 van de Franse wetenschapper Gilles-Eric Séralini werd sterk bekritiseerd, frauduleus genoemd en bijgevolg weer ingetrokken[37][38][39][40][41][42], en inmiddels is gebleken dat het onderzoek van Séraline geenszins onafhankelijk was, maar werd gesubsidieerd door de alternatieve en biologische voedingsindustrie[43]. Zo ontving hij fondsen van het Franse bedrijf Sevene Pharma dat pseudowetenschappelijke homeopathie en vermeende "detox"-producten produceert, en van de radicale activistenorganisatie Greenpeace. Dat de frauduleuze studie van Séralini serieus werd genomen door de IARC is bijzonder betreurenswaardig, maar helaas hield het hier nog niet bij op. Eén van de IARC-deelnemers bleek werkzaam te zijn bij de Environmental Defense Fund, een propagandistische organisatie die zich schuldig maakt aan chemofobische bangmakerij zonder enige wetenschappelijke basis[44][45]. Het is niet de eerste keer dat de IARC de bal misslaat: zo nam de organisatie reeds in 2011 mobiele telefoons op in de categorie 2B van "mogelijk kankerverwekkend" - waar ook koffie in vermeld staat[46][47][48].

De WHO-classificatie veroorzaakte dan ook redelijk wat ophef, waarna wetenschappelijke instanties opnieuw de gegevens onder de loep namen[49]. Volgens EPA, het Amerikaanse Environmental Protection Agency[50], en ECHA, het Europese Chemicaliënagentschap, is glyfosaat niet kankerverwekkend[51]. Een onderzoek bij laboratoriumdieren toonde eveneens aan dat glyfosaat geen kankerverwekkende of mutagene kenmerken vertoont, en evenmin effect heeft op vruchtbaarheid, voortplanting en de embryo- of foetus-ontwikkeling. Epidemiologische studies leverden hetzelfde resultaat op voor mensen. De WHO-classificatie was dan ook slechts gebaseerd op een beperkt aantal studies, terwijl een aantal andere en belangrijke studies niet in acht werden genomen[52]. Een nieuwe en meer uitgebreide studie van de VN en de WHO concludeerde in mei 2016 dan ook dat "het gevaar voor kanker erg onwaarschijnlijk is wanneer men via de voeding wordt blootgesteld aan glyfosaat"[53][54]. Dit was aldus ook de conclusie van de European Food Safety Agency (EFSA)[55] en de Food and Agriculture Organization (FAO) van de VN[56].

Superweed[]

De term "superweed" (of "superonkruid") moet verwijzen naar (en vooral mensen onnodig bang maken voor) onkruid dat resistent is geworden tegen glyfosaat. Deze resistentie treedt in bepaalde gevallen inderdaad op, maar het gevaar ervan wordt vaak rijkelijk overdreven. Een plant die resistent is tegen een bepaalde herbicide moet doorgaans extra energie verbruiken om te overleven, vergelijkbaar met de energie die wordt opgeslorpt door je immuunsysteem wanneer je ziek bent. Dit maakt het voor glyfosaat-resistent onkruid moeilijker om toch op lange termijn te overleven, en uiteindelijk zouden ze in de natuur - ook zonder de aanwezigheid van glyfosaat - worden weggeconcurreerd en verwijderd door evolutie. Er is dus geen gevaar voor een effectieve crisis.

Glyfosaat is lang niet de eerste herbicide waar onkruid een resistentie is tegen beginnen vertonen, en het zal ongetwijfeld ook niet de laatste geweest zijn[57][58]. Toch is het steeds glyfosaat die onder vuur komt te liggen terwijl andere, gelijkaardige onkruidverdelgers niet eens vernoemd worden. Het alternatief van een veld vol met onkruid daarentegen is allesbehalve ideaal. De grote hoeveelheid energie en tijd (en vervuiling) om andere vormen van onkruidbeheersing toe te passen maakt dat herbiciden op dit moment nog steeds de beste oplossing zijn, zelfs indien er occasioneel een resistentie optreedt. Opmerkelijk is dat er over de toxiteit van biologische onkruidverdelgers, vaak veel schadelijker dan glyfosaat, nochtans veelal geen woord wordt gerept.

Pseudowetenschappelijke propaganda[]

Radicale activisten, zoals Greenpeace (waar men geregeld pseudowetenschap propagandeert), zullen natuurlijk nooit tevreden zijn tot ze hun vooringenomenheid bevestigd zien. Alle wetenschappelijke studies die aantonen dat glyfosaat niet kankerverwekkend is, beschouwen ze vanzelfsprekend als "niet onafhankelijk" en dus gesubsidieerd door bedrijven met commerciële bedrijven, en de afwezigheid van bewijs van zulke stellingen houdt hen niet tegen hun oorlog tegen de realiteit verder te zetten.

Zo gebruiken ze graag angstwekkende termen zoals "supertoxine" als onderdeel van hun propaganda om glyfosaat te laten verbieden, ondanks alle afwezigheid van bewijs hiervoor[59]. Anderen beweren dan weer graag dat glyfosaat zelfs in de lucht te vinden is die we inademen, nadat ze de conclusies van een onderzoek volledig hebben verdraaid[60]. Beweringen dat glutensensitiviteit wordt veroorzaakt door glyfosaat is eveneens gebaseerd op een foutieve conclusie[61]. En je kon er op wachten: de kwakzalvers besloten om maar weer eens te beweren dat glyfosaat bovendien ook nog maar eens autisme zou veroorzaken[62]. Beweringen dat landbouwers hun tarwe met glyfosaat bespuiten vlak voor de oogst kan eveneens een hoax worden genoemd[63]. 

Een glaasje glyfosaat[]

De activisten dachten de ideale manier te hebben gevonden om glyfosaat voor eens en altijd een slechte naam te geven. Patrick Moore, voormalig lid van Greenpeace (tot hij de kant van de wetenschap en realiteit koos), kreeg de vraag om een heel glas glyfosaat uit te drinken, want als het zo veilig is zou dat toch geen probleem mogen zijn? Moore weigerde dit, wat de activisten vervolgens als een overwinning beschouwden, maar hun vraag alleen al wees op hun naïviteit: de hoeveelheid die we in ons lichaam krijgen via voedsel is immers lager en minder geconcentreerd dan een glas pure glyfosaat. Het vergelijk gaat dus niet op, en Moore's weigering om het glas op te drinken bewijst dus helemaal niets omtrent de veiligheid van glyfosaat[64]. De dosis bepaalt immers of iets een vergif is[65], en zo zijn ook gezonde voedingswaren - inclusief zuiver drinkwater - dodelijk indien geconsumeerd in te grote hoeveelheden.

De uitdaging werd nadien alsnog aangenomen door Steve Burguiere van het TV-programma "Wonderful World of Stu". Hij dronk een glas glyfosaat (vermengd met andere chemicaliën) om de veiligheid ervan aan te tonen - zonder negatieve gevolgen[66]. Dit betekent uiteraard niet dat het een goed idee is om glyfosaat zomaar op te drinken, want de meeste commerciële producten bevatten ook andere stoffen (die soms meer giftig kunnen zijn dan glyfosaat zelf). Je weet ook niet wat er precies in zit als iemand je een glas glyfosaat aanbiedt, en voor de slechte smaak moet je het zeker niet doen. Er dient te worden opgemerkt dat een activist die pro-biolandbouw is wellicht ook niet geneigd zal zijn om een glas te drinken van zijn "biologische herbicide" - en maar goed ook, want vele biologische onkruidverdelgers hebben nog een veel gevaarlijkere LD50-waarde> dan glyfosaat.

Glyfosaat in moedermelk[]

In april 2014 werd in Australië een zogenaamde televisiedocumentaire gelanceerd over de aanwezigheid van glyfosaat in moedermelk. De zogenaamde "studie" waar die conclusie op werd gebaseerd, was echter afkomstig van de pseudowetenschappelijke anti-GMO-propagandabeweging "Moms Across America"[67]. Dit onderzoek heeft dan ook geen enkele wetenschappelijke waarde[68], en zelfs Moms Across America gaf zélf aan dat het onderzoek niet bedoeld was als wetenschappelijke studie[69]. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de resultaten van het "onderzoek" niet overeenkomt met studies die wel op wetenschappelijke basis zijn uitgevoerd.

Gevolgen van pseudowetenschappelijke laster[]

Pseudowetenschappelijke laster tegenover glyfosaat kan nochtans verregaande gevolgen hebben: in juni 2015 kondigde de president van Sri Lanka aan glyfosaat te willen verbannen omdat het de oorzaak zou zijn van de Chronische Nierziekte van Onzekere Etiologie[70], ondanks alle afwezigheid van bewijs hiervoor[71]. Er zijn daarentegen tal van andere factoren die hoogstwaarschijnlijk bijdragen tot de oorzaak van deze aandoening in Sri Lanka[72][73]. Ook bij de Europese Unie laaide al meermaals het debat op wat betreft een potentieel verbod op het gebruik van glyfosaat[74]. Ondanks de pseudowetenschappelijke propaganda van politieke partijen zoals Groen (België) en GroenLinks (Nederland) is een totaalverbod voorlopig gelukkig afgewend.

In 2017 kwam Monsanto onder vuur te liggen omdat het bedrijf wetenschappelijke studies over RoundUp en glyfosaat zou vervalst hebben, zo meldden tal van alternatieve media en andere nepnieuws-websites zoals De Wereld Morgen[75], Greenpeace[76]  en Het Laatste Nieuws[77], alsook de meer reguliere media zoals Knack[78]. Uiteraard sprong ook de politieke aanhang van de pseudowetenschap mee op de kar, zoals de Belgische partij Groen[79]. Zoals echter elke realistisch denkende persoon al snel kan concluderen, gaat het hier slechts om een storm in een glas water: er wordt heisa gemaakt rond inmiddels oude studies rond glyfosaat, terwijl de recentie studies wel degelijk uitwijzen dat glyfosaat veilig is[80], en de wetenschappelijke consensus blijft dan ook stevig overeind. Niettemin reppen de geitenwollensokken geen woord over die consensus, die ze net zoals de meeste realiteit eenvoudigweg naast zich neerleggen.

Pseudowetenschappers en complottheorieënwebsites tegen glyfosaat[]

Het hoeft niet te verbazen dat de oppositie tegen glyfosaat vooral wijdverspreid is bij complotdenkers, pseudowetenschappers en kwakzalvers. Hieronder een lijstje.

Bronnen[]

Referenties[]

  1. ↑ http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/151112
  2. ↑ http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/4302_glyphosate_complementary.pdf
  3. ↑ http://www.who.int/foodsafety/jmprsummary2016.pdf?ua=1
  4. ↑ http://src.bna.com/iE2
  5. ↑ http://www.forbes.com/sites/henrymiller/2015/03/20/march-madness-from-the-united-nations/
  6. ↑ http://www.bfr.bund.de/en/the_bfr_has_finalised_its_draft_report_for_the_re_evaluation_of_glyphosate-188632.html
  7. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2015/02/25/glyphosate-is-not-harmful-to-humans-according-to-food-science/
  8. ↑ http://lancasteronline.com/features/answering-critics-of-gmo-foods-and-genetic-engineering/article_800ffe38-bc41-11e4-ae6c-c7cbbca261d7.html
  9. ↑ http://www.fda.gov/downloads/food/foodscienceresearch/geplants/submissions/ucm218911.pdf
  10. ↑ http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=19374
  11. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2015/03/23/is-glyphosate-herbicide-linked-to-gmos-carcinogenic-not-if-science-matters/
  12. ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/glyphosate-the-new-bogeyman/
  13. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21912208
  14. ↑ http://het.sagepub.com/content/10/1/1
  15. ↑ http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/L/LD50.html
  16. ↑ http://www.nytimes.com/1984/10/07/us/caffeine-is-natural-insecticide-scientist-says.html
  17. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2014/04/30/is-glyphosate-used-with-some-gm-crops-dangerously-toxic-to-humans/
  18. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10854122
  19. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22202229
  20. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21798302
  21. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22683395
  22. ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/glyphosate-the-new-bogeyman/
  23. ↑ http://www.forbes.com/sites/alicegwalton/2015/03/21/monsanto-herbicide-dubbed-probably-carcinogenic-by-world-health-organization-are-they-right/
  24. ↑ https://www.theguardian.com/environment/2015/mar/21/roundup-cancer-who-glyphosate-
  25. ↑ http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/
  26. ↑ http://www.iarc.fr/en/about/governance.php
  27. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC54831/
  28. ↑ http://academicsreview.org/2015/03/iarc-glyphosate-cancer-review-fails-on-multiple-fronts/
  29. ↑ https://theleagueofnerds.co.uk/2015/09/08/does-roundup-give-you-cancer/
  30. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/002751079390003X
  31. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2015/03/23/is-glyphosate-herbicide-linked-to-gmos-carcinogenic-not-if-science-matters/
  32. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23480780
  33. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25687244
  34. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0273230012000943
  35. ↑ http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3109/10408444.2014.1003423
  36. ↑ http://rd.springer.com/article/10.1007/s00003-014-0927-3
  37. ↑ http://www.innovationfiles.org/points-to-consider-republication-of-discredited-and-retracted-paper-on-rats-gmos-and-cancer/
  38. ↑ http://skeptico.blogs.com/skeptico/2013/06/the-seralini-rule-gmo-bogus-study.html
  39. ↑ http://academicsreview.org/2012/09/scientists-smell-a-rat-in-fraudulent-study/
  40. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2015/03/23/is-glyphosate-herbicide-linked-to-gmos-carcinogenic-not-if-science-matters/
  41. ↑ http://academicsreview.org/2012/09/scientists-smell-a-rat-in-fraudulent-study/
  42. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0278691512005637
  43. ↑ http://www.geneticliteracyproject.org/glp-facts/gilles-eric-sralini/
  44. ↑ http://monographs.iarc.fr/ENG/Meetings/vol112-participants.pdf
  45. ↑ http://www.ammoland.com/2014/12/green-scientists-conspire-with-world-wildlife-fund-on-beepocalypse/
  46. ↑ http://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2011/pdfs/pr208_E.pdf
  47. ↑ http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ClassificationsGroupOrder.pdf
  48. ↑ http://www.carcinogenesis.com/article.asp?issn=1477-3163;year=2011;volume=10;issue=1;spage=18;epage=18;aulast=Kovvali
  49. ↑ http://www.npr.org/sections/thesalt/2016/09/17/494301343/epa-weighs-in-on-glyphosate-says-it-doesnt-cause-cancer
  50. ↑ http://www.who.int/foodsafety/jmprsummary2016.pdf?ua=1
  51. ↑ http://www.forbes.com/sites/henrymiller/2015/03/20/march-madness-from-the-united-nations/
  52. ↑ http://www.bfr.bund.de/cm/343/loest-glyphosat-krebs-aus.pdf
  53. ↑ https://www.theguardian.com/environment/2016/may/16/glyphosate-unlikely-to-pose-risk-to-humans-unwho-study-says
  54. ↑ http://www.who.int/foodsafety/jmprsummary2016.pdf?ua=1
  55. ↑ http://www.npr.org/sections/thesalt/2015/11/13/455810235/european-cancer-experts-dont-agree-on-how-risky-roundup-is
  56. ↑ http://www.who.int/foodsafety/jmprsummary2016.pdf?ua=1
  57. ↑ http://www.nature.com/news/case-studies-a-hard-look-at-gm-crops-1.12907
  58. ↑ http://weedscience.org/graphs/soagraph.aspx
  59. ↑ https://toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search/a?dbs+hsdb:@term+@DOCNO+3432
  60. ↑ https://www.biofortified.org/2014/03/roundup-in-75-of-air-what-the-report-actually-says/
  61. ↑ https://www.sciencebasedmedicine.org/glyphosate-the-new-bogeyman/
  62. ↑ http://www.snopes.com/medical/toxins/glyphosate.asp
  63. ↑ http://www.snopes.com/food/tainted/roundupwheat.asp
  64. ↑ http://europe.newsweek.com/patrick-moore-scientist-who-offered-and-then-refused-drink-glyphosate-weed-317289?rm=eu
  65. ↑ https://www.geneticliteracyproject.org/2016/09/21/chemical-residues-foods-dose-matters/
  66. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=M8sgEhpHM4k
  67. ↑ http://sustainablepulse.com/2014/04/06/worlds-number-1-herbicide-discovered-u-s-mothers-breast-milk/
  68. ↑ http://academicsreview.org/2014/04/debunking-pseudo-science-lab-testing-health-risk-claims-about-glyphosate-roundup/
  69. ↑ http://www.momsacrossamerica.com/glyphosate_testing_results
  70. ↑ http://www.glyphosate.eu/gtf-statements/update-situation-sri-lanka-regarding-glyphosate
  71. ↑ http://nas-srilanka.org/nassl-statement-on-the-banning-of-glyphosate/
  72. ↑ http://www.ackdjournal.org/article/S1548-5595%2810%2900054-6/abstract?cc=y=
  73. ↑ http://www.glyphosate.eu/glyphosate-and-chronic-kidney-disease-sri-lanka
  74. ↑ http://www.europarl.europa.eu/news/nl/news-room/20160407IPR21781/ep-verlenging-toelating-verdelgingsmiddel-glyfosaat-alleen-voor-professionals
  75. ↑ http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2017/04/25/misdadig-gedrag-monsanto-dan-toch-eindelijk-voorpaginanieuws
  76. ↑ http://www.greenpeace.org/belgium/nl/nieuws/landbouw/blog/monsanto-heeft-studies-over-glyfosaat-vervals/blog/59248/
  77. ↑ http://www.hln.be/hln/nl/2764/milieu/article/detail/3144090/2017/04/27/Verkoop-glyfosaat-binnenkort-verboden-voor-particulieren-maar-landbouwers-mogen-lustig-blijven-verder-spuiten.dhtml
  78. ↑ http://kanaalz.knack.be/nieuws/europa-geschokt-over-wetenschapsfraude-over-roundup/video-normal-845159.html
  79. ↑ https://www.groen.be/nieuws/gebruik-glyfosaat-moet-meteen-verboden-worden
  80. ↑ http://www.demorgen.be/wetenschap/-geen-reden-voor-europees-verbod-op-glyfosaat-b8376bb4/
  81. ↑ http://www.greenpeace.org/belgium/nl/wat-doen-wij/landbouw/de-uitdagingen/pesticiden/Glyfosaat/
  82. ↑ https://www.test-aankoop.be/woning-energie/doehetzelf-tuin/nieuws/schadelijke-herbicide-dreigt-nieuwe-europese-licentie-te-krijgen
  83. ↑ https://www.groen.be/stop-glyfosaat-teken-de-petitie
  84. ↑ https://groenlinks.nl/nieuws/europese-commissie-moet-inbinden-op-glyfosaat-dossier
  85. ↑ http://www.pvda.nl/berichten/2016/03/Overwinning+op+omstreden+bestrijdingsmiddel+glyfosaat
  86. ↑ http://www.wanttoknow.nl/nieuws/frankrijk-verbiedt-glyfosaat-ongeacht-eu-besluit/
  87. ↑ http://niburu.co/index.php?option=com_content&view=article&id=10692:europese-voedselautoriteit-verklaart-glyfosaat-veilig-update&catid=17:gezondheid&Itemid=30
  88. ↑ http://www.ninefornews.nl/glyfosaat-omstreden-gif-van-monsanto-dat-in-recordhoeveelheden-over-onze-akkers-en-tuinen-wordt-gesproeid/
  89. ↑ http://www.infowars.com/u-s-fda-finally-shamed-into-testing-for-monsantos-glyphosate-herbicide-in-food/
  90. ↑ http://www.greenmedinfo.com/toxic-ingredient/glyphosate
  91. ↑ http://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2013/06/09/monsanto-roundup-herbicide.aspx
  92. ↑ http://www.naturalnews.com/glyphosate.html
Wiki-inhoud is beschikbaar onder CC-BY-SA tenzij anders vermeld.