Mobiele telefoon

Een mobiele telefoon is een telefoon waarmee geheel draadloos kan worden getelefoneerd, door gebruik te maken van een netwerk van antennes. In Nederland gebruikt men hiervoor vaak de term mobiel of mobieltje, in België wordt eerder de term gsm gebruikt. Deze laatste is een afkorting die staat voor Global System for Mobile Communications. De communicatie tussen mobiele telefoons wordt doorgestuurd via radiogolven, waardoor er vaak onterecht wordt gevreesd voor gezondheidsschade als gevolg van elektromagnetische straling. Vooral complotdenkers, pseudowetenschappers en kwakzalvers hebben er hun hobby van gemaakt om mensen onnodig angst aan te jagen voor mobiele telefoons en GSM-antennes. 

In werkelijkheid is het gebruik van een mobiele telefoon veilig, en veroorzaakt het geen kanker of andere gezondheidsproblemen. Deze conclusie wordt gedeeld door o.a. de US Food and Drugs Administration (FDA), de Federal Communications Commission (FCC), de US Centers for Disease Control and Prevention (CDC), de National Cancer Institute, de European Commission Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks, Cancer Research UK en de World Health Organisation (WHO).

Hoaxes

Mobiele telefoons zijn zo ingeburgerd in de westerse wereld dat het nu eenmaal niet anders kan dan dat er hoaxes over ontstaan. Hieronder wat voorname voorbeelden.

GSM noodsituaties

Een circulerende kettingbrief wil je vier handige tips geven om je mobiele telefoon te gebruiken in geval van noodsituaties:

1. Het alarmnummer voor alle mobiele telefoons is wereldwijd 112.
2. Je kan een auto vanop afstand ontgrendelen door de knop van de elektronische sleutel in te drukken terwijl je belt naar ene mobiele telefoon die ernaast ligt.
3. Bij een lege batterij kan je "reserve energie" aanspreken door * 3370 # in te toetsen.
4. Bij diefstal kan je je mobiele telefoon vanop afstand laten blokkeren met een Digit Code, die je kan opvragen via * # 06 #.

Er schuilt nochtans niet veel waarheid in al deze "handige tips":

1. 112 is vooral in Europa een algemeen gebruikt noodnummer, niet in de hele wereld. In de VS is dit immers nog steeds 911.
2. Nee, je kan je auto niet zomaar even ontgrendelen door de elektronische sleutel naast je mobiele telefoon te houden.
3. Er is geen "reserve energie" in je batterij. Sommige toestellen kan je minder laten verbruiken door de geluidskwaliteit te verlagen, maar de voorgestelde code doet het tegenovergestelde.
4. Het gaat hier om een serienummer van de mobiele telefoon, ook IMEI-nummer genoemd. Een aantal mobiele telefonieproviders (doch niet allemaal) ondersteunen de mogelijkheid om je toestel te laten blokkeren.

Telefoon opladen tijdens het bellen

Af en toe circuleren er waarschuwingen, vaak aangevuld met gruwelijke foto's van verwondingen aan handen of gezicht, dat telefoneren met je mobiele telefoon levensgevaarlijk is als die tegelijkertijd in de oplader zit. Dit is keer op keer onzin gebleken. Een toestel kan ontploffen omdat ermee geknoeid is (geen erkende lader of batterij, ...), maar dan ligt het probleem bij het geknoei en niet bij de combinatie van laden en bellen tegelijk.

Hackers kraken je telefoon door er gewoon naar te bellen

Mensen zonder kennis van mobiele telefoontechnologie zijn vaak de eersten om waarschuwingen in de wereld te sturen over hackers die je mobiele telefoon kunnen kraken door er zelfs gewoon nog maar naar te bellen. Als je de oproep beantwoordt, zouden ze je bankgegevens en/of contactenlijst kunnen kraken, of op jouw kosten andere telefoongesprekken voeren. Dit is gewoonweg onmogelijk, het hacken van een telefoontoestel vereist veel meer moeite dan enkel dat (zelfs meer dan je vragen om op de 9-toets te drukken), en je betaalt pas voor een telefonische oproep als je beslist zélf terug te bellen.

Pseudowetenschap

Ondanks het feit dat het gebruik van een mobiele telefoon in principe geheel veilig is, circuleren er geregeld toch pseudowetenschappelijke beweringen van het tegendeel. Veelal zijn die beweringen gebaseerd op een irrationele angst voor elektromagnetische straling. Mobiele telefonie maakt gebruik van radiogolven, wat een vorm van elektromagnetische straling is met een lage frequentie. Door deze lage frequentie bevat de straling op zich dus ook een lage energie, waardoor er zelfs in grote hoeveelheden geen schade kan optreden voor de gezondheid. Radiogolven zijn immers een niet-ioniserende straling en zal, in tegenstelling tot ioniserende straling (zoals gammastraling van bv. radioactief afval) geen schade aanrichten aan DNA en dus ook geen kanker of andere aandoeningen veroorzaken.

Het enige gevolg dat het gebruik van een mobiele telefoon kan hebben op het lichaam, is een (kleine) toename van warmte als gevolg van de microgolven. Deze toename van warmte bevindt zich op de plaats waar je de mobiele telefoon houdt: hoofd, oor, ... Als je langdurig aan de telefoon hangt kan je oor ook warmer aanvoelen als gevolg van de druk van het toestel dat je tegen je oor duwt. Niettemin is die toename zo klein dat er zelfs geen verhoging van je lichaamstemperatuur kan worden waargenomen. Indien er toch een minieme verhoging van de temperatuur zou zijn als gevolg van de warmtestraling van een mobiele telefoon, wordt dit door het menselijke lichaam zonder problemen opgevangen. Dagelijkse variaties van een hele graad van je lichaamstemperatuur zijn trouwens volkomen normaal - er is pas echt sprake van gevaar als de temperatuur van de hersenen langdurig boven de 41°C ligt.

Mobiele telefoons en kanker

Een vaak gehoorde bewering is dat het gebruik van mobiele telefoons de kans op hersenkanker zou verhogen. Een uitgebreid onderzoek van 30 jaar heeft echter aangetoond dat dit niet het geval is. Ondanks het feit dat het gebruik van mobiele telefoons sterk gestegen is in de jaren '90, is het aantal gevallen van hersenkanker niet proportioneel toegenomen. Er is sprake van een kleine toename, maar die was reeds aan de gang sinds 1974, wanneer er nog geen mobiele telefoons in omloop waren. Onderzoek naar de gevolgen van mobiele telefoons op de bloedstroom in de hersenen wees uit dat hier geen sprake is van ook maar enigszins een effect, en ook andere onderzoeken wijzen veelal uit dat er geen verhoogd risico op kanker kan worden gevonden. Het betreft hier niet enkel hersenkanker maar ook andere vormen zoals borstkanker.

We kunnen spreken van een consensus dat mobiele telefoons geen kanker veroorzaken, wat wordt gesteund door o.a. de FDA, CDC, FCC, Cancer Research UK en de National Cancer Institute. Tegenstanders halen aan dat de IARC-afdeling (International Agency for Research on Cancer) van de World Health Organisation (WHO) in 2011 heeft aangegeven dat het gebruik van mobiele telefoons "mogelijk kankerverwekkend" is op lange termijn, maar dit is gebaseerd op niet-doorslaggevend bewijs, en is dus geen bewijs dat mobiele telefoons effectief kanker zouden veroorzaken. Mobiele telefoons werden door de IARC geplaatst in de categorie "2B", waar ook koffie in vermeld staat - maar daar hoor je nochtans niemand over klagen. De IARC slaat wel vaker de bal mis, zoals het categoriseren van glyfosaat als "mogelijk kankerverwekkend".

Perforerende straling

Sommigen beweren dat de straling van draadloze toestellen in staat zou zijn om lichamen te "perforeren". Dit zou aantoonbaar zijn door een toestel in aluminiumfolie te wikkelen, en deze folie een week later te vewijderen en naar het licht te houden. Er zouden dan talloze kleine gaatjes te zien zijn, die hoegenaamd door de straling zouden moeten zijn veroorzaakt. Als dit mogelijk is met aluminiumfolie, wat doet dit dan met een mensenlichaam of - hier volgt drastische verhoging van het drama-effect - een babylijfje?

Wie het experiment met de aluminiumfolie uitprobeert zal wellicht ook gaatjes merken, maar dat heeft niets met eender welke straling te maken. Het vouwen en uitvouwen geeft immers altijd kleine beschadigingen die niet vermeden kunnen worden, het maakt dus niet uit waar je de folie rond wikkelt. Andere beweringen, die stellen dat bijen en zelfs vogels gedesoriënteerd raken of zelfs sterven als een gevolg van radiogolven, of door het plaatsen van een mobiele telefoon bij een bijennest, zijn onbewezen en aldus onzin gebleken.

Concentratieproblemen

Soms wordt er beweerd dat mensen (en dan vooral jongeren) zich moeilijker zouden kunnen concentreren als ze hebben geslapen met hun mobiele telefoon naast hun bed. De redenen hiervoor liggen niet bij GSM-stralen maar wel met tal van andere factoren. Afhankelijk van het model van je telefoon, is het mogelijk dat deze geluiden maakt, of dat je de vibratiefunctie kunt horen. Het scherm kan soms tijdelijk oplichten (bv. bij het binnenkomen van een melding of sms, ook al staat het geluid uit), of er kunnen andere kleine lichtbronnen verbonden zijn aan het toestel die in een donkere slaapkamer eens zo sterk lijken.

Dit zijn allemaal factoren die het moeilijker kunnen maken om de slaap te vatten. De aanwezigheid van een mobiele telefoon in je slaapkamer is bovendien verleidelijk om er gebruik van te maken op momenten dat je zou moeten slapen. Het licht van het scherm maakt je bovendien nog meer wakker. Dat deze verstoring van je slaap zorgt voor concentratieproblemen de dag nadien is dan ook niet verwonderlijk, maar houdt alsnog geen verband met GSM-stralen.

GSM- en UMTS-antennes

Naast de irrationele bezorgdheid voor de effecten van GSM-stralingen, bestaat er ook veel commotie rond GSM- en UMTS-antennes. Zulke antennes zorgen ervoor dat onze telefonische oproepen via radiogolven op hun bestemming geraken. Hoe groter de afstand die ze moeten overbruggen, hoe sterker het signaal moet zijn en dus hoe meer energie nodig is, waardoor soms wordt verondersteld dat de straling in die hoeveelheid wel schadelijk zou kunnen zijn. GSM-antennes sturen hun signalen echter horizontaal uit, waardoor de hoeveelheid straling in de andere richtingen dus meteen een pak minder is - zelfs vlak onder de antenne zelf, waar nog maar 0,5% van het totale uitgezonden vermogen aanwezig is. UMTS-antennes, die het mobiele 3G-netwerk mogelijk maken, hebben een vermogen dat nog eens 2,5 keer lager ligt dan dat van een GSM-antenne. In een huis waar een GSM-antenne boven staat wordt gemiddeld een veldsterkte gemeten van minder dan 1 Volt/meter (en bij UMTS-antennes is dit minder dan 0,5 Volt/meter). Dit ligt ver beneden de Europese blootstellingsnorm van 58 Volt/meter voor GSM en 61 Volt/meter voor UMTS.

Het is een foute premisse om te stellen dat meer GSM- of UMTS-antennes betekent dat er meer straling is. In veel gevallen is het tegendeel zelfs waar: hoe groter het aantal antennes, hoe minder afstand deze antennes moeten overbruggen en hoe minder krachtig hun signaal bijgevolg hoeft te zijn. Beweringen dat UMTS-signalen gepulst zijn en daardoor gevaarlijker zijn, zijn eveneens fout: UMTS-antennes werken met een constant signaal , en zelfs al zou het gepulst zijn levert dit op geen enkele manier gezondheidsgevaren op. Gepulste radiogolven verplaatsen zich immers op net dezelfde manier als andere radiogolven. Als je met een auto constant in een uit een tunnel rijdt terwijl het regent, zullen de hierdoor ontstane "pulsen" van regendruppels die op de autoruit vallen het glas ook niet breken.

Ondanks dit alles zijn er toch mensen die beweren last te hebben van hoofdpijn, vermoeidheid en concentratieverlies als gevolg van zulke antennes. In geen van de gevallen kan worden vastgesteld dat de antennes de daadwerkelijke oorzaak zijn, en wetenschappelijk onderzoek wijst keer op keer opnieuw uit dat er geen verband is tussen de twee. Bovendien heeft nooit iemand kunnen aantonen op welke manier de radiogolven deze klachten zouden kunnen veroorzaken. Natuurlijk bestaan mobiele telefoons nog niet zó lang, en zijn de meeste studies dus eerder gericht op effecten op korte termijn. Niettemin is er ook geen reden om aan te nemen dat er gezondheidsproblemen kunnen ontstaan op lange termijn (zoals bv. kanker), omdat de soort straling op zich reeds goed gekend en onderzocht is lang voor mobiele telefoons in omloop kwamen. 

Wifi

Zie hoofdartikel: Wifi

Complotdenkers en andere mensen met een stralingsfobie maken tegenwoordig ook veel ophef rond Wifi, omdat hier steeds meer gebruik van wordt gemaakt sinds de opkomst van de smartphone. Ook wifi-signalen maken gebruik van het microgof-spectrum, waardoor ze dus even onschadelijk zijn als de GSM-straling op zich. Het gaat hier om een klein signaal, met een energie van niet meer dan 200 mW en een bereik van maximaal enkele honderden meters. Het energievermogen dat hiervoor nodig is, is niet meer dan 1 tot 3 W, en dus te weinig om potentiële schade aan de gezondheid van organismen aan te brengen. Een wifi-signaal is dus nog zwakker en nog onschadelijker dan een GSM-signaal.

Niettemin bestaat er heel wat pseudowetenschappelijke bangmakerij hierrond, en sommige mensen beweren zelfs allergisch of hypersensitief te zijn voor wifi-straling, een fictieve aandoening die de naam elektrohypersensitiviteit wordt gegeven. Geregeld gaan er stemmen op om wifi in scholen te verbieden, omdat dit schadelijk zou zijn voor de kinderen die o.a. concentratieproblemen zouden ervaren als gevolg van de straling. Ook de Amerikaanse politica Jill stein van de Green Party doet mee aan de verspreiding van zulke ongefundeerde en pseudowetenschappelijke angstverspreiding.

Daadwerkelijke gevaren

Er zijn wel degelijk situaties waarin het gebruik van een mobiele telefoon een gevaar kan zijn: we hebben het hier over telefoneren achter het stuur. Wie niet-handsfree belt tijdens het rijden zou maar liefst vijf keer meer kans maken op een verkeersongeval. Het is opmerkelijk dat er veel heisa wordt gemaakt rond gevaren die in werkelijkheid onbestaande zijn, terwijl het daadwerkelijke gevaar van bellen achter het stuur door maar al te veel bestuurders wordt genegeerd. Dat is dan ook de reden waarom dit in Nederland en België verboden is en wordt beboet. Toch is zelfs handsfree bellen - wat wel is toegestaan - niet veel veiliger, en verhoogt dit het risico op een ongeval tot bijna vier keer. 

Fobische websites

Fobieën voor mobiele telefonie circuleren vooral op clickbait- en complottheorieënwebsites, zoals de volgende:

Clickbait-websites

• Dagelijks.nu
• Modesteden.nl
• Trendnieuws
• Viralnext

Complottheorieënwebsites

• Niburu
• No Cancer Foundation
• Wij Worden Wakker
• World Unity

Kwakzalvers

• Mercola
• Natural News