Onvoorwaardelijk basisinkomen

Het onvoorwaardelijk basisinkomen, ook wel het universeel basisinkomen genoemd, is een utopische mythe waarbij men gelooft dat een basisinkomen voor iedereen, ongeacht hun eigen inkomsten of vermogen, de ultieme oplossing is voor armoede en allerhande economische problemen. In theorie klinkt het mooi, maar in de praktijk is het wel degelijk slechts een utopie die armoede niet de wereld zal uithelpen maar net in de hand zal werken. Het betreft dan ook een vorm van pseudo-economie. Het idee vindt vooral veel aanhang bij geitenwollensokken, maar ook elders in het politieke spectrum. Niettemin is het draagvlak in de programma's van politieke partijen doorgaans erg klein.

Concept

Het basisprincipe van het onvoorwaardelijk inkomen is dat elke burger of inwoner van een land een vast bedrag ontvangt van de overheid. Het maakt hierbij niet uit of je verder nog inkomsten hebt (bijv. een loon) en of je al dan niet over een vermogen beschikt. Met andere woorden: de overheid keert per week of per maand een vast bedrag uit, ongeacht of je dat echt nodig hebt of niet. Zoals de term het al zegt, zijn er dan ook geen voorwaarden verbonden aan dit inkomen: of je nu arm bent of rijk, een baan hebt of niet, ziek bent of gezond, jong of oud, ... het speelt allemaal geen rol. 

Dit concept moet er enerzijds voor zorgen dat mensen in armoede beter geholpen worden, en anderzijds de overheidsadministratie sterk vereenvoudigen. Het is immers de bedoeling dat dit onvoorwaardelijke basisinkomens het sociale zekerheidsprogramma van de overheid vervangt, waardoor er kan worden bespaard op de kosten die deze diensten en hun administratie met zich meebrengen. Tal van overheidsuitkeringen zouden dan verdwijnen, zoals werkloosheidsuiterkingen, pensioensuitkeringen, invaliditeitsuitkeringen, tijdskrediet en loopbaanonderbreking, kinderbijslag en ziekteverlof.

De bedoeling van dit concept is dat iedereen er beter van wordt. Het zou een fatsoenlijke levensstandaard moeten garanderen voor iedereen, en zo de levensstandaard van mensen in armoede moeten verhogen. Elke burger zou op z'n minst geld hebben om de meest essentiële middelen zoals voeding aan te kopen. Werknemers zouden ook minder afhankelijk zijn van hun job om financieel te overleven, omdat ze ten allen tijde op dit basisinkomen zouden kunnen terugvallen. Zo zou zelfs het minimumloon kunnen worden afgeschaft, en zouden aldus de loonkosten die werkgevers dragen kunnen worden verlaagd.

Ideologische argumenten

De argumenten voor een universeel of onvoorwaardelijk basisinkomen zijn vooral ideologisch van aard. Het is de oprechte bedoeling van de voorstanders om armoede te bestrijden, alsook te streven naar de ultieme vrijheid en gendergelijkheid. Het ideologische tegenargument luidt dat als mensen zomaar "gratis" geld krijgen, ze minder inspanningen gaan doen om het geld te verdienen door te gaan werken, en dus "lui worden". Het probleem is echter dat dat "gratis" geld niet zo "gratis" is als het lijkt - het moet tenslotte toch ergens vandaan komen - en ook dat het basisinkomen de armoede niet uit de wereld zal kunnen helpen (zie verder).

Opmerkelijk is dat het concept van het basisinkomen niet specifiek aan een welbepaalde politieke strekking gebonden is. In eerste instantie klinkt het als een socialistisch gedachtengoed, maar er zijn een aantal principes die niet rijmen met het socialisme, zoals het feit dat ook de superrijken het onvoorwaardelijk basisinkomen zouden ontvangen. De Belgische socialistische partij SP.A stelt dan ook heel duidelijk dat het niet achter het concept staat. Ook andere Belgische partijen, zoals CD&V en N-VA onderschrijven het niet. Groen wijst het niet resoluut af maar schuift eerder varianten naar voor - behalve de clown Kristof Calvo. Bij Open VLD wordt het basisinkomen vooral gepropagandeerd door Nele Lijnen, die eveneens gelooft in fictieve ziektes zoals chronische lyme; de partij zelf onderschrijft het niet en stelt zich neutraal op.

Vooral libertariërs en andere (extreem)rechtse stromingen zullen stellen dat deze vorm van nivellering ervoor zorgt dat jij belastingen betaalt om het inkomen van iemand anders te bekostigen. Dat is in principe correct, maar echter niet verschillend van andere, huidige sociale zekerheidssystemen: de huidige belastingsinkomsten worden ook aangewend om werkloosheidsuitkeringen, pensioenen, kinderbijslag e.d.m. uit te betalen aan anderen. Dit is dus geen argument tegen het onvoorwaardelijk basisinkomen, maar tegen alle vormen van belastingheffing, en is als dusdanig niet realistisch in de huidige maatschappij waar nu eenmaal rekening moet gehouden worden met gemeenschappelijke kosten.

Problemen met het onvoorwaardelijk basisinkomen

Wanneer iets te mooi klinkt om waar te zijn, is het meestal ook zo. Dit is eveneens het geval voor het onvoorwaardelijk basisinkomen, omdat het concept te weinig of helemaal niet rekening houdt met talloze negatieve gevolgen. Hierbij moeten we wel rekening houden dat het gaat om een vergelijk tussen het concept van het basisinkomen en het huidige systeem zoals we dit kennen in België, Nederland en andere welvarende westerse landen. Indien we dit vergelijk zouden maken in een arm land, zouden de resultaten positiever zijn omdat niets vervangen door iets doorgaans altijd beter is, al wil het ook dan niet zeggen dat het onvoorwaardelijk basisinkomen daarom de beste oplossing is voor arme landen.  We zetten de problemen van het onvoorwaardelijk basisinkomen hier op een rij.

Financiering

Vooreerst dringt de vraag zich op hoe de overheid een basiskomen voor alle burgers of inwoners moet kunnen financieren. De meest voor de hand liggende antwoorden is de afschaffing van de sociale zekerheid: geen werkloosheidsuitkeringen en pensioensuitkeringen meer, bijvoorbeeld, waardoor er een smak geld wordt uitgespaard.  Belastingsvoordelen (zoals aftrekposten op de personenbelastingen voor bijv. een hypothecaire lening of kinderopvang) dienen dan eveneens te worden afgeschaft. Ten tweede is er de administratieve vereenvoudiging; als uitkeringen niet meer per individu moeten worden berekend, valt er een hoop werk weg, en bijgevolg ook de kosten daarvan (niet op z'n minst de loonkosten van de ambtenaren die met deze administratie belast zijn). De hamvraag hier is echter: is dat genoeg om de uitgaven van het basisinkomen te dekken? Het antwoord blijkt nee te zijn.

Onderzoeken wijzen uit dat de belastingen met gemiddeld zo'n 32% zouden moeten worden opgetrokken, waardoor er een BTW-tarief zou ontstaan dat rond de 50% zou liggen. Deze berekening is gebaseerd op een bescheiden onvoorwaardelijk inkomen van 700 € per persoon tussen de 18 en 64 jaar. Dit toont aan dat een onvoorwaardelijk basisinkomen in feite duurder is dan het huidige systeem van de sociale zekerheid. Onderzoek in andere landen levert min of meer hetzelfde resultaat op, met belastingverhogingen tot soms wel 65%. In België zou de jaarlijkse kost ervan zelfs kunnen oplopen tot zo'n 76 miljard euro.  Een basisinkomen van 1000 € per persoon - wat op zich nog altijd te weinig is om een einde te maken aan de armoede - zou in België de overheidsuitgaven doen stijgen met 9% van het bbp, en dit al na aftrek van de besparingen op de soiale zekerheid. Als het basisinkomen zo'n 1500 € zou bedragen, zou de belastingdruk moeten stijgen tot maar liefst 69%.

De reden waarom het concept van het basisinkomen onbetaalbaar blijkt te zijn ligt in feite voor de hand. In het huidige systeem gaat het budget immers naar mensen die er nood aan hebben, terwijl het basisinkomen gewoon geld geeft aan iedereen, dus ook zij die het in feite niet nodig hebben. Veel hangt natuurlijk af van het effectieve bedrag dat zou worden uitgekeerd aan elke burger of inwoner. Hoe hoger dat bedrag, hoe moeilijker het is voor de overheid om dit te financieren. Het bedrag verlagen betekent dan weer dat mensen zonder bijkomend inkomen (werkloze, werkonbekwame en gepensioneerde mensen) een te laag inkomen ontvangen om hun minimum aan bestaansmiddelen te bekostigen. Zelfs indien er een mogelijkheid zou zijn om het concept van het basisinkomen alsnog te financieren (bijv. door zowaar communistische monstertaksen op vermogens), dient de vraag te worden gesteld of het een goed idee is dit geld in een basisinkomen te steken en niet rechtstreeks te investeren in jobcreatie, hogere pensioenen, lagere loonlasten, enz.

Armoedebestrijding

Eén van de speerpunten van het onvoorwaardelijk basisinkomen is de strijd tegen armoede. Als je iedereen een basisinkomen geeft, zou dit toch immers vooral de arme mensen ten goede komen? Helaas blijken vooral zij hier net de dupe van te worden. In landen zoals België en Nederland, waar wordt gewerkt met een sociale zekerheid die voorziet in uitkeringen voor bijv. werklozen, werkonbekwamen en andere sociale uitkeringen, ontvangen arme mensen reeds een welbepaald bedrag. Dit zou dan integraal worden vervangen door het bedrag van het basisinkomen, wat voor iedereen hetzelfde is. Dit betekent echter niet dat arme mensen dan vanzelfsprekend nog steeds evenveel, of meer, uitkering zullen ontvangen. Het systeem van het basisinkomen houdt immers geen rekening meer met individuele noden.

De uitkeringen die arme mensen momenteel ontvangen zijn veelal afhankelijk van de individuele omstandigheden: sommige mensen krijgen een grotere uitkering, andere dan weer een kleinere. Indien dit allemaal wordt vervangen door één vast bedrag, zal dit voor sommigen een stijging betekenen, maar voor de meesten (naar schatting meer dan 85%) echter voor een daling. Mensen die nu de grootste uitkeringen krijgen zullen het bedrag dan zien verlagen, maar dat zijn wellicht ook net de mensen die deze uitkering het meeste nodig hebben, wat logischerwijze de reden is waarom hun huidige uitkering groter is. Met andere woorden, de mensen in de grootste nood worden het meeste benadeeld. Dat is niet verbazend, want de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen betekent dat er geld wordt weggehaald bij de armste laag van de bevolking door hun uitkeringen af te schaffen, om dit geld dan voor een stuk te herverdelen naar andere lagen van de bevolking voor wie dit minder of niet nodig is.

Voorstanders van het onvoorwaardelijk basisinkomen zullen beweren dat hun systeem alsnog beter is voor de armen, omdat ze dan onbeperkt kunnen bijverdienen terwijl ze in het huidige systeem (een deel van) hun uitkering zouden verliezen in dat geval. Dat is echter louter speculatief, en houdt tevens geen rekening met mensen die omwille van bijv. gezondheidsredenen niet in staat zijn om bij te werken. Tevens moet worden rekening gehouden met het feit dat een drastische verhoging van de belastingen ook betekent dat alles een pak duurder wordt, waaronder dus ook de bestaansmiddelen zoals voeding, huisvesting, energie, e.d.m. Een verhoogd inkomen levert dus geen voordelen op, als ook de uitgaven (minstens) evenredig stijgen en eventuele belastingvoordelen volledig wegvallen.

Als uitgangspunt kunnen we stellen dat het basisinkomen voor de meeste doorsnee mensen ontoereikend zal zijn om van te leven. Ofwel is het bedrag niet hoog genoeg, of het is niet betaalbaar. Vooral alleenstaanden zullen dit beduidend voelen, omdat zij als enige een basisinkomen krijgen terwijl in gezinnen elk gezinslid een vast bedrag uitgekeerd krijgt. Dit wil zeggen dat de meeste mensen alsnog zullen moeten blijven gaan werken om hun maandelijkse kosten te kunnen blijven betalen, waardoor het argument dat werknemers minder afhankelijk worden van hun job niet langer opgaat. Indien het minimumloon zou worden afgeschaft, zal mogelijk ook een gedeelte van de werkende bevolking het financieel moelijker krijgen. Het is dan immers mogelijk dat zij voor een lager loon moeten gaan werken, en dus niet vanzelfsprekend meer zullen verdienen als ze het basisinkomen combineren met een job.

In theorie zou het niet veel verschil uitmaken of ze het volledige loon van hun werkgever ontvangen, of een gedeelte via het basisinkomen vervangen, zolang het eindbedrag maar hetzelfde is. Dit houdt echter geen rekening dat ook voor hen de kosten van hun persoonlijke levensvoorzieningen zullen stijgen als gevolg van de drastische belastingverhoging. Ongeacht een eventuele afschaffing van het minimumloon dient te worden rekening gehouden met het feit dat ook op de brutolonen de belastingen zouden moeten stijgen, waardoor de werknemer minder nettoloon overhoudt. Aan de andere kant ziet de werkgever zichzelf meer belastingen betalen voor zijn personeel, terwijl ook voor hem de aankoop van zijn producten, toestellen, energieverbruik e.d.m. mee zal stijgen vanwege de hoge BTW-tarieven.

Werkgelegenheid

Tegenstanders van het basisinkomen stellen dat als men toch al geld krijgt zonder ervoor te moeten werken, veel mensen ook niet meer zullen willen gaan werken. Voorstanders halen dit aan als een voordeel: dan komen er meer jobs vrij op de arbeidsmarkt. Tevens beweren de voorstanders dat veel mensen echter wél zullen blijven werken, maar dan de job zullen kunnen doen die ze echt willen doen of zelfs vrijwilligerswerk zouden gaan doen (iets wat nu ook al gebeurt). Geen van deze stellingen houdt er rekening mee dat het basisinkomen voor de meeste mensen onvoldoende zou zijn om financieel rond te komen. Bij gezinnen waarvan minstens één iemand ook nog een loon ontvangt is de kans groter dat de andere dan niet gaat werken of zijn/haar job laat staan. In de meeste gevallen, en dan vooral bij alleenstaanden, zal het basisinkomen echter ontoereikend zijn en zal men genoodzaakt zijn toch te gaan werken om niet in de armoede weg te zakken.

Kortom, er is dus weinig reden om aan te nemen dat een heleboel mensen plots niet meer zouden gaan werken omdat ze met het basisinkomen zouden toekomen. Anderzijds zou het om diezelfde reden dan ook naïef zijn te geloven dat meer mensen vrijwilligerswerk gaan doen, of de totale vrijheid hebben een job te kiezen naar believen. Dit kan enkel worden bereikt indien het basisinkomen voldoende hoog zou zijn en dus een volwaardig loon zou evenaren. Afgezien van het feit dat dit op zich al onbetaalbaar zou zijn, heeft dit ook nog een bijkomende weerslag: als er minder mensen aan het werk zijn, kan de overheid minder belastingen heffen op lonen. Hierdoor zou de overheid dus minder inkomsten binnenkrijgen om het belastinginkomen mee te financieren, en dit terwijl een hoger basisinkomen de overheid nóg meer zal kosten en er een bodemloze put in de begroting ontstaat.

Extra werkgelegenheid zou dus enkel grootschalig worden gecreëerd indien het basisinkomen hoog genoeg is, en dat is aldus onhaalbaar. In theorie zou het onvoorwaardelijk basisinkomen meer werkgelegenheid kunnen scheppen wanneer het minimumloon zou worden afgeschaft. Als een werkgever iemand véél minder kan en mag betalen voor hetzelfde werk, houdt hij immers meer budget over en kan hij zo meer mensen in dienst nemen. Dit houdt echter geen rekening met het feit dat een verhoging van de belastingen op lonen dit voordeel meteen terug verkleint.

Administratieve vereenvoudiging

Een belangrijk argument vóór het basisinkomen is de administratieve vereenvoudiging. Nu dient voor elke uitkeringsgerechtigde een dossier te worden bijgehouden om op basis daarvan te bepalen op welke uitkeringen hij recht heeft en voor welk bedrag. Dit alles is onderworpen aan tal van regels, wat wil zeggen dat er heel wat administratief werk aan te pas komt; niet enkel voor de uitkeringsgerechtigde die 101 formulieren in orde moet brengen, maar ook voor de overheidsinstanties die al die dossiers één voor één moeten behandelen.

Indien er geen uitkeringen meer zouden moeten gebeuren op individuele basis, dan zou al dit werk overbodig worden en zou er dus veel kunnen worden bespaard op overheidspersoneel (dat dan wel weer op zoek moet naar een andere job), infrastructuur, e.d.m. Bureaucratie zou voltooid verleden tijd worden, en ook zou er geen geld meer verspild worden aan mensen die sociale uitkeringen misbruiken. Helaas is dit, zoals al is gebleken uit onderzoeken, niet voldoende om het nodige budget vrij te maken om iedereen een basisinkomen uit te betalen. Het argument weegt dus ook niet op tegen de toenemende armoede die door het basisinkomen in de hand zou worden gewerkt.

De enige mogelijkheid om het armoedeprobleem binnen dit concept tegen te gaan, is het opnieuw invoeren van uitkeringen. Op dat moment is er echter geen sprake meer van een onvoorwaardelijk basisinkomen, maar wel van een voorwaardelijke uitkering, waardoor dit hele concept niet meer van toepassing zou zijn. Er zou dan tevens opnieuw een administratie op poten moeten worden gezet om de correcte uitkeringen te berekenen op individueel vlak, waardoor het voordeel van de administratieve vereenvoudiging terug teniet wordt gedaan en er in feite min of meer wordt teruggekeerd naar het systeem van de sociale zekerheid zoals die vandaag de dag al bestaat. 

Basisinkomen in de praktijk

Nergens ter wereld wordt het systeem van een onvoorwaardelijk basisinkomen effectief gebruikt op staatsbasis. Hier en daar zijn er wel enkele pogingen:

• Inwoners van de Amerikaanse staat Alaska ontvangen een jaarlijks bedrag dat afkomstig is uit de olieopbrengsten, maar dit is omgerekend maximaal 200 € per maand en dus ruimschoots te weinig voor een basisinkomen.

• Een referendum over een basisinkomen van 2250 € per maand in Zwitserland werd met maar liefst 77% weggestemd.

• In Finland voerde de overheid een testproject uit waarbij 2000 werklozen een basisinkomen van 560 € per maand kregen. De regering besloot vervolgens dit testproject stop te zetten en de welvaart op andere manieren op te krikken.

Aanhangers van het onvoorwaardelijk basisinkomen

• SOPN (Soeverein Onafhankelijke Pioniers Nederland), een Nederlandse politieke partij opgericht door complotdenker Anton Teuben van de complottheorieënwebsite Niburu
• Piratenpartij, een Belgische partij waarvan de naam alleen al het intelligentiepijl suggereert
• Elon Musk, zakenman en oprichter van Tesla
• Mark Zuckerberg, oprichter van Facebook
• Yanis Varoufakis, voormalig Griekse minister van financiën, van de extreemlinkse coalitie Syriza.
• Bernie Sanders, socialistische clown
• Andrew Yang, voormalig kandidaat voor de voorverkiezingen van de Democratische partij in 2020, anti-Amazon complotdenker en verspreider massahysterie over automatisering.
• Tulsi Gabbard, kandidaat in de voorverkiezingen van de Democratische partij in 2020, pro-Assad en pro-Poetin mondstuk, geitenwollensok en Monsanto complotdenker.

Zie ook

• Geitenwollensokken
• 99%
• Occupy Wall Street
• Pseudo-economie

Bronnen

• https://rationalwiki.org/wiki/Basic_income