Hoax

Een hoax is een onwaar of bedrieglijk verhaal, dat niettemin wordt voorgesteld alsof het echt is. Vaak heeft het de bedoeling om de lezer van het verhaal te misleiden, soms bij wijze van grap maar geregeld ook met de intentie om de publieke opinie in een specifieke richting te sturen. Hoaxes worden in het Nederlands veelal ook een broodjeaapverhaal genoemd.

Etymologie[]

Het Engelstalige woord hoax zou reeds sinds 1796 in gebruik zijn, en zou een samentrekking zijn van het woord hocus^[1]. Ook deze term, die reeds sinds 1675 gebruikt wordt in de Engelse taal, verwijst naar bedrog, of iemand in de maling nemen^[2]. Bijkomend kan hocus ook duiden op het bedwelmen van een persoon (bv. met drugs). De term hocus-pocus (in gebruik sinds 1647) verwijst opnieuw naar een misleiding die zich profileert als werkelijkheid^[3], en wordt in de volksmond gebruikt in verband met tovenarij en (bedwelmende) toverdrankjes.

Betekenis[]

De betekenis van het woord hoax is op zich vrij breed en kan aldus op verschillende manieren worden opgevat. In vele gevallen wordt het gebruikt als synoniem voor nep, bedrog, een onwaar verhaal, of een broodjeaapverhaal. In zekere zin kan het ook verwijzen naar stadssages of urban legends, en in mindere mate naar effectieve oplichting of fraude. In de meeste gevallen heeft een hoax niet de intentie om iemand op te lichten, maar gaat het eerder om een grap of een onwaar verhaal dat verkeerdelijk voor waar werd genomen. Zulke hoaxes verspreiden zich dan vaak als een kettingbrief die één of andere waaschuwing bevat voor bepaalde vormen van criminaliteit, computervirussen, gezondheidsproblemen, enz... In veel gevallen ontstaan ze vanuit een gevoel van (onnodige) onrust, angst of paniek, en veroorzaken ze op hun beurt dan weer... (onnodige) onrust, angst of paniek.

In bepaalde gevallen heeft een hoax een gericht doel, waarbij de maker of verspreider ervan al dan niet bewust een verhaal heeft verzonnen om invloed uit te oefenen op de publieke opinie. Dit gebeurt vaak in politieke kringen, waarbij bv. de oppositiepartijen anti-regeringspropaganda voeren tegen de zittende regering, of waarbij aanhangers van extreemrechts gedachtengoed doelbewust racistische hoaxes verspreiden. In andere gevallen heeft een hoax tot doel om laster te verspreiden over een persoon, of om bepaalde groeperingen, bedrijven of organisaties in een negatief daglicht te stellen (zoals bv. de Verenigde Naties, de Europese Unie, Monsanto, de farmaceutische industrie, ...). In dat geval kunnen we meestal ook spreken van complottheorieën. Een bijkomend probleem van hoaxes, die zich verspreiden als kettingbrief via e-mail, is dat ze makkelijk kunnen worden gebruikt door spammers.

Mensen die kettingbrieven doorsturen, plaatsen vaak de e-mailadressen van de bestemmelingen niet in BCC (blind carbon copy) en wissen ook niet de lijst van e-mail adressen waar de mail voordien al naartoe was gestuurd. Indien zo'n mail dan toekomt bij een spammer, kan hij al die e-mail adressen vervolgens opslaan en gebruiken om er spam naar te sturen.

Een hoax herkennen[]

Het is niet altijd even eenvoudig om een hoax te herkennen, maar een groot deel bevat wel een aantal typische kenmerken:

Er wordt gevraagd om het bericht door te sturen of te delen
De tekst bevat meerdere taalfouten, zinnen volledig in hoofdletters geschreven, en veelvuldig gebruik van leestekens zoals uitroeptekens of vraagtekens
Er wordt verwezen naar een autoriteit ("het was onlangs op TV", "een dokter heeft bevestigd dat dit waar is", ...) zonder dat er bronvermeldingen worden opgegeven
Bronvermeldingen zijn vaak helemaal afwezig, of de eventuele bronnen die vermeld werden schetsen een ander beeld dan de circulerende tekst
Er wordt vage informatie gegeven: iets is "gisteren" of "vorige week" gebeurd, iets vond plaats "bij ons in de buurt" of "dit is een vrouw overkomen"

Vaak kan je nagaan of iets een hoax is, door een aantal sleutelwoorden uit de tekst op te zoeken via Google of een andere zoekmachine, om te zien of hoax-ontkrachtende websites de hoax reeds hebben onderzocht.

Voorbeelden[]

Paniekzaaidende hoaxes[]

De orgaanmaffia ontvoert kinderen
Witte busjes van kinderlokkers rijden overal rond (wittebusjessyndroom)
Bargoense tekens worden door inbrekers aangebracht aan huizen die ze van plan zijn te bestelen
De snelle aardbei drug verspreidt zich in scholen
Er is een epidemie van de levensgevaarlijke Afrikaanse spin in België of Nederland

Hoaxes omtrent gezondheid en wetenschap[]

Aspartaam is kankerverwekkend
GMO-voeding en wifi-straling is schadelijk voor de gezondheid
Graviola of cannabis geneest op miraculeuze wijze kanker
Vaccins veroorzaken autisme of andere aandoeningen

Haatdragende en racistische hoaxes[]

Abdelkader Bouziane ontvangt in België een astronomisch hoge uitkering om niet te moeten werken
Mohammed Sabaoui geeft de Islamitische visie op Europa
De bende Kam Kong Tong verkoopt zeep met bedwelmende werking

Hoaxes berust op misverstanden/foute interpretatie[]

52 paarden worden weggegeven in Bamersville
De Graphic App van Facebook
De Privacyverklaring op Facebook

Hoaxes over nepcampagnes[]

Borstkankerspel op Facebook
Black Dot Campaign (Zwarte Stip-Campagne)
Niet tanken op 15 april om de benzineprijzen te doen zaken
Rachel Devadder zal geld ontvangen voor haar operatie per keer dat een kettingbrief wordt doorgestuurd

Andere hoaxes[]

Sagging is in Amerikaanse gevangenissen een teken dat je homoseksuele geslachtsgemeenschap wil
Money bags zorgen ervoor dat je geld zal ontvangen als je een bepaald bericht doorstuurt
De Mars hoax waarin wordt beweerd dat de planeet Mars op 27 augustus er even groot zal uitzien als de maan.

Bekende hoaxverspreiders[]

Zie ook[]

Referenties[]

[1] ttp://www.merriam-webster.com/dictionary/hoax

[2] ttp://www.merriam-webster.com/dictionary/hocus?show=0&t=1288021817

[3] ttp://www.merriam-webster.com/dictionary/hocus-pocus

[1]

[2]

[3]