Sport

Sport is een alomvattende term voor lichamelijke of mentale activiteiten die worden beoefend met als doel een recreatieve krachtmeting of (denk)spel. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is sport niet hetzelfde als lichaamsbeweging, en hoeft sport zelfs niet eens enige fysieke inspanning inhouden zoals in het geval van bijv. de schaaksport. Voor een goede fysieke gezondheid is het dan ook belangrijk om voldoende lichaamsbeweging te hebben, iets wat niet vanzelfsprekend hetzelfde hoeft te zijn als voldoende sporten.

Verschil tussen sport en lichaamsbeweging

Lichaamsbeweging verwijst uitdrukkelijk naar lichamelijke activiteiten die zorgen voor een goede lichamelijke gezondheid en conditie. Zo vallen activiteiten zoals wandelen, (hard)lopen, fietsen, zwemmen en fitness onder de noemer van de lichaamsbeweging. Sport daarentegen verwijst naar een recreatieve activiteit die je voor je plezier of beroepsmatig doet, en doorgaans altijd bedoeld is competitief te zijn. Zo is fietsen op zich een vorm van lichaamsbeweging, maar een wielerwedstrijd een sport. Nochtans is het niet nodig om te fietsen in competitieverband om genoeg lichaamsbeweging te hebben. Het is immers perfect mogelijk je conditie op pijl te houden door gewoon regelmatig ergens naartoe te wandelen, lopen of fietsen - hetzij alleen of in gezelschap, zonder dat men aan elkaar moet "bewijzen" ergens beter in te zijn dan de anderen.

Vaak worden de twee termen door elkaar gebruikt als synoniemen, maar dit is geenszins correct. Doorgaans draagt lichaamsbeweging bij aan een goede gezondheid, door bijv. overgewicht terug te dringen of een goed lichaamsgewicht te behouden, alsook een goede (hart)conditie te bekomen. Sport daarentegen houdt niet vanzelfsprekend altijd een fysieke inspanning in; zo zijn ook schaken, dammen en kaartspelen zoals bridge en poker in principe sporten. Iemand die kampioen is in schaken heeft daarom echter nog geen goede gezondheid en conditie. In tal van fysieke sporten wordt evenmin gewerkt aan de algemene lichaamsbeweging en conditie, zoals biljart, boogschieten of modelvliegen. Zelfs bij bepaalde balsporten zoals bowlen, worden enkel een beperkt aantal spieren aangesproken en is er relatief weinig conditie vereist.

In een aantal gevallen van fysieke sporten (die wel degelijk lichaamsbeweging inhouden) zijn er eveneens potentiële gevaren verbonden die niet of veel minder aanwezig zouden zijn als ze niet in de vorm van een sport werden beoefend. Er is een licht verhoogde kans op hartfalen bij topsporters; in vele gevallen gaat het om een erfelijke aandoening waarbij de kans op een hartfalen groter is bij intensief sporten. Een goede medische screening kan helpen bij het voorkomen van zulke overlijdens, waarbij de topsporter zijn sportcarrière soms vroegtijdig moet stopzetten, maar in voorkomend geval kan een hartfalen zich nog steeds voordoen zelfs wanneer de sporter deskundig wordt begeleid. In andere gevallen kan bijv. een (harde) bal tegen je hoofd krijgen zorgen voor een hersenschudding.

Bij competitieve fysieke sporten zijn er steeds meer oncontroleerbare factoren die kunnen leiden tot kwetsuren. Het is immers niet altijd mogelijk om precies te anticiperen hoe andere spelers op een speelveld zullen handelen of reageren, of hoe een bal precies zal worden gegooid. Het spreekt dan ook voor zich dat de kans op kwetsuren dan groter is  dan bij een beter gecontroleerde vorm van eenvoudige lichaamsbeweging, al sluit dat niet uit dat je bij het joggen in het park ook over een boomwortel kan struikelen. Uit onderzoek blijkt dat sporten met een verhoogd risico op botsingen (zoals wielrennen) of lichamelijk contact (zoals voetbal en boksen) een verhoogde kans van 13 tot 24% op sterfte inhoudt voor sporters van boven de 50 jaar. Overheden, scholen en bedrijven proberen vaak de bevolking aan te zetten om meer te sporten, en hoewel daar op zich zeker niets mis mee is, zou het logischer zijn om vooral specifiek lichaamsbeweging aan te moedigen. 

Soorten sporten en hun pseudowetenschap

Er bestaat een bijzonder grote variëteit aan soorten van sport. Sommige daarvan zijn meer onderhavig aan bijgeloof, magisch denken, hoaxes, pseudowetenschap en kwakzalverij dan anderen. Hoe bekender de sport - en hoe meer geld ermee gemoeid is - hoe vaker het te maken krijgt met dit soort fenomenen. Minstens zo'n 80% van de topsporters houdt vast aan de één of andere vorm van bijgeloof die in eender welke andere omstandigheden met gemak zou worden afgedaan als onzin. Het gaat hierbij dan van eenvoudige "balansbandjes" tot gortige deorollers met placenta-extract. Sommige topsporters beplakken zichzelf met elektrodes om hun "omegagolven" te meten, anderen geloven in laptops die blessures genezen met stralingen vanuit de "vierde dimensie". Nog anderen zoeken hun toevlucht bij kwakzalvers zoals acupunturisten, osteopaten en zelfs waarzeggers. Ook weet het pyramideverkoopbedrijf Herbalife heel wat voetbalclubs op te lichten door hun officiële "voedingssupplier" te zijn met hun zinloze voedingssupplementen.

Hieronder een overzicht van een aantal voorname sporten en de onzin waar ze aan onderhavig zijn.

Voetbal

Voetbal behoort tot de meest populaire balsporten ter wereld, en bestaat eruit dat twee ploegen van elk elf spelers zoveel mogelijk punten proberen te scoren door de bal in het doel van de tegenstander te krijgen. De voornaamste voordelen van de sport zijn de fysieke fitheid en het teamwerk dat ermee gepaard gaan. Nadelen zijn dan weer de reële kans op verwondingen, al gaat het meestal om schaafwonden, kneuzingen en verstuikingen, maar in voorkomend geval ook om botbreuken en hersenschuddingen (vooral bij het krijgen van de bal tegen je hoofd). Anderzijds staan sommige professionele voetballers ervoor bekend goed te kunnen acteren door verwondingen en de bijbehorende pijn uitvoerig te veinzen. Omwille van de populariteit van de voetbalsport zijn er vrijwel altijd supporters aanwezig bij belangrijke wedstrijden, waarvan een deel bestaat uit hooligans. Deze hooligans hebben als hoofddoel het plegen van criminele daden in groepsverband, waarvan het gebruik van zinloos geweld de meest voorname is. In voorkomend geval vallen er onder de slachtoffers niet enkel gewonden maar ook doden.

De voornaamste vormen van bijgeloof van voetballers - niet allemaal even bekend om hun intelligentie - gaat van het kiezen van welbepaalde kleuren voor de shirts tot het dragen van steeds hetzelfde truitje of zelfs hetzelfde ondergoed, van het dragen van geluksbrengers tot het beluisteren van welbepaalde muziek of het bekijken van "Willy Wonka and the Chocolate Factory" (we verzinnen het niet), van het binnenstebuiten dragen van sokken tot het smeren van tijgerbalsem, van het strooien van zout tot zelfs het gebruik van heilig water en het maken van een kruisteken. Het kan nóg beter: urineren in je onderbroek tijdens de match op het veld. Sommige bekende voetballers geloven dat het geven van een persconferentie vlak voor een wedstrijd ongeluk brengt. En dan is er nog de "Vloek van de Derde Plaats" die een volgende WK nefast zou maken, die zo ernstig wordt genomen dat zelfs de Belgische staatsmedia bereid is belastingeld te verspillen om hierover te berichten. 

Ook vele voetbalsupporters geloven blijkbaar in allerhande bijgelovige ritueeltjes, zoals steeds parkeren op dezelfde plaats en bij het bekijken van elke wedstrijd altijd proper gewassen truitjes geven aan de kinderen - die bij deze reeds van jongsaf worden geïndoctrineerd door dit soort onzin. Want als welbepaalde toevalligheden zich hebben voorgedaan tijdens een wedstrijd waarbij de ploeg bij voorkeur de winnaar blijkt te zijn, dan geloven een aantal supporters daadwerkelijk dat ze hier invloed op hebben uitgeoefend, en dat ze opnieuw hun ploeg kunnen laten winnen door diezelfde omstandigheden opnieuw te creëren. Zelfs wanneer dit een volgende keer niet zorgt voor de gehoopte overwinning, blijven deze supporters in hun egocentrisch gedachtengoed geloven in deze vorm van magisch denken. Want ooit zal hun ploeg nog eens winnen, en als dat het geval is en ze hebben hun "ritueel" uitgevoerd, dan is dat vanzelfsprekend de reden van de overwinning. 

De meest bekende vorm van voetbal-gerelateerd bijgeloof is ongetwijfeld "Paul de Octopus", een octopus die volgens de verslagen van talloze riooljournalistiek de toekomst kon voorspellen op gebied van sportuitslagen. Het dier werd hiervoor bekend in 2008, hoewel slechts vier van de zes voorspelde uitslagen correct bleken te zijn. Doorgaans zal een octopus, ondanks het feit dat hij kleurenblind is, aangetrokken zijn tot meer heldere kleuren en horizontale vormen - waaronder ook de vlag van Duitsland en van andere voetbalteams die toevallig statistisch betere resultaten behalen. Paul de Octopus overleed in 2010, wat dan weer een voedingsbodem was voor complottheorieën die beweerden dat hij al eerder gestorven was en was vervangen door een dubbelganger. Zijn laatste "voorspelling" dat Engeland zou winnen van Rusland in 2018 bleek fout te zijn. Het feit dat voetbalsupporters zich effectief bezig houden met het luisteren naar de "voorspellingen" van een doodeenvoudige octopus is geen goed nieuws voor hun intelligentiepeil.

In feite toont dit alles louter op een zwakke mentaliteit van zowel de spelers als hun supporters. Als de spelers het nodig achten hun geluk te laten afhangen van bijgelovige ritueeltjes, zegt dit immers veel over het gebrek aan geloof in hun eigen kwaliteiten. Eveneens kunnen we stellen dat als de supporters waarde hechten aan dit bijgeloof, dit veel zegt over hun vertrouwen in de spelers en ploeg(en) waar ze voor supporteren. Hoewel dit op zich nog vrij onschadelijk en slechts louter naïef en kinderlijk is, zijn er helaas ook voetballers zoeken echter hun heil bij oplichters zoals waarzeggers en "witch doctors". De Nederlandse voetbalclub PSV ging dan weer in zee met kwakzalver Daniel Zavrel van "Being in business", een bedrijf dat pseudowetenschappelijke coaching aanbiedt. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van pseudomedische apparatuur zoals de "Oberon Pathfinder" die het lichaam "meet" via "lichtgolven" op bepaalde freqenties die "stresswaarden" weergeeft. De Nederlandse voetbalclub Heracles liet zich dan weer sponsoren door de kwakzalver Matthias Rath, die beweert dat hart- en vaatziekten het gevolg zijn van scheurbuik en dat Big Pharma dit geheim houdt via de Codex Alimentarius.

American Football

American Football is, zoals de term al doet vermoeden, een Amerikaanse versie van voetbal omdat de normale vorm van voetbal zowat overal ter wereld populair is behalve in de Verenigde Staten (en Antarctica). Het verschil tussen gewone en Amerikaanse voetbal is dat bij gewone voetbal de spelers doorgaans altijd hun voeten gebruiken om de bal te verplaatsen omdat ze deze niet mogen aanraken met hun handen, en bij Amerikaanse voetbal de spelers doorgaans hun voeten niet gebruiken om de bal te verplaatsen en wél hun handen. American Football heeft dus eigenlijk niets met voetbal te maken, maar omdat doorsnee Amerikanen schijnbaar het verschil niet kennen tussen handen en voeten, gebruiken ze de term "voetbal" of "football" bijna uitsluitend voor de sport waar de handen worden gebruikt, en hebben ze de term "soccer" uitgevonden voor de voetbalsport waarbij wél de voeten worden gebruikt.

In tegenstelling tot échte voetbal is American Football enorm populair in de Verenigde Staten, met de zogenaamde Super Bowl als ultiem hoogtepunt. Ook scholen geven de sport een buitenproportionele hoeveelheid aandacht, zelfs tot op het punt dat scholen een massief budget uitgeven aan het bouwen van stadions terwijl dit geld eigenlijk nodig is voor educatieve doeleinden. In universiteiten loopt het nog verder uit de hand, tot op het punt dat je je kan afvragen of de universiteit een geaffillieerd voetbalteam heeft, of het voetbalteam een geaffilieerde universiteit. Voetbalcoaches verdienen gigantisch veel geld, terwijl de voetbalspelers zelf er geen cent aan overhouden op een studiebeurs na. Deze studenten in kwestie hebben dan eigenlijk onvoldoende tijd om aan hun studies te wijden, met als gevolg dat ze later minder kans hebben om een job te vinden dan andere studenten.

American Football behoort tot de teamsporten met de meeste kans op kwetsuren. In bepaalde gevallen zijn de kwetsuren zodanig erg dat de voetbalcarriëre van getroffen spelers meteen voorgoed voorbij is. Een groot aantal spelers die meer dan vijf seizoenen blijven spelen halen hun 60ste verjaardag niet. Vele anderen krijgen te maken met mentale problemen zoals dementie en geheugenverlies, of met neurologische aandoeningen zoals Alzheimer. Hersenschade komt gemiddeld voor bij één op drie spelers, en zelfs de National Football League moest dit toegeven na jarenlang nadelige gevolgen van voetbal te hebben ontkend. Het gevolg hiervan is dat voetbaltalenten steeds vaker vroegtijdig stoppen omdat ze ook achteraf graag nog een waardig leven willen leiden. Sporten is dus niet in alle gevallen altijd gezond.

Wielersport

Wielersport is een sport waarbij men op competitieve wijze de fiets gebruikt. In de meeste gevallen is snelheid de voornaamste factor, en dan spreekt men ook van wielrennen. In deze sport gebeurt het vaak dat deelnemers illegaal gebruik maken van doping, oftwel middelen bedoeld om hun sportprestaties te verhogen zoals epo. Om die reden werden er dan ook dopingcontroles ingevoerd voor belangrijke wedstrijden zoals de Ronde van Frankrijk, zelfs tot op het punt dat satirekranten wielrenners bejuwelen die per uitzondering géén doping gebruikt hebben. Toch zijn er sporten waarin vaker positieve tests van doping voorkomen, zoals bodybuilding, autosport en American football. Wielrenners zoeken soms ook hun heil in pseudowetenschap en kwakzalverij zoals acupunctuur en ozontherapie. Verder bevindt er zich ook veel bijgeloof onder de wielrenners: het rugnummer 13 dat ondersteboven wordt gedragen om ongeluk af te weren, of het dragen van talismannen aan de fiets of de helm.

Aangezien belangrijke wielerwedstrijden doorgaans worden georganiseerd op de openbare weg, zijn zij geregeld de oorzaak van allerhande verkeersellende. In voorkomend geval zit het doorgaand verkeer urenlang muurvast en vormen er zich talloze kilometers file. Redenen hiervoor zijn vaak dat wielerwedstrijden worden gehouden op drukke tijdstippen zoals de avondspits en de vakantie-uittocht, of op plaatsen die sowieso drukke verkeersaders zijn. In juni 2017 werden zo belangrijke verkeersaders in het centrum van het nu al te drukke Brussel afgesloten vanwege de BXL Tour, een wielerwedstrijd voor amateurs bedoeld om de stad als startplaats voor de Ronde van Frankrijk te promoten, met als gevolg dat duizenden bestuurders er uren over deden om door Brussel te geraken. De vraag stelt zich of het wel een goed idee is om het idee te promoten de Ronde van Frankrijk te laten starten in de hoofdstad van België én Europa - niet enkel behoort Brussel tot België en niet tot Frankrijk, maar ook is de verkeersellende niet bepaald goede reclame voor Brussel.

Tenzij het gaat om een heel plaatselijke, kleine wielerwedstrijd, heeft zo'n sportevenement altijd negatieve gevolgen voor het verkeer omdat het steeds drukke plaatsen doorkruist zoals belangrijke steden of drukke verkeersaders. Het zou dus in feite nog meer relevant zijn een debat op te starten omtrent het gebruik van de openbare weg voor wieler- en loopwedstrijden, waarbij de optie dient te worden overwogen deze sportevenementen te organiseren op privédomeinen. Het gaat immers niet om uitzonderlijke gevallen, aangezien er zoveel verschillende lokale, nationale en internationale wielerwedstrijden zijn (in 2018 meer dan 40 in België alleen al), met als gevolg dat de hierdoor veroorzaakte verkeersellende ook een negatief effect heeft op het milieu en dus ook op het probleem van de klimaatverandering. Filerijden is immers zeer belastend voor het milieu en dient dan ook te worden vermeden, niet gestimuleerd door activiteiten die in feite niet van essentieel belang zijn. Helaas blijft het wat dat betreft echter stil in de "groene" partijprogramma's zoals die van Groen.

Hardlopen

Hardlopen is in de context van sport een vorm van competitie waarbij degene die een welbepaalde afstand op de kortste tijd al lopend kan afleggen de winnaar is. De meest voorname vorm van competitie binnen hardlopen is de marathon, waarbij men 42 km en 195 meter moet afleggen. De voornaamste marathons in Nederland zijn die van Amsterdam en Rotterdam, en in België die van Brussel en Antwerpen. Andere bekende marathons zijn o.a. die van Parijs, New York City en Boston. Net zoals met wielerwedstrijden vinden deze veelal plaats op de openbare weg, wat de nodige verkeersellende met zich meebrengt. Ook hier worden namelijk belangrijke verkeersaders, en zelfs belangrijke tunnels (zoals de Antwerpse Kennedytunnel voor de Antwerp 10 Miles) volledig afgesloten voor het verkeer gedurende enkele uren. Opnieuw stelt zich hier, net als bij het wielrennen, de vraag waarom dit niet op privédomein kan plaats vinden aangezien het belangrijk is voor het milieu om files in te dijken en niet te worden gestimuleerd.

In voorkomend geval, doch gelukkig niet al te vaak, gebeurt het dat deelnemers van een marathon komen te overlijden tijdens de wedstrijd. Dit is vaak het gevolg van hartfalen, maar soms ook van oververhitting wanneer teveel deelnemers te dicht bij elkaar lopen. Sommige specialisten geven daarom aan dat het raadzaam is een voorafgaande medische screening te verplichten om dit zo veel mogelijk te voorkomen, zoals dit in Frankrijk reeds verplicht is, aangezien deelnemers zichzelf en/of het parcours vaak overschatten. De wereld van het hardlopen kent bovendien ook haar vormen van pseudowetenschap: naast de dure en onnodige voedingssupplementen, wordt er gewag gemaakt van dure en speciale loopschoenen die bedoeld zijn om kwetsuren te voorkomen en loopprestaties te verbeteren, terwijl het daadwerkelijke effect ervan verwaarloosbaar klein is. Verder kent de wereld van het hard- en marathonlopen eveneens bijgeloof, zoals het eten van een broodje tonijn voor én na de wedstrijd, het aanbrengen van nagellak, of het dragen van "gelukskleding" of talismannen.

Basketbal

Basketbal is een balsport waarbij twee teams van elk vijf spelers (en zeven wisselspelers) moeten proberen de bal te pakken te krijgen om deze in de ring van de tegenpartij te gooien. In tegenstelling tot voetbal worden hier vooral de handen gebruikt en niet de voeten. Het gaat eveneens om een bal gemaakt van een hardere materie en met een zwaarder gewicht (0,6 kg). Wanneer men zo'n bal tegen het hoofd krijgt loopt men een reëel gevaar voor een hersenschudding, wat de laatste jaren in toenemende mate voorkomt. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor o.a. het geheugen en leercapaciteiten. Hersenschuddingen komen dus niet enkel voor bij voetbal maar ook bij basketbal en andere sporten, maar hoeven niet enkel het gevolg te zijn van een bal tegen het hoofd. Ook botbreuken in de benen, enkels, armen en handen (vooral de vingers) komen geregeld voor bij basketbalspelers.

Basketbalspelers durven al eens hun oren laten hangen aan pseudowetenschap en kwakzalverij, zoals de zogenaamde "elastisch therapeutische tape" oftewel "kinesio tape". Dit is een katoenen strip met een zelfklevende laag waarvan wordt beweerd dat het pijn en belemmeringen als gevolg van sportletsels kan behandelen. De behandeling heeft echter geen enkel wetenschappelijk bewezen effect, waardoor het niet verder gaat dan een louter placebo-effect. Verder kent de wereld van het basketbal ook bijgeloof zoals het herhaaldelijk buigen van de knieën vooraleer de bal naar de ring te gooien, het dragen van twee paar sokken, het wrijven van krijt in de handen, het nemen van vijf douches op de dag van een wedstrijd, of het dragen van de shorts van de tegenspelers op de avond voor de wedstrijd. 

Tennis

Tennis is een balsport waarbij de bal over een net moet worden gespeeld met een racket. In 2016 kwam aan het licht dat er grootschalige corruptie aan de gang was met illegale weddenschappen, waarbij "matchfixing" of wedstrijdvervalsing werd toegepast - of, met andere woorden, spelers werden omgekocht om te verliezen. De tenniswereld is niet immuun aan pseudowetenschap, zoals de inname van meldonium, dat zou helpen tegen doorbloedingsstoornissen van het hart en dus prestatiebevorderend zou zijn. Afgezien van het feit dat het hier gaat om een vorm van doping en dus niet is toegestaan, werkt het niet bij hartpatiënten en is een gunstig effect op de prestaties van gezonde mensen onbewezen. Ook bijgeloof vindt hier zijn thuis: in je hand blazen, vragen om de bal onder de arm op te gooien, de manier waarop schoenveters geknoopt worden, eerst de rechtervoet op het tennisveld zetten, een nieuwe tennisbal kussen of ruiken, steeds dezelfde douche gebruiken of net niet, het dragen van dezelfde sokken of gewoon géén ondergoed aandoen. Sommigen steken zelfs hun tenniszak vol met geluksbrengers.

Sport in de media

Sport krijgt doorgaans een disproportioneel groot deel van de aandacht in kranten, journaals en andere media. In vele gevallen wordt er zelfs een aparte presentator voor aangesteld. Nochtans is de nieuwswaarde van sport vrij beperkt: het is enkel van belang voor mensen actief binnen die welbepaalde sport en hun supporters. Welk land er ook wint in een bepaald wereldkampioenschap heeft slechts een zeer beperkte invloed op politieke en economische ontwikkelingen die terecht een belangrijk onderdeel van de nieuwsmedia uitmaken. Wat dat betreft valt sportnieuws te vergelijken met muziek- en filmnieuws, dat nochtans een veel beperktere media-aandacht geniet. Het belang van sportnieuws weegt niet op tegenover onderwerpen zoals wetenschap en geneeskunde. Reeds in september 2017 stelden enkele wetenschappers voor om de sportrubriek af te slanken om plaats te ruimen voor meer belangrijke nieuwsberichten over o.a. wetenschap.

Wanneer de sportrubriek zou worden ingeperkt, zou dit budgetten kunnen vrijmaken om nieuws te brengen dat voor iedereen relevant is: gezondheidsinformatie die de talloze hoaxes, pseudowetenschap en kwakzalverij weerlegt, het plaatsen van uitzonderlijke voorvallen in de juiste perspectief, en ander nieuws van echt openbaar nut. Nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen en publicaties kunnen hier aan bod komen, mits dit op een correcte manier gebeurt en niet op de sensationele wijze zoals rioolkranten als Het Laatste Nieuws dit doen. De bedoeling is dat het grote publiek zaken omtrent vaccins, klimaatopwarming, antibioticagebruik e.d.m. beter begrijpt. Er zijn immers (gelukkig) meer wetenschappelijke onderzoekers dan professionele topsporters, dus houdt het steek dat een groter aandeel van de nieuwsberichten wordt opgevuld met wetenschappelijk nieuws dan met sportnieuws. Niemand zit te wachten op reeksen van sportuitslagen, want supporters hebben dit veelal al live gevolgd via specifieke sportmedia, en andere mensen hebben er geen boodschap aan.