Hoefijzermodel

Dit hoefijzer brengt je geen geluk.

Het hoefijzermodel of de hoefijzertheorie, ook wel eens het hoefijzer-effect genoemd (Engels: horseshoe theory, horseshoe effect) is een politieke theorie die stelt dat het politieke spectrum in een hoefijzervorm dient te worden beschouwd, omdat de twee uitersten van extreemlinks en extreemrechts dichter bij elkaar dienen te worden geplaatst dan in een lineaire voorstelling van het spectrum. Dit betekent dat er, ondanks de grote verschillen, ook verschillende raakpunten zijn tussen extreemlinks en extreemrechts.

Concept

De hoefijzertheorie is genoemd naar de vorm van een hoefijzer, waarbij de twee uiteinden terug een beetje in elkaars richting gebogen zijn. Het politieke spectrum zou volgens het hoefijzermodel er gelijkaardig uitzien, omdat de twee uitersten ondanks hun verschillen ook raakpunten zouden hebben. Hoewel het extreemlinkse gedachtengoed, doorgaans het communisme, op heel wat vlakken grondig verschilt van het extreemrechtse gedachtengoed, doorgaans het racisme en fascisme, zijn er ook heel wat gelijkenissen op te merken. Zo zijn beide extremen doorgaans zeer populistisch, dogmatisch, stigmatiserend, ondemocratisch en autoritair, en zijn ze vaak ontsproten uit dictatoriale regimes of koesteren ze er (al dan niet openlijk) sympathieën voor. Ze onderscheiden zich zo van het midden van het hoefijzer, wat wordt beschouwd als het politieke centrum dat rationeel afgewogen is in plaats van emotioneel en gedreven door de zogenaamde onderbuik. Complottheorieën en pseudowetenschap vinden ook makkelijker ingang bij de extremen aan beide kanten.

Het probleem met het hoefijzermodel is dat het niet overal universeel toepasbaar is. De verdeling binnen het politieke spectrum kan immers verschillen van land tot land. In Griekenland is de extreemrechtse partij Gouden Dageraad openlijk neonazistisch, terwijl in België het Vlaams Belang zelf geen hakenkruisen zal afbeelden maar wel nog contacten heeft met neonazistische organisaties. Dit wil zeggen dat de gelijkenissen tussen de extremen in de politiek van het ene land groter kunnen zijn dan die van een ander land. Dit levert de kritiek op dat het hoefijzermodel het politieke spectrum té eenvoudig voorstelt en dat de gelijkenissen tussen de extremen slechts vaag zijn terwijl de verschillen veel groter zijn. Kritiek op het hoefijzermodel komt vooral van de extremisten zelf. Het hoeft niet te verbazen dat extreemrechts niet wil worden geassocieerd met extreemlinks en omgekeerd; een extremist ziet zichzelf immers steeds als radicaal anders dan de andere kant en zelfs dan de centrumpartij(en). De religieuze tak van extreemrechts zal extreemlinks ervan beschuldigen niet in dezelfde God te geloven, of niet op de juiste manier, en onderscheidt zich zo van het "Goddeloze communisme". 

De hoefijzertheorie stelt echter niet dat extreemlinks en extreemrechts eenvoudigweg hetzelfde zouden zijn, net zoals de uiteinden van een hoefijzer elkaar nooit effectief raken. Wel stelt de theorie dat de gelijkenissen met elkaar groter zijn dan met de centrumpartijen - en hoe extremer ze zijn, hoe groter de gelijkenissen - ondanks het feit dat de uitgangspunten toch grondig kunnen verschillen. Zo zijn beide extremen doorgaans tegen het globalisme, maar om verschillende redenen: links omdat dit het kapitalisme versterkt, rechts omdat het lokale, homogene culturen en tradities zou bedreigen. Terwijl extreemlinks op z'n minst dezelfde vrijheid van verkeer van mensen wil als van kapitaal en goederen, wil extreemrechts de globalisatie net omkeren. Hoewel de verschillen tussen de extremen in vele gevallen toch groot kunnen zijn, zijn die met de centrumpartijen doorgaans echter nóg groter. Er dient wel rekening te worden gehouden met het feit dat wat als een politiek centrum of als politiek extreem wordt beschouwd, afhangt van sociale en historische factoren. 500 jaar geleden was het openbaar onthoofden van politieke rivalen de norm, nu zou dit als extreem worden beschouwd.

Het gevaar van de hoefijzertheorie is dat het kan worden misbruikt via een valse balans-drogreden, waarbij de waarde(loosheid) van een argument wordt gelijkgesteld aan de waarde(loosheid) van een politieke ideologie en op basis daarvan al dan niet wordt verworpen. Hoewel het communisme enerzijds en het fascisme anderzijds op zich verwerpelijk zijn, betekent dit niet dat elk argument van beide kanten dat daarom vanzelfsprekend ook is. Het feit dat extreemlinks doorgaans erkent dat klimaatopwarming echt is, betekent niet dat klimaatopwarming een "links verzinsel" is; eveneens is het feit dat extreemrechts doorgaans kernenergie steunt op zich geen argument tegen kernenergie. Zelfs bij een extremist kan wel eens een stilstaande klok voorvallen. Critici van het hoefijzermodel halen soms alternatieve politieke modellen aan, zoals het Politieke Kompas en de Nolan-kaart, maar die zijn eerder gebaseerd op quizzes en enquêtes en ook niet altijd toepasbaar op het politiek spectrum van verschillende landen. In de politieke wetenschappen wordt het hoefijzermodel doorgaans niet gehanteerd, en het dient meer te worden beschouwd als een "effect" dan als een natuurlijke wet.

Populisme

Wat extreemlinks en extreemrechts in eerste instantie met elkaar gemeen hebben, is dat ze allebei populistisch zijn. Populisten zetten zich af tegen "Het Establishment" dat ze afschilderen als de vijand van "het volk" terwijl ze zichzelf opwerpen als de enige voorstander van datzelfde "volk". Er zijn verschillende theorieën geopperd over de gevolgen van populistische regeringen. Sommigen stellen dat populisten fenomenaal corrupt zijn en grote schade aanrichten aan de democratische instituten van een land, anderen stellen dat populistische regeringen te incompetent zijn om lang aan de macht te blijven en veel schade aan te richten. Tenslotte is er nog de stelling van de populisten zelf, die beweert dat critici van het populisme slechts geïnteresseerd zijn in de zogenaamde "gefaalde status quo". Onderzoek naar populistische regeringen uit het verleden heeft echter uitgewezen dat populisten in staat zijn om langdurig aan de macht te blijven (gemiddeld twee keer zo lang als hun niet-populistische tegenhangers), en een gevaar vormen voor de democratie van hun land.

Slechts een kleine minderheid van populistische regeringsleiders (17%) in de afgelopen 30 jaar stond haar macht weer af als gevolg van het verlies van een democratische verkiezing. Een andere 17% behoudt één of andere machtspositie nadat hun wettelijke limiet van termijnen erop zit, 23% werd afgezet en de overige 30% blijven tot vandaag de dag aan de macht. Het gevaar van het populisme ligt echter niet hoofdzakelijk in de duur van hun macht, maar wel in wat ze in die tijd doen met die macht. In zowat de helft van de gevallen herschrijven populistische regeringen de regels en zelfs de grondwet van hun land om zichzelf permanent in een voordeelpositie te plaatsen (zoals het verbreden van hun machtsveld of de afschaffing van de limiet op termijnen). Ook vreten ze aan de persvrijheid en de burgerrechten.

Uiteraard laten zowel extreemrechtse als extreemlinkse populisten zichzelf niet graag op hetzelfde niveau zetten als hun populistische tegenstander. Extreemlinkse populisten argumenteren dat dat extreemrechtse populisten minderheden discrimineren en dat extreemlinksen die minderheden net beschermen. Hun "oplossing" luidt dat je beter je steun kan geven aan extreemlinks populisme dan aan extreemrechts populisme, want zij zullen je rechten pas echt beschermen. Die stelling is, afgezien van de overduidelijke vooringenomenheid, niet juist: zowel een extreemrechtse als extreemlinkse regering erodeert de democratische rechten gemiddeld evenveel. Extreemlinks populisme is dus geen geneesmiddel tegen extreemrechts populisme, wel het tegenovergestelde omdat ze de snelheid van de afbraak van de democratie nog verder opvoert.

Hoewel populisten vaak verkozen worden door de belofte om "corruptie" uit te roeien, vervangen ze doorgaans slechts de bestaande corruptie met een nog ergere versie. Bijna de helft van de populistische staatshoofden wordt vroeg of laat veroordeeld wegens corruptie, en er zijn ongetwijfeld nog talloze andere corrupte populisten die net vanwege hun corruptie en macht aan een veroordeling weten te ontsnappen. Landen met populistische regeringen zakken dan ook gestaag op de lijst van de Transparency International's Corruption Perception Index - in het geval van het socialistische beleid van Hugo Chávez zakte Venezuela maar liefst 83 plaatsen op de lijst. Uiteraard is niet elk geval van populisme identiek, zelfs niet binnen een welbepaalde politieke ideologie, waardoor het moeilijk te voorspellen is wat populistische regeringen in de toekomst wel of niet zullen doen. Niettemin is doorgaans het populisme, aan beide kanten van het politieke spectrum, een groter gevaar voor de democratie dan de vermeende "status quo".

Gelijkenissen

Zowel extreemlinks als extreemrechts hebben een sterke neiging om hun "vijand" te ontmenselijken tot een gezichtsloze massa. Deze groep wordt dan vaak voorgesteld als veel machtiger dan in werkelijkheid het geval is, en neemt zowat de rol in van de duivel. Voor extreemrechts zijn dit doorgaans lokale etnische minderheden en buitenlanders in het algemeen; soms ook internationale bankiers zoals de Joodse Rothschilds. Extreemlinks definieert haar vijand dan weer binnen bepaalde welvaartsklassen, meer bepaald de zogenaamde "superrijken", de bankiers (ongeacht of ze Joods zijn of niet), grote bedrijven en andere zogenaamde onderdrukkers van "de Elite". Volgens de extremen moet men zich van deze "vijandsgroep" ontdoen vooraleer de maatschappij of het land kan worden verbeterd. Dit leidt vaak tot het marginaliseren van bevolkingsgroepen, zoals de holocaust in Nazi-Duitsland en de Holodomor in de Oekraïnese Socialistische Sovjetrepubliek (de hongersnood veroorzaakt door het beleid van Stalin).

Totalitarisme

Zowel extreemlinks als extreemrechts hebben een voorgeschiedenis die onlosmakelijk verbonden is met dictatoriale regimes, en ondanks hun pogingen om zichzelf hiervan te distantiëren komen er toch nog steeds vaak incidenten aan het licht waarbij ze zich nog steeds inlaten met aanhangers van zulke dictaturen. Extreemrechts is een overblijfsel van het fascisme en nazisme, en in sommige gevallen wordt er zelfs nog openlijk mee gedweept. Extreemlinks is dan weer gebaseerd op het communisme, dat dictators zoals Stalin, Mao Zedong en Fidel Castro aan de macht heeft geholpen, en tot op heden wordt er vaak nog steeds gedweept met het regime in Cuba. Zelf zien deze extremisten niet dat ze een ideologie aanhangen die ondemocratisch en totalitair is, en geloven ze dat hun politiek bestel net voor "vrijheid" zal zorgen. Meer nog, ze beschouwen gematigde politieke partijen als de vijand van de vrijheid en ondemocratisch, maar als je zo ver extreem links of rechts zit, lijkt alles wat zich meer in het politieke centrum bevindt sowieso veraf en dus "extreem". Beide extremen gebruiken dan ook vaak zeer populistisch taalgebruik.

Extreemrechtse fascistische regeringen zijn doorgaans totalitair omdat ze mensenrechten inperken, zoals de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Van burgers wordt doorgaans verwacht dat ze onvoorwaardelijk trouw zijn aan de staat en diens nationalistische gedachtengoed, alsook aan God/de kerk/religie. Zowel de staat als de staatsreligie kunnen dan eigendomsrechten opschorten, censuurwetten invoeren of zelfs het persoonlijk leven van de individu beheersen door bv. homoseksualiteit te verbieden en te straffen. Het Marxisme en Leninisme verschilt hier sterk in omdat het steunt op het idee van een klasseloze en staatloze gemeenschap. Omdat het niet mogelijk wordt geacht om rechtstreeks van een kapitalistisch naar een communistisch staatsbestel over te schakelen, wil het marxisme een Dictatuur van het Proletariaat invoeren, oftewel dat de arbeidersklasse alle eigendommen in beslag neemt en beheerst (waardoor er dus toch weer een "klassesysteem" blijft bestaan). Dit betekent dus eveneens een inperking van mensenrechten, waarbij burgers trouw moeten zweren aan het systeem. Ook hier wordt gebruik gemaakt van censuur en inperking van de persvrijheid om het einddoel te bereiken totdat de vermeende "vijand" volledig is verslagen.

We kunnen dus stellen dat de ideologie van extreemlinks en extreemrechts de jure totaal verschillend is, maar in de praktijk de facto veel gelijkenissen vertoont. Met andere woorden, indien ze in een machtspositie zouden komen doen ze in feite allebei hetzelfde, maar om verschillende redenen.  Vandaag de dag is extreemrechts doorgaans gekant tegen homoseksualiteit, pornografie en prostitutie, veelal vanuit het religieuze argument dat het "zondig" zou zijn en je "ziel" zou verdoemen tot een eeuwigheid in de hel. We vinden echter gelijkaardige standpunten terug in sommige extreemlinkse radicaal-feministische groeperingen, die gekant zijn tegen transgender en geloven dat je met pornografie en prostitutie je eigen lichaam (ook wel "tempel" genoemd) en vrouwelijkheid verraadt. Extreemrechtse white supremacists hebben in het verleden ook samengewerkt met extreemlinkse black supremacists om een gelijkaardig doel te bereiken, zoals bv. segregatie. Geweld bij extreemrechts is meestal gericht tegen moslims en immigranten, terwijl geweld bij extreemlinks vaak wordt uitgevoerd door radicale milieuactivisten zoals Greenpeace.

Dogma's

Beide extremen zijn vaak erg dogmatisch ingesteld, en eisen van hun achterban (en eender wie dan ook) dat die ze aanvaarden, en zij die het niet aanvaarden worden beschouwd als afvalligen. Ze worden niet beschouwd als mensen die gewoon van gedachte veranderd zijn, maar als verraders die hun ziel verkocht hebben aan de vijand. Arbeiders die niet het communisme aanhangen worden beschuldigd van een "vals bewustzijn": ze werden "misleid" in hun denken door de kapitalistische samenleving. Vaak gaan extremisten nog een stap verder door te stellen dat iemand die niet akkoord gaat zélf een extremist is die voor de tegenpartij werkt. Tegenstanders van het nazisme werden beschouwd als mensen die dan wel van Joodse origine zullen zijn. Het is vergelijkbaar met het dogma van complotdenkers die geloven dat iedereen die niet "wakker" genoeg is om  - blindelings - hun complottheorieën te geloven een sheeple is. Het hele argument komt dus eigenlijk louter neer op een ad hominem-aanval.

Voorbeelden van zulke dogma's bij extreemrechts zijn te vinden bij propagandistische nepnieuws-websites zoals EJ Bron en EUnmask, die alles in de media dat niet in hun dogma past categoriseren als de "linkse leugenmachine" die volgens hen schijnbaar oppermachtig is. In de Verenigde Staten beschuldigen aanhangers van de extreemrechtse Tea Party-beweging zowat elke gematigde Republikein ervan heimelijk een socialist te zijn, terwijl aan de linkerzijde Bernie Sanders gematigde Democraten zoals Hillary Clinton ervan beschuldigde te zijn beïnvloed door duivelse bedrijfsbelangen en Wall Street - ook wel "de 1%" genoemd. Barack Obama werd tijdens zijn presidentschap een socialist genoemd omwille van zijn Obamacare, terwijl die in werkelijkheid de ziekteverzekeringen niet nationaliseerde maar wel de privésector een hoop nieuwe klanten bezorgde. Ten tijde van de Sovjet-Unie beschouwde iedereen die van hun idee van het communisme afstapte ervan heimelijk fascisten of agenten van het kapitalisme te zijn; ze vonden zelfs de term "sociaal fascisme" uit.

Zowel extreemrechtse als extreemlinkse politieke partijen hebben vaak een heel beperkt en nauw partijprogramma dat lijdt aan "tunnelvisie". Het programma focust sterk op hun dogma's en andere onderwerpen komen weinig of niet aan bod. Het programma van extreemrechtse partijen zoals Vlaams Belang is bijna volledig gebaseerd op "vreemdelingen" en islamisering. Het programma van extreemlinkse partijen zoals de PVDA staat dan weer volledig in het teken van de strijd tegen miljonairs, banken, bedrijven en het kapitalisme in het algemeen. Zelfs wanneer er toch andere onderwerpen aan bod komen, worden ze bijna altijd opnieuw met diezelfde dogma's in verband gebracht: Vlaams Belang is voorstander van kernenergie maar enkel omdat ze niet "afhankelijk" willen zijn van "Frankrijk", en PVDA is tegenstander want het wordt beheerd door een groot en dus duivels bedrijf; geen van beide baseert hun argumenten op daadwerkelijke wetenschap, en er wordt dan ook weinig tot geen aandacht aan besteed.

Pseudowetenschap en paranoia

Aangezien de ideologie van zowel extreemlinks als extreemrechts voornamelijk gestoeld is op zogenaamde randideeën, moeten goed doordachte standpunten vaak het onderspit delven voor een neurotisch en paranoide gedachtengoed. Complottheorieën en pseudowetenschap zijn dan nooit ver weg, en vinden om die reden makkelijker ingang bij de extremistische bewegingen. Sommige voorbeelden zijn bijzonder typerend voor enkel de linker- of rechterzijde: een vermeend groot complot van de Joden zal eerder geloofd worden bij extreemrechts, terwijl complottheorieën over Big Pharma of Monsanto vooral ingang vinden bij extreemlinks. Toch zijn er ook een aantal voorbeelden die aan beide kanten terug te vinden zijn, zoals de complottheorieën over 9/11 en chemtrails. Terwijl holocaustontkenning vooral typerend is voor extreemrechts wanneer het gaat om de jodenvergassingen tijdens de Tweede Wereldoorlog, bevindt er zich onder de extreemlinkse aanhang ook de ontkenning dat de Bosnische Oorlog in de praktijk een genocide was.

Dat wetenschap doorgaans niet in hoog aanzien staat bij beide extremen, blijkt uit tal van voorbeelden in de geschiedenis. In Nazi-Duitsland werd het werk van bepaalde wetenschappers zoals Albert Einstein onderdrukt enkel en alleen omdat het Joden waren. In de Sovjet-Unie baseerde Stalin zich dan weer op het Lysenkoïsme, dat gekant was tegen genetica en landbouwwetenschap. Tevens werd het Marxisme aangeprijsd als een wetenschap op zich, waardoor het in feite als een pseudowetenschap kan worden beschouwd. Beiden maken gebruik van de zogenaamde "nationale mystiek" met bovennatuurlijke claims in de nationale geschiedenis, zowel het nationalisme als het marxisme. In de jaren '90 infecteerde HIV/AIDS-ontkenning extreemrechts, die de ziekte zagen als het gevolg van een "zondig" leven en zelfs als een goddelijke straf. Bij radicale homo-activisten van extreemlinks ontstond dan weer de complottheorie dat AIDS door de overheid was gelanceerd om holebi's uit te roeien.

Ook vandaag de dag is de ontkenning van wetenschap en de promotie van pseudowetenschap nog steeds schering en inslag bij extremisten: terwijl rechtse extremisten zoals Donald Trump zich schuldig maken aan de ontkenning van klimaatopwarming, ontkennen linkse extremisten de wetenschap en technologie die klimaatopwarming kan terugdringen, zoals kernenergie en GMO's. Jammer genoeg komen sommige vormen van pseudowetenschap, zoals de anti-GMO-beweging, echter ook nog te vaak voor bij centrumpartijen. Bij de extremisten zijn de tegenstander van GMO's vaak ook anti-vaxxers, en die laatsten zijn eveneens vaak te vinden zijn bij extreemrechts: Trump-aanhanger "Dr." Sherri Tenpenny, Donald Trump zelf, Natural News en de terreurbeweging Boko Haram. Complottheorieën over chemtrails, UFO's, Reptilian aliens, de Illuminati en de New World Order komen doorgaans bij zowel de extreemlinkse als extreemrechtse randgevallen aanhangers voor.

Voorbeelden

De politieke situatie, meer bepaald de positionering van extreemlinks en extreemrechts, kan sterk afhangen van land tot land (en soms zelfs van regio tot regio). Het hoefijzermodel kan in sommige gevallen dus minder of net meer van toepassing zijn, afhankelijk van hoe ver doorgedreven de extremen zich profileren.

België

Zie ook: Vlaams Belang, PVDA

In het Nederlandstalige noorden van België wordt extreemrechts vertegenwoordigd door Vlaams Belang, een Vlaams-nationalistische en islamofobe partij. Extreemlinks wordt er dan weer vertegenwoordigd door de PVDA, een communistische en aldus antikapitalistische partij. Beide partijen hebben banden met radicale organisaties of regimes conform hun ideologie: Vlaams Belang en haar aanhangers hebben contacten met neonazistische partijen en organisaties in het buitenland, terwijl de PVDA en haar aanhangers  (heimelijk) "solidair zijn" met het regime in Noord-Korea, openlijk solidair met Castro's regime in Cuba, en semi-openlijk solidair met het regime in Venezuela. Het Vlaams Belang kent haar roots bij het Vlaams Nationaal Verbond dat had gecollaboreerd met nazi-Duitsland, en de PVDA is gegroeid uit de maoïstische AMADA (Alle Macht Aan De Arbeiders).

Beide partijen hebben een heel beperkt programma, dat bijna uitsluitend gefocust is op een specifieke bevolkingsgroep die als de ultieme vijand wordt afgeschilderd. Voor Vlaams Belang zijn dit in eerste instantie de moslims, maar bij uitbreiding zowat alle vreemdelingen, die schijnbaar een dreigend gevaar zijn voor de vrijheid van de inheemse bevolking. Voor de PVDA zijn het dan weer die miljonairs, bedrijven en banken die het "gewone volk" onderdrukken. Deze uitgangspunten zijn aldus stigmatiserend. Beide partijen maken gebruik van pseudo-economie zoals de lump of labour-drogreden: volgens Vlaams Belang pikken immigranten alle jobs in, volgens de PVDA moeten ouderen vervroegd met pensioen en hun jobs verplicht worden ingevuld door jongeren. Dit is echter gebaseerd op de foutieve stelling dat het aantal jobs een constante is en houdt geen rekening met economische groei en andere factoren.

Beide partijen hebben weinig tot geen kaas gegeten van wetenschap, en promoten in zekere mate zelfs pseudowetenschap. Zowel wetenschap als pseudowetenschap worden bijna uitsluitend aangewend om hun hoofddoel te dienen: Vlaams Belang is voorstander van kernenergie omdat energie uit het "buitenland" importeren des duivels is, de PVDA is tegenstander van kernenergie omdat energiebedrijven des duivels zijn. Vlaams Belang neigt naar ontkenning van klimaatopwarming (dat onderdeel zou zijn van een "linkse agenda"), terwijl de PVDA neigt naar ontkenning van wetenschap en technologie (zoals kernenergie en GMO's) die belangrijk zijn in het terugdringen van klimaatopwarming - weerom omdat de betrokken bedrijven bij voorbaat des duivels zijn. Wat overblijft zijn, in beide gevallen, populistische en onrealistische doelstellingen die - indien ze tot uitvoering zouden komen - zouden leiden tot een totalitair bewind. Beide partijen maken gretig gebruik van populistische communicatie met termen zoals "Antwerpistan" en "graaicultuur".

Verenigde Staten

Zie ook: Donald Trump, Bernie Sanders

In de Verenigde Staten ligt de situatie geheel anders, omdat extremistische partijen aan beide kanten verwaarloosbaar klein zijn, net als eender welke andere partij met uitzondering van de Democratische Partij en de Republikeinse Partij. Bijgevolg zoeken extremisten aan de rechterzijde doorgaans ingang bij de meet radicale vleugel van de Republikeinse Partij zoals de Tea Party of de aanhang van Donald Trump) en de extremisten aan de linkerzijde scharen zich achter socialisten zoals Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez. Beide partijen hebben dan ook geregeld te kampen met interne verdeeldheid: Trumpocraten versus gematigde Republikeinen enerzijds, en socialisten versus liberale democraten anderzijds. Dit kwam bijzonder sterk tot uiting tijdens de presidentsverkiezingen van 2016, waar Sanders de positie van Hillary Clinton verzwakte tot op het punt dat, niettegenstaande dat ze een meerderheid aan stemmen had, Trump helaas verkozen was geraakt met een meerderheid aan kiesmannen. Sanders had de argumenten tegen Clinton immers al voorbereid, Trump hoefde enkel nog de woorden "Crooked Hillary" toe te voegen.

Zowel Trump als Sanders houlden er een populistisch discours op na, en tijdens de presidentsverkiezingen van 2016 trachtten ze de centrumkandidate Hillary Clinton als radicaal af te schilderen. Trump beschreef haar als de "meest corrupte kandidate ooit" en Sanders beweerde dat ze betaald werd door belanghebbers van het "grote geld". Tijdens diezelfdee presidentsverkiezingen braken zowel Trump als Sanders met de gewoonte om hun belastingsaangifte openbaar te maken, en beiden bleven dit pertinent weigeren. Wanneer bleek dat Trump geen meerderheid aan stemmen had gekregen (ondanks dat hij wel de presidentsverkiezingen had gewonnen met een meerderheid aan kiesmannen), beweerde hij dat de verkiezingen vervalst waren; net zoals Sanders beweerde dat de Democratische voorverkiezingen vervalst waren telkens hij in een staat verloren had. Opmerkelijk is dat sommige aanhangers van Sanders zelfs bereid waren om te stemmen op Trump om te voorkomen dat Clinton verkozen zou worden.

De parallellen tussen beiden gaan echter nog verder: zowel Trump als Sanders waren in 2016 in principe nog maar recent lid geworden van hun respectieve partij, en beiden profileerden zichzelf als "anti-establishment"-kandidaten. Beiden wisten ze een massa volk op de been te krijgen voor hun rally's. Zowel Trump als Sanders beloofden revolutionaire veranderingen, maar geen van beide kon uitleggen precies hoe ze dat zouden bewerkstelligen. Terwijl de retoriek van Trump gebaseerd is op het stigmatiseren van bepaalde bevolkingsgroepen zoals Afro-Amerikanen (en vreemdelingen in het algemeen), draaide Sanders de rollen om door te stellen dat "blanken niet weten wat het betekent om arm te zijn" en dus maar liefst zo'n 20 miljoen arme blanke Amerikanen negeerde. Zowel Trump als Sanders zijn tegenstanders van vrijhandelsakkoorden zoals NAFTA, en beweren dat hier jobs door verloren zijn gegaan, ondanks bewijs van het tegendeel. Eveneens opmerkelijk: beiden spraken zich uit als voorstander van een belastingsverhoging voor de superrijken, en als NRA-lidkaarthouders zijn ze alletwee tegenstander van een strengere wapenwet.

Hoewel Sanders geregeld harde kritiek uit tegen Trump, heeft hij ook aangekondigd bereid te zijn om met hem samen te werken "om het leven van de gezinnen te verbeteren". Hij geloofde blijkbaar daadwerkelijk dat Trump dit van plan was te doen, gewoon omdat ze allebei tegenstanders zijn van The Establishment™. Sanders herhaalde later opnieuw zijn wens om met Trump samen te werken, en prees The Donald eveneens als een man die "het Republikeinse en het Democratische Establishment™ versloeg, alsook het Media Establishment™, en hierdoor iets "buitengewoon heeft gedaan". Bovendien weigerde Sanders te zeggen dat hij tegen de nominaties van Trump's kabinet zou stemmen. Wanneer Trump bijna op oorlog aanstuurde met Noord Korea, stelde Sanders dat de president goed bezig was met het land te "modereren" om hun nucleair arsenaal af te bouwen en een oorlog te "voorkomen". Wanneer Trump vervolgens een "vredevolle ontmoeting" had met, en als het ware een schijnbare knievaal deed voor de communistische dictator Kim Jong-un, complimenteerde Sanders hem weerom omwille van die "positieve stap".

Opmerkelijk is ook dat Sanders meermaals bereid was om in de bres te springen voor de aanhangers van Trump. In november 2016, vlak voor de verkiezingsoverwinning van Trump, beweerde Sanders dat de meeste mensen die op Trump stemmen niet racistisch of sexistisch zijn. In maart 2017 herhaalde hij die bewering opnieuw tijdens een klaagzang over de Democratische Partij, en stelde hij dat mensen die op Trump stemmen geen racisten, seksisten en homofoben zijn. Het is opmerkelijk dat uitgerekend Sanders racisten, seksisten en homofoben gaat verdedigen, want de cijfers geven hem ongelijk: 40% gelooft dat zwarten lui, geweldadiger en crimineel zijn, 76% zijn voorstander van een verbod voor Moslims om naar de VS te reizen, en tweederde van Trump's kiezers gelooft dat Obama geen Amerikaan is. Onder de Bernie Bros, radicale aanhangers van Sanders, bevonden zich niettemin ook seksisten die Hillary Clinton aanvielen louter omdat ze een vrouw was. Hierdoor zag Sanders zich uiteindelijk zelfs genoodzaakt om deze fanatici te bekritiseren, en zich openlijk van hen te distantiëren.

Het is typerend voor (aanhangers van) een autoritair bewind of staatsbestel om de media te beknotten, zodat enkel positieve berichten over het bewind worden gepubliceerd en negatieve berichten in de kiem worden gesmoord. Dit geldt voor zowel fascistische als communistische en socialistische machthebbers. Zo heeft Trump meermaals de media gedemoniseerd, telkens wanneer ze over feiten berichtten die allesbehalve flatterend waren voor President Bullebak, en noemde hij de media zelfs "de vijand van het volk". Hetzelfde geldt voor Sanders, die in augustus 2019 de complottheorie had verzonnen dat de Washington Post ongunstige artikels over hem schreef omdat hun baas, Jeff Bezos, ook eigenaar is van het bedrijf Amazon waar hij al sinds 2018 een oorlog tegen voerde. In 2018 had Trump een gelijkaardige complottheorie geuit, en de beweringen van beiden zijn dan ook zeer gelijkend:

"...[T]he failing New York Times and the Amazon Washington Post do nothing but write bad stories even on very positive achievements - and they will never change!" - Trump, 29 juli 2018

"And then I wonder why The Washington Post, which is owned by Jeff Bezos, who owns Amazon, doesn't write particularly good articles about me. I don't know why" - Sanders, 12 augustus 2019

"We have pointed out over and over again that Amazon made $10 billion in profits last year. You know how much they paid in taxes? You got it, zero! Any wonder why The Washington Post is not one of my great supporters, I wonder why? New York Times not much better." - Sanders, 12 augustus 2019

Naast de gelijkenissen tussen Trump en Sanders, zijn er ook heel wat (en misschien zelfs nog méér) gelijkenissen tussen hun respectievelijke aanhangers. De Bernie-fans beweren dat Sanders als "buitenstaander" voeling heeft met de Amerikaanse bevolking, terwijl Trump-fans hetzelfde geloven van The Donald "ondanks dat hij een miljonair is". Dat Trump in het geld zwemt wordt zelfs als een voordeel beschouwd, want hij heeft dan immers het geld van lobbyisten niet nodig. Sanders wordt eveneens beschouwd als een politicus die geen geld aanvaardt van "grote bedrijven". De aanhangers van beiden geloven dat hun demigod gewoon de waarheid zegt, "zoals het is", en dat hij hun frustraties begrijpt. Zowel Trump als Sanders zouden "integer" zijn. En net om al die redenen zouden de aanhangers van Trump hem vergeven dat hij zich als een bullebak gedraagt, en zouden de aanhangers van Sanders hem vergeven dat hij een socialist is. Onder de aanhangers van beiden waren een groot aantal internettrollen, zoals de Trumpbots en de Berniebots of Bernie Bro's.

Andere voorbeelden

Andere voorbeelden van het hoefijzermodel in de politiek zijn:

• Het Kabinet-Tsipras I dat in Griekenland werd gevormd in 2015 tussen de (extreem)linkse, socialistische en antikapitalistische SYRIZA en de rechtse, conservatieve, nationalistische en populistische Onafhankelijke Grieken.

• In 2018 werd in Duitsland de beweging "Aufstehen" opgericht, dat een links-nationalistisch en eurofobisch doel beoogt.
• Zowel bij extreemlinks als bij extreemrechts bestaat het geloof in complottheorieën omtrent deep state-schaduwregeringen. Aan de rechterzijde gelooft Trump dat zijn regering hierdoor wordt tegengewerkt, terwijl aan de linkerzijde werd aangenomen dat Bush slechts een marionet was van een schaduwregering geleid door Dick Cheney. Libertariërs zoals Edward Snowden geloven doorgaans eveneens in een deep state, en stellen dat die bipartisan is omdat Obama het surveillance-beleid van Bush min of meer had voortgezet (dat hij zowat alle andere beleidspunten had omgedraaid is blijkbaar maar bijzaak).

Zie ook

• Vlaams Belang
• PVDA
• Donald Trump
• Bernie Sanders

Bronnen

• https://rationalwiki.org/wiki/Horseshoe_theory