Piramideverkoop

Een piramideverkoop is een vorm van het illegale piramidespel, waarbij het verwerven van nieuwe verkopers meer opbrengt dan de verkoop van de producten zelf. Sommige bedrijven, waarvan Herbalife de bekendste is, maken zich hier schuldig aan maar weten de wet te omzeilen door zichzelf onder de noemer van de "multi-level marketing" te plaatsen, hoewel dit in de praktijk op hetzelfde neer komt.

Concept

De basis van de piramideverkoop ligt in het piramidespel, een illegaal "spel" dat van de deelnemers een "inleg" verwacht. Deze deelnemers recruteren dan nieuwe deelnemers, en de inleg van deze nieuwkomers wordt uitbetaald aan de bestaande deelnemers. Hoe meer deelnemers je recruteert, hoe meer je dan zelf zou verdienen omdat een stukje van de "inleg" naar jou gaat. Wanneer dit uitdeinend effect haar grenzen heeft bereikt, heeft doorgaans de persoon aan de top van de piramide veel geld gewonnen, en het grootste gedeelte van de andere deelnemers hebben verlies geleden. Men kan dus stellen dat het piramidespel een vorm van oplichting is.

Een piramideverkoop verschilt van het piramidespel omdat hier een productverkoop aan wordt gekoppeld, terwijl het piramidespel op zich enkel gebaseerd is op de "inleg" op zich zonder verdere aankoop of verkoop van producten of diensten. In tegenstelling tot een gewoon marketingsysteem van kopers en onderverkopers, bestaan de inkomsten hier voornamelijk uit vergoedingen voor het aanbrengen van nieuwe consumenten en niet uit de verkoop van de producten zelf. Zo verdient een "verkoper" geld door nieuwe "onderverkopers" onder hem te recruteren, en zijn deze inkomsten doorgaans groter of belangrijker dan de effectieve verkoop van het product waarrond het in principe draait.

Het piramideverkoopsysteem is verboden in België en Nederland en tal van andere landen, maar niettemin weten piramideverkoopbedrijven zoals Herbalife dit toch te omzeilen door zich the profileren als een "multi-level marketing"-bedrijf (MLM). Zulke bedrijven houden namelijk vast aan de stelling dat hun inkomsten hoofdzakelijk afkomstig zijn van de verkoop van hun producten, maar in de praktijk is dit niet het geval. Nieuwe rekruten zijn namelijk verplicht om te investeren in een initiële voorraad van deze producten, hoegenaamd om deze met winst door te verkopen. In de praktijk zijn er dan meer verkopers dan klanten, waardoor de verkoop al gauw stagneert en de gerekruteerde verkoper verlies maakt omdat hij met zijn voorraad blijft zitten.

In de praktijk zijn bedrijven zoals Herbalife zonder meer een piramidesysteem, maar wettelijk wordt er toch een (soms vaag) onderscheid gemaakt, waardoor zulke malafide bedrijven rechtsgeldig kunnen blijven bestaan en geregeld nieuwe slachtoffers maken. Herbalife werd in 2012 effectief veroordeeld voor piramideverkoop in België, maar dit vonnis werd in 2013 helaas verworpen in hoger beroep. Herbalife is allicht het meest bekende piramidesysteem-bedrijf, maar er bestaan nog tal van andere gelijkaardige bedrijven, zoals Forever Living, Amway, Tupperware, Rijschool Network, en de voormalige Euphony. Veel van zulke MLM-bedrijven handelen in dieetproducten (vaak gebaseerd op aloë vera) maar sommigen richten zich op andere markten.

Slachtoffers

MLM-bedrijven stellen eerst en vooral aan potentiële rekruten dat ze géén pyramidesysteem hanteren - wat de waarschijnlijkheid dat ze het wél zijn meteen exponentieel verhoogt. Vervolgens beloven ze vaak grote winsten aan potentiële verkopers en distributeurs van hun producten, maar tegelijkertijd zorgen ze ervoor dat ze zelf niet aansprakelijk zijn. Verkopers of distributeurs moeten namelijk op zelfstandige basis werken, waardoor ze ook voor alles zelf verantwoordelijk zijn en het MLM-bedrijf haar handen in onschuld kan wassen als er wat misloopt. Over de kostprijs om als zelfstandige op te starten wordt meestal in alle talen gezwegen. Wanneer bovendien een koper zich dan laat overtuigen om zich in te schrijven als distributeur - om zo te genieten van grotere kortingen op de vaak peperdure producten - verliest hij bovendien de consumentenbescherming. Zelfstandige handelaren genieten die bescherming immers niet omdat ze geacht worden juridisch op de hoogte te zijn, en effectieve consumenten niet.

MLM-bedrijven zoals Herbalife en Forever Living moeten het, zoals eender welke kwakzalver, hebben van positieve getuigenissen dat hun producten wel degelijk zo heilzaam zijn als ze beweren. In het begin zijn nieuwe rekruten vaak voldoende overtuigd van alle voordelen dat ze effectief ook geloven en beweren dat het inderdaad werkt. Ze proberen dit - vaak geheel oprecht uit hun naïeve geloof in de producten - over te brengen naar hun familie- en kennissenkring, maar dit mondt vaak al gauw uit in opdringerige verkooppraatjes wanneer ze merken dat de meeste familie en vrienden de peperdure producten toch niet kopen en er daarbuiten helemaal geen markt voor bestaat. Hierdoor gebeurt het wel eens dat verkopers vrienden verliezen die de aanhoudende opdringerige onzin beu worden. MLM-bedrijven lijken dan ook erg op sektes: distributeurs en hun "oversten" gaan op zeer familiaire wijze met elkaar om, en versterken voortdurend elkaars geloof in de heilzaamheid van het bedrijf en haar producten. Ook op sociale media komt dit tot uiting: ze kunnen blijkbaar over niets anders meer praten dan dat, en hun vriendenkring beperkt zich grotendeels tot mede-distributeurs.

Kritiek wordt doorgaans niet geduld: wie vragen stelt bij de haalbaarheid van het MLM-systeem of het woord "piramideverkoop" nog maar durft in de mond te nemen mag zich verwachten aan defensieve of soms zelfs kwade reacties. Wie klachten over producten in Facebookgroepen van distributeurs plaatst wordt weldra gewoon verwijderd en geblokkeerd.  Intussen staat het internet vol met anekdotische getuigenissen dat de desbetreffende producten heilzaam zijn, maar wat erna? Er zijn immers maar weinig rechtszaken tegen MLM-bedrijven aangespannen, terwijl er toch een ruime hoeveelheid gedupeerden is die na verloop van tijd stopt als verkoper of distribiteur omdat het nu eenmaal geen geld opbrengt. Ten eerste zijn zelfstandige verkopers wettelijk op zichzelf toegewezen - hun falen als zelfstandige is dan ook hun eigen verantwoordelijkheid, niet dat van het MLM-bedrijf wiens producten ze probeerden aan de man te brengen. Ze kunnen dus niets beginnen met een rechtszaak tegen het bedrijf. Ten tweede is er de schaamte: niemand wil graag toegeven dat ze zich hebben laten oplichten door een pyramidesysteem. Maar is nog een bijkomende reden: door op hun beurt rekruten te zoeken, hebben ze zich zélf eveneens schuldig gemaakt aan datgene waar ze het MLM-bedrijf van zouden willen beschuldigen.

De gemiddelde maandelijkse omzet van een distributeur is ongeveer 50 euro. Degene die boven hem staat verdient gemiddeld 10% meer (dus 55 euro per maand in totaal). Er zullen uiteraard uitzonderingen zijn waarbij men enkele honderden euro's per maand kan bijverdienen, maar de afzetmarkt is te klein voor alle distributeurs om dezelfde omzet te halen. Om een bruto-omzet van 2000 euro per maand te behalen - en dus volledig te kunnen leven van deze job zonder een andere baan nodig te hebben - heeft een distributeur minstens 400 "downliners" (rekruten die onder hem vallen) nodig, wat in de praktijk zo goed als onhaalbaar is. Daar moeten dan bovendien nog uitgaven zoals belastingen, verzekeringen en andere onkosten van worden afgetrokken. Het gevolg is dat de meeste distributeurs na een jaar alweer stoppen omdat, desondanks alle oprechte geloof in de heilzaamheid van de producten die ze verkopen, het financieel nu eenmaal niet haalbaar is. Het fabeltje dat iedereen kan opklimmen is dus wel degelijk enkel dat: een fabeltje.

Zie ook

• Herbalife
• Forever Living
• Pseudo-economie

Bronnen

• https://rationalwiki.org/wiki/Pyramid_scheme