Een vals dilemma, ook wel uitgesloten midden, valse tweedeling, valse dichotomie of zwart-witdenken genoemd, is een drogreden waarin twee (of meer) alternatieven worden voorgesteld als de enige mogelijkheden, terwijl er in werkelijkheid ook nog andere zijn die worden genegeerd[1].
Concept[]
Er is sprake van een vals dilemma wanneer twee (of meer) tegengestelde standpunten of opties zodanig worden voorgesteld dat ze de enige keuzemogelijkheden zijn. Hierbij vertrekt de drogreden van het standpunt dat als het ene juist is, het andere vanzelfsprekend fout moet zijn, of als je de ene optie niet aanvaardt de andere optie wél moet worden aanvaard. In werkelijkheid is er vaak nog de grijze zone tussenin, of andere oplossingen, standpunten of opties die hierbij niet in acht worden genomen. Het tegenargument is dat er ook nog andere opties zijn die niet uitgesloten hoeven te worden.
Het is géén vals dilemma wanneer twee opties van velen worden voorgesteld, als er geen conclusies worden getrokken op basis van de exclusiviteit van die twee opties. De vraag "je kan kiezen tussen koffie of thee" is dus geen drogreden, en het zou dit wel zijn indien het argument luidt: "je wil geen thee, dus wil je wel koffie".
Terwijl een vals dilemma enkel de twee extremen van een argument in acht neemt, is de tegenovergestelde versie van de drogreden de valse balans, waarbij wordt verondersteld dat de waarheid ergens in het midden tussen de twee extremen ligt.
Voorbeelden[]
- Wie met Mij niet is, die is tegen Mij (Lukas 11:23)
- Of je staat aan onze kant, of je staat aan de kant van de terroristen (George W. Bush)
- Als je geen deel uitmaakt van de oplossing, maak je deel uit van het probleem (Eldridge Cleaver)
- Zou je een aanrander doodschieten of hem je vriendin laten verkrachten?
- De wetenschap kan de reden van de Nazcalijnen niet verklaren, dus zijn ze het werk van aliens.
- Als je niet op een linkse partij stemt, kies je voor een rechtse partij (of omgekeerd).
- Kiest u voor het N-VA-model of voor het PS-model?[2] (de rechtse partij N-VA tracht de Belgische verkiezingen van 2014 als een vals dilemma voor te stellen, d.m.v. de drogreden dat andere alternatieven buiten N-VA en PS niet bestaan)
- In Star Wars III: The Revenge of the Sith, zegt Anakin Skywalker tegen Obi-Wan Kenobi: "als je niet aan mijn kant staat, dan ben je mijn vijand". Hierop antwoordt Obi-Wan: "Enkel een Sith werkt met absoluten"[3].