Zwarte Piet

Zwarte Piet.

Zwarte Piet is een folkloristisch figuur die, als hulp of knecht van Sinterklaas, snoep en geschenken naar de kinderen brengt. Doorgaans wordt hij afgebeeld met een zwarte of donkerbruine huidskleur en kleurrijke kleding bestaande uit een maillot en pofbroek, en een baret met veer op zijn hoofd. Hoewel hij vroeger de rol speelde van een boeman, die stoute kinderen dreigde te slaan met een roe of in een jutezak dreigde te steken om ze dan mee te nemen naar Spanje, is hij anno 21ste eeuw vooral een vrolijke grappenmaker.

Sinds 2011 laait er een hevige discussie, voornamelijk in Nederland, omtrent het vraagstuk of Zwarte Piet al dan niet stereotyperend en racistisch is en aldus van uiterlijk zou moeten veranderen. Bij dit debat, dat ook wel het zwartepietendebat of de zwartepietendiscussie wordt genoemd, wordt er geregeld gegoocheld met drogredenen waarmee voor- en tegenstanders van Zwarte Piet hun "gelijk" proberen te halen. Gezien de complexiteit van het onderwerp is er geen rechtlijnig antwoord dat kan worden bestempeld als "correct" in alle opzichten, aangezien het hier in eerste instantie gaat om een debat van meningen: Zwarte Piet in zijn huidige vorm behouden, of veranderen. 

Traditie

Volgens de folkloristische traditie van het Sinterklaasfeest komt Sinterklaas in november per stoomboot van Spanje naar Nederland of België. Hij wordt hierbij begeleid door Zwarte Piet, zijn knecht die hem vervolgens helpt bij zijn taken. Op 5 of 6 december (afhankelijk van de streek) doen Sint en Piet hun ronde met het verdelen van snoep en speelgoed bij de kinderen thuis. Doorgaans begeeft de Zwarte Piet zich dan door de schoorsteen van het huis, om zo binnen te geraken en de geschenken voor het kind achter te laten.

Zwarte Piet wordt zo genoemd omdat hij "zwart" ziet van uiterlijk, terwijl zijn klederdracht dan weer heel kleurrijk is. Hij draagt wel eens een jutezak met zich mee, waarin hij het snoepgoed en het speelgoed voor de kinderen in bewaart en transporteert. Vroeger diende deze zak ook om er "stoute" kinderen in te steken, en droeg Zwarte Piet eveneens een tuchtroede.

Geschiedenis

De traditie van Zwarte Piet is op zich niet zo oud als vaak wordt aangenomen, en is door de jaren heen geregeld veranderd en geëvolueerd. De precieze oorsprong ervan is moeilijk te achterhalen, omdat het figuur mogelijk is gebaseerd op verschillende andere folkloristische figuren die doorheen de tijd samenvloeiden tot één personage. Eén van die folkloristische figuren was wellicht een duivel met de bijnaam zwarte Piet in Nederland, en Pietje Pek in Vlaanderen en de rest van het huidige Nederlandstalige noorden van België. Tevens werd de bijnaam zwarte Piet gebruikt voor (en door) misdadigers in de 18de eeuw en zelfs eerder, mogelijk omwille van een associatie tussen misdaad en de duivel - al kan het ook een bijnaam geweest zijn die betrekking had op de haarkleur of kledij van bepaalde personen. Omstreeks 1479 was er sprake van een folkloristische zwarte duivel die Zwarte Man of Piet met de Pooten werd genoemd, maar hij had ook een andere opmerkelijke naam: Klaas.

Mogelijk was het folkloristisch figuur genaamd Klaas al een vroege link was met de latere figuur van Sinterklaas, die gebaseerd was op de Rooms-katholieke heilige St. Nicolaas van Myra. Toch heeft Klaas meer weg van Zwarte Piet: hij had een masker of een gezicht zwart geschminkt met roet, als gevolg van zijn activiteiten in de schoorsteen waardoor hij snoep voor de kinderen gooide. Deze vroege versie van "Sinterklaas" was eveneens een soort boeman die stoute kinderen kwam halen. Mogelijk heeft de nasleep van de Reformatie van de 16de eeuw hier wat mee te maken, aangezien het binnen het Protestantisme taboe was om katholieke heiligen - zoals St. Nicolaas - te vereren, waardoor hij eerder een rol van "zwarte" boeman toebedeeld kreeg, of dat de "boeman" St. Nicolaas verdrongen heeft en zijn naam heeft overgenomen. In de overwegend katholieke streken, zoals in Noord-Brabant, was eerder de Sinterklaasgestalte van een bisschop te paard populair.

Aan het einde van de 18de eeuw begon zich een evolutie op te tekenen in het figuur van Sinterklaas als boeman. Omdat dit bij kinderen vooral angst opriep, werd Sinterklaas steeds meer omgevormd naar een goedheiligman op een wit paard, en werd hij (terug) gescheiden van het Zwarte Piet-figuur als zijn zwarte knecht. Zodoende ontstond omstreeks 1800 de eerste sporen van een Sinterklaas-en-Zwarte Piet-traditie, zoals ook blijkt uit een prentje met de titel "De nieuwe Sint Nicolaas-prent" dat Sint-Nicolaas te paard afbeeldt, vergezeld door een knecht die te voet gaat. Deze knecht, die deftige kleding draagt alsof hij een kapitein zou zijn, krijgt de opdracht om "te zoeken waar zoete of stoute kindren zijn". Hij wordt hier echter niet "Zwarte Piet" genoemd en wordt ook niet afgebeeld met een zwart uiterlijk. Pas in 1836 wordt er expliciet gesproken over "den zwarte knecht van St. Nikolaas". Dit betekent echter niet dat er toen ook reeds sprake was van een "Sinterklaasfeest" waarbij Sinterklaas en/of zijn knecht daadwerkelijk werden uitgebeeld.

De oudste verwijzingen naar het ensceneren van een Sinterklaastafereel dateert uit 1884, waarin Sinterklaas werd begeleid door een kroesharige neger genaamd Pieter-me-knecht, die cadeautjes uitdeelde, maar volgens de verwijzing zou dit zogenaamde "Strooitafereel" zich wel in 1828 hebben plaats gevonden. In een boekje daterende uit 1850 staat een handgeschreven fictieve dialoog tussen St. Niklaas en Pieter-me-knecht. Vanaf  dan zou Zwarte Piet dan steeds vaker verschijnen in boeken en publicaties, en werd hij ook voor het eerst voorgesteld met een pofbroek. Zijn naam was echter nog niet definitief, en hij werd eveneens Zwartjan of Zwartejan genoemd. Het duurde tot 1895 vooraleer Zwarte Piet zijn algemene naam begon te worden. Met zijn toenemende populariteit werden oude elementen zoals die van de "boeman" ook opnieuw geïntroduceerd. Tevens nam het aantal Zwarte Pieten die Sinterklaas vergezelden ook toe in de 20ste eeuw, hoewel de teksten van de Sinterklaasliedjes niet mee werden aangepast en dus nog steeds verwijzen naar één Zwarte Piet.

In de tweede helft van de 20ste eeuw evolueerde Zwarte Piet opnieuw van een boeman, die stoute kinderen moest afschrikken met een roe, naar een kindvriendelijke speelvogel die snoepgoed rondstrooit. Ook zijn uiterlijk onderging enkele veranderingen: zijn kapsel veranderde van een kroes naar krullen, en in sommige gevallen verdwenen de (goudkleurige) oorringen. De Zwartepietendiscussie (zie verder) heeft er echter toe geleid dat er ook andere Pieten zijn ontstaan, zoals de Witte Piet, de Roetpiet en de Regenboogpiet. Tevens zijn er Pieten met specifieke taken ontstaan, zoals de Pakjespiet en de Wegwijspiet.

De zwartepietendiscussie

Racisme onder de Pieten?

Het huidige Zwartepietendebat ontstond in omstreeks 2011, maar in het verleden zijn er al meerdere discussies geweest omtrent dit onderwerp. De omvang van de discussie was toen echter beduidend kleiner. In 1968 werd het idee geopperd van een "Witte Pietenplan", en in 1996 werd er actie gevoerd om zijn kleur te veranderen - telkens zonder succes. Wel werden de gouden oorringen soms weggelaten en veranderde zijn kroeshaar in zwarte krullen.

In 2011 laaide het debat opnieuw op nadat de kunstenaar Quinsy Gario het kunstproject "Zwarte Piet is Racisme" had gestart, en vervolgens in november van datzelfde jaar een protestactie had georganiseerd tijdens de intocht van Sinterklaasin Dordrecht maar werden aangehouden. Het was wellicht eerder de aanhouding van de demonstranten, dan de protestactie zelf, die zorgde voor toenemende media-aandacht en het debat uiteindelijk heeft gevoed. De aanzet tot het debat is doorgaans dat Zwarte Piet een discriminerend of racistisch karakter zou zijn, maar voorstanders van Zwarte Piet spreken dit tegen.

Het hoofdargument

Omstreeks 2011 ontstond in Nederland een discussie omtrent Zwarte Piet, die volgens sommigen een racistische connotatie zou hebben omwille van zijn zwarte huidskleur en zijn sociaal "ondergeschikte" positie als hulp van Sinterklaas. Dit kan beschouwd worden als het hoofdargument in het debat, en de vraag dient dus in eerste instantie dan ook te worden gesteld of Zwarte Piet al dan niet stereotyperend of racistisch is.

Oorsprong als slaaf

Een argument van de tegenstanders stelt dat Zwarte Piet oorspronkelijk in feite een zwarte slaaf was, en dus een symbool is voor de onderdrukking van mensen van Afrikaanse origine. Dit is echter niet correct: reeds in de oudste afbeeldingen wordt de hulp van Sinterklaas afgebeeld als een (blanke) knecht, niet als een slaaf, met de welstellende klederdacht van een kapitein. Ook wanneer hij later een zwarte huidskleur wordt toebedeeld, is er duidelijk sprake van een knecht, zoals "den zwarte knecht van St. Nikolaas" en "Pieter-me-knecht". De eerste afbeelding van Zwarte Piet als een "zwarte" knecht dateert van 1850, in een periode waarin slavernij in Nederland niet meer gebruikelijk was. In de Nederlandse kolonieën, zoals Suriname, bestond slavernij nog wel maar ook daar stond het reeds onder druk of was de afschaffing aan de gang. Zwarte Piet wordt hier eveneens afgebeeld met schoeisel, wat wijst op zijn status als vrij man aangezien slaven geen schoenen mochten dragen.

Tegenstanders argumenteren wel eens dat het woord "knecht" slechts een synoniem is voor "slaaf", maar dat is een kwestie van moving the goalposts en is als argument op zich eveneens niet correct. De betekenis van het woord "slaaf" is iemand die bezit is van een ander, voor wie hij moet werken, en waardoor hij dus zelf geen beslissingsrecht heeft over zijn of haar leven. Een "knecht" daarentegen is iemand die wel werkt voor een baas: hij helpt zijn baas als een soort assistent, maar is er geen bezit van. Een knecht beschikt, in tegenstelling tot een slaaf, bijgevolg wel over beslissingsrecht omtrent zijn of haar leven. Er is dus een fundamenteel verschil tussen de betekenis van de twee termen, en de aanduiding van Zwarte Piet als knecht kan dus geenszins worden beschouwd als een associatie met slavernij.

Sommige tegenstanders beweren dan dat, omdat Zwarte Piet de "knecht" is van Sinterklaas, alle zwarten hierdoor worden beschouwd als "knechten" van de blanken, wat neer zou komen op bijna hetzelfde als slavernij. Dat is echter een valse analogie en een overhaaste generalisatie, want het toont geen uiting van racisme aan en maakt een onjuist vergelijk. Het beschouwt Zwarte Piet als knecht bovendien onterecht als representatief voor de status van alle zwarten. Tegenwoordig is het woord "knecht" uit het dagelijkse taalgebruik zo goed als verdwenen, en treedt Zwarte Piet ook niet meer specifiek op als "knecht" van Sinterklaas, hoewel sommige oudere Sinterklaasliedjes er nog wel naar verwijzen. In Nederland zijn er heel wat blanke "knechten" in loondienst, maar ze worden tegenwoordig gewoonweg "werknemer" genoemd.

Stereotypering

Nog andere argumenten luiden dat Zwarte Piet er typisch als een Afrikaan uitziet, niet enkel vanwege de zwarte huidskleur maar ook omwille van de rode lippen en het kroeshaar. Als bewijs wordt hier veelal verwezen naar de gelijkenissen tussen de beeltenis van Zwarte Piet stereotypering van Afrikanen in oudere prentenboeken. In de oorspronkelijke versies van stripverhalen zoals Kuifje of Sjors en Sjimmie werden Afrikanen afgebeeld als dom, kinderlijk en krompratend, en met een zwart gezicht, dikke rode lippen, afrokapsel en gouden oorbellen. De oorsprong van deze evolutie van Zwarte Piet dateert wellich van de derde editie van het Schenkman-boekje, waarin Zwarte Piet wordt afgebeeld als een zestiende eeuwse Moorse page (een Arabier afkomstig van Spanje) met pofbroek en baret. De overeenkomst tussen deze stereotypering en Zwarte Piet niet te ontkennen, maar echter geen bewijs van een racistisch karakter van Zwarte Piet. Er is immers geen direct bewijs dat Schenkman zijn inspiratie haalde bij een Moorse page, wiens dienstverband inderdaad niet altijd vrijwillig was, en er bestaan dan ook verschillende hypothesen hierrond.

Enerzijds is de beeltenis mogelijk gebaseerd op de donkere slaaf die prinses Marianne van Oranje-Nassau had gekocht in Egypte; anderzijds is het mogelijk dat hij was gebaseerd op zestiende eeuwse schilderkunst (waarop de prenten lijken te zijn gebaseerd) die vaak Moren afbeeldden. De hypothese van de beeltenis van Zwarte Piet als een Moorse page die de knecht werd van Sinterklaas heeft mogelijk ook tot inspiratie gediend van de latere toevoeging aan de traditie, waarbij Sinterklaas afkomstig was van Spanje. Nog een ander verhaal vertelt dat St. Nicolaas in Myra een slaaf zou hebben bevrijd, die hem uit dankbaarheid wou dienen en zodoende Zwarte Piet werd; doch dat is wellicht eerder een legende dan geschiedenis. Tevens is er nog de hypothese dat de inspiratie afkomstig is van donkere mannen die in de steden werkzaam waren - en niet noodzakelijk als slaven, omdat aan het einde van de 18de eeuw bevrijde slaven vaak aan de slag gingen als dienstbodes.

De stereotypering kwam namelijk vooral voor in de eerste helft van de 20ste eeuw, wanneer de figuur Zwarte Piet als knecht van Sinterklaas al lang gevormd was. De herdrukken van de stripverhalen zijn inmiddels gemoderniseerd met de stereotypering eruit gefilterd, en ook Zwarte Piet heeft zich inmiddels van heel wat stereotype kenmerken ontdaan. Hij fungeert niet langer als boeman, praat niet langer krom Nederlands en gedraagt zich niet meer als dom maar wel integendeel; tegenwoordig is Zwarte Piet vaak slimmer en handiger dan de hoogbejaarde Sinterklaas. Hoewel we dus wel kunnen stellen dat de huidige Zwarte Piet nog kenmerken heeft van een door blanken gecreëerd stereotype van een Afrikaan, is het incorrect om te stellen dat Zwarte Piet er effectief op gebaseerd is. Indien de oorsprong van Zwarte Piet inderdaad op een "neger" (en al dan niet een slaaf) gebaseerd was, zou men immers verwachten dat hij vanaf het begin als een neger zou worden uitgebeeld en dat die aspecten doorheen de tijd niet zouden veranderen. Het tegendeel is echter waar: de ene keer had hij wel rode en/of dikke lippen, de andere keer niet. Het kroeshaar is op beeltenissen niet altijd te zien omdat Zwarte Piet soms een barret draagt, maar in sommige illustraties lijkt zijn kapsel meer op krullend of golvend haar. Enkel de zwarte kleur is bijna altijd hetzelfde gebleven.

Dit neemt niet weg dat er nooit een associatie tussen Zwarte Piet en "negers" werd gelegd. In 1884 werd "Pieter me knecht" beschreven als een "kroesharige neger", maar dat wil nog niet zeggen dat zijn personage gebaseerd is op een neger, laat staan een negerslaaf. Het argument dat Zwarte Piet gekleed is als een negerslaaf houdt evenmin stand, omdat de kleurrijke kleding helemaal niet typerend is voor een negerslaaf en omdat de kleding van Zwarte Piet doorheen de eeuwen eveneens meermaals gewijzigd is. Soms droeg hij een barret, dan weer niet. Soms droeg hij gouden oorringen, wat je al helemaal niet zou verwachten van een slaaf, en andere keren weer niet. De kleding van slaven was doorgaans veel eenvoudiger en gemaakt van de goedkoopste stof. Als ze al amper kleding kregen, waren oorringen helemaal uit den boze. Laat staan dat het dan nog gouden oorringen zouden geweest zijn. Kortom, we kunnen stellen dat Zwarte Piet niet gebaseerd is op een negerslaaf, en ook later hier nooit een beeltenis van was. Wel adopteerde hij in de tweede helft van de 19de eeuw de stereotypering van negerslaven, die echter niet strookte met de realiteit maar een "uitvindsel" van de blanken was (wellicht gebaseerd op Moorse pages, die nochtans geen typische vertegenwoordiging van alle Afrikaanse slaven waren).

Bij de geschiedkundige achtergrond van Zwarte Piet is er dus geen bewijs van racistische connotaties terug te vinden. Tevens is het zo dat zijn oorsprong als een zwartkleurige duivel, en het gebruik van de naam "Zwarte Piet" voor en door misdadigers, niet verwijst naar negerslaven en dus ook hier geen racistische elementen bevat. Het enige potentieel bezwaarlijke element in de geschiedenis van Zwarte Piet is dat hij op een gegeven moment is geëvolueerd naar een figuur dat gelijkenissen vertoont met de door blanken gecreëerde stereotypering van een Afrikaanse slaaf in het begin van de 20ste eeuw. De Zwarte Piet van de 21ste eeuw als racistisch beschouwen omwille van bepaalde mogelijk bezwaarlijke elementen uit zijn verleden is echter een genetische drogreden: iets wordt verworpen uitsluitend omwille van diens oorsprong of verleden. Ook al wordt het uiterlijk en de klederdracht van Zwarte Piet aangepast, verandert dit nochtans niets aan zijn geschiedenis en verleden. Volgens deze drogreden zou men dan na de nodige aanpassingen alsnog kunnen stellen dat bijv. een roetpiet "ooit helemaal zwart was en een stereotype Afrikaanse slaaf uitbeeldde, dus is hij nog altijd racistisch". Anderzijds wil dit niet zeggen dat een evolutie van Zwarte Piet daarom volledig uitgesloten moet zijn.

Hedendaags racisme

We dienen echter niet enkel te kijken naar de geschiedenis van het folklorefiguur, maar ook naar de manier waarop hij vandaag de dag wordt uitgebeeld. Wanneer we kijken naar de hedendaagse Zwarte Piet, is het belangrijk de indrukken van kinderen in acht te nemen aangezien het Sinterklaasfeest voornamelijk op kinderen gericht is. Uit een onderzoek van 2016 blijkt dat kinderen tussen de 5 en de 7 jaar een positief oordeel hebben op Zwarte Piet, en hem associëren met een belangrijke, moedige en harde werker. Hoewel 83% van de kinderen zich bewust was van zijn zwarte huidskleur, legden ze geen associatie met Afrikaanse mensen maar wel met clown-figuren die in dit geval een zwarte kleur gebruiken in plaats van wit en rood. Het onderzoek concludeerde dat er slechts een kleine kans bestond dat Zwarte Piet bij kinderen een negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur zou ontstaan. Hoewel de stimulatie van racisme bij kinderen als gevolg van het uitbeelden van Zwarte Piet, nooit volledig uit te sluiten valt, zijn er geen grootschalige aanwijzingen dat Zwarte Piet racisme bij kinderen in de hand werkt.

Bij volwassenen ligt de situatie enigszins anders. Onderzoeken wijzen uit dat de overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking voorstander is van het behoud van Zwarte Piet in zijn huidige vorm, maar er zijn ook plaatsen waar het aantal tegenstanders groter begint te worden. De argumentatie van de tegenstanders luidt doorgaans dat de huidige Zwarte Piet teveel kenmerken toont die associaties met mensen met een donkere huidskleur creëren, zowel wat betreft het uiterlijk en de gedragingen, als de rol van schijnbaar ondergeschikte aan een blanke, ook al is dat niet zo bedoeld. Aangezien hier geschiedkundig geen argumenten voor zijn, berust dit standpunt louter op persoonlijke interpretatie. Dat is echter meer een kwestie van een mening dan van feiten: wat de ene niet als discriminerend beschouwt kan mogelijk door iemand anders wel als discriminerend worden beschouwd. Toch stelt het Gelijkekansencentrum in België dat er geen sprake is van racisme bij Zwarte Piet, omdat een strafbepaling pas van toepassing is bij "bijzondere opzet". De beeltenis van Zwarte Piet gaat immers niet gepaard met (strafbare) racistische uitspraken of handelingen. Wel stelde het centrum in 2014 voor om Zwarte Piet niet langer voor te stellen als een domme, ondergeschikte of gevaarlijke zwarte man, en riep op tot een constructief debat.

Debat van persoonlijke meningen

Het einde van het debat is echter lang nog niet in zicht. Enerzijds stellen sommige tegenstanders dat een blanke die zich zwart schminkt en met een Surinaams accent spreekt in feite racistisch is, maar dat hoeft daarom niet zo te zijn omdat er slechts sprake is van het spelen van een rol net zoals een acteur dat doet. Anderzijds stellen aanhangers van de traditie dat ze geen racistische intenties hebben met het uitbeelden van Zwarte Piet. Dit is voor de meeste van deze aanhangers wellicht een eerlijke bewering, omdat ze met de traditie zijn opgegroeid en Zwarte Piet vooral kennen als een kindervriend. Er wordt niet stilgestaan bij het feit dat zijn uitdossing gelijkenissen vertoont met een negroïde stereotype dat een eeuw geleden door blanken werd verzonnen. Dat neemt niet weg dat er toch mensen zijn die Zwarte Piet wel als racistisch ervaren, ook al zijn ze slechts een minderheid. Buitenstaanders kennen vaak niet het positieve karakter van Piet en kunnen hem daarom enkel beoordelen op basis van zijn vermeende "racistische" uitdossing, en zijn gelijkenissen met "Blackface" uit de 19de eeuwse Amerikaanse (en later Britse) theaterwereld.

De vraag stelt zich aldus of het nodig is om rekening te houden met mensen, ook al zijn ze een kleine minderheid, die Zwarte Piet als een vorm van discriminatie beschouwen. Argumenten zoals "het is maar een kleine minderheid en de voorstanders zijn in de meerderheid, dus wat maakt het uit", of "ik ken een zwarte en die neemt geen aanstoot aan Zwarte Piet" zijn hier geen goede criteria om het juiste antwoord te vinden op deze vraag. In theorie zou het een ideale oplossing zijn om de precieze bedoeling van Zwarte Piet te verduidelijken aan buitenstaanders, maar dit is in de praktijk bijzonder moeilijk vanwege zijn complexe en onsamenhangende geschiedenis. Indien de tegenstanders blijven vastklampen aan de vergelijking tussen de stereotype negroïde en de uitdossing van Zwarte Piet, lost dit niets op omdat er aan de geschiedenis van Zwarte Piet zelf nu eenmaal niets kan worden veranderd. Voorstanders stellen dan weer dat Zwarte Piet "niet racistisch bedoeld is", en ook al mag dat allicht zo zijn, is dat in principe ook een drogreden. Je mag iets doen met goede bedoelingen, maar dat betekent nog niet dat andere mensen er geen nadelen van kunnen ondervinden. Iemand kan bijv. homeopathie aanprijzen en verkopen, en zelf oprecht geloven dat het echt werkt, maar dat verandert nog niets aan het feit dat homeopathie niet werkt en alsnog een vorm van kwakzalverij is die patiënten er mogelijk van weerhoudt echte medische hulp op te zoeken.

De vraag dringt zich op waarom het vermeende racistische karakter van Zwarte Piet voor 2011 weinig tot geen aandacht kreeg en dus niet leidde tot hevige debatten, maar dat decennia erna plots een steeds groeiende groep mensen er wel aanstoot aan begon te nemen. Enerzijds heeft dit wellicht te maken met de toenemende media-aandacht voor het onderwerp (wat op zich geen argument is voor of tegen Zwarte Piet), die ontstond in 2011 naar aanleiding van de aanhouding van de kunstenaar Quinsy Gario, de ontwerper van het kunstproject "Zwarte Piet is Racisme", wanneer hij een protestactie had georganiseerd tijdens de intocht van Sinterklaas in Dordrecht. Het onderwerp kwam opnieuw overal in het nieuws wanneer VN-consultant Verene Shepherd Zwarte Piet "een terugkeer naar de slavernij" noemde, wat het standpunt enige legitimiteit scheen te geven, ook al bleek nadien dat Shepherd niet in naam van de Verenigde Naties sprak. De jaarlijks terugkerende media-aandacht blijft de discussie telkens opnieuw voeden, en steeds meer mensen voelen zich aangesproken om een standpunt in te nemen.

Eveneens een belangrijke rol hier is de populariteit van sociale media, waardoor actievoerders heel snel heel veel mensen kunnen bereiken en aanhangers ronselen. Hierdoor geraken mensen dus sneller betrokken bij het debat, zoals blijkt uit "Pietitie", wat de snelstgroeiende Facebookpagina in Nederland werd. De manier waarop aanhangers geronseld worden brengt ons tot de derde factor: drogredenen. Zowel voor- als tegenstanders maken veelvuldig gebruik van nepargumenten, die op het eerste zicht nochtans logisch klinken, om anderen makkelijker te overtuigen: "Zwarte Piet is al jarenlang een traditie, waarom moeten we die nu plots veranderen?" of "Racistische neonazi's zijn voorstander van Zwarte Piet, dus is Zwarte Piet ook racistisch". Het is mogelijk, doch erg moeilijk of zelfs onmogelijk te becijferen, dat zonder de invloed van al deze factoren er vandaag helemaal geen zwartepietendiscussie aan de orde zou zijn, en dat het aantal mensen die aanstoot nemen aan Zwarte Piet ook veel lager zou liggen dan nu het geval is.

Er dient dus rekening te worden gehouden met de mogelijkheid dat een gedeelte van de voor- en tegenstanders gewoonweg een standpunt hebben ingenomen vanwege het populaire fenomeen, en niet omdat ze voordien zo'n grote fan waren van Zwarte Piet of hem voordien al ervaarden als een uiting van racisme. Dat neemt echter niets weg van de (al dan niet) validiteit van hun argumenten. Indien Zwarte Piet op zichzelf effectief op een aantoonbare racistische wijze gebruikt zou worden, dan dient dit vanzelfsprekend te worden aangepakt, maar effectieve aanwijzingen hiertoe - op mogelijk enkele anekdotes na - zijn er tot op heden niet. Dat wil niet zeggen dat die mogelijkheid kan worden uitgesloten, maar gewoonweg alles wat met Zwarte Piet te maken heeft bij voorbaat afschrijven als "racisme" is onjuist en contraproductief, en neemt de aandacht weg van die situaties waar racisme wel effectief aanwezig is en moet worden aangepakt. Dit is bijvoorbeeld het geval in de discussies die zich geregeld voordoen op sociale media, waar voorstanders van Zwarte Piet steeds vaker openlijk racistische uitspraken doen. Dit zegt echter meer over deze mensen dan over Zwarte Piet zelf.

Op het internet monden discussies vaak uit in scheldpartijen, rijkelijk gevuld met termen zoals "zwarte aap", "gekleurde indringers en hun meelopers", "Hollandistan", "tering flikkers", "klootzak", "ZWART stink hoer" en "kanker hoer", of met uitspraken zoals "laten we gewoon slavernij weer invoeren", "ik hoop dat jullie beiden verongelukken", "mag hopen dat je je te pletter rijdt", "ze moet liever Ebola krijgen... in haar kut", "kan iemand haar niet vermoorden?", "beter da wijf een paar zweepslagen geven", "zij moet oprotten met haar benanen boot", "ga zo snel mogelijk onder de bananen boom zitten" of dat het verschil tussen een donkere medemens en Zwarte Piet is dat enkel die laatste "nooit onuitgenodigd je huis betreedt". Uit zulke reacties blijkt dat er bij een aantal mensen wel degelijk een racistische drijfveer aanwezig is wanneer ze zich uitspreken als voorstander van Zwarte Piet, wat eveneens verklaart waarom extreemrechtse partijen zoals de Nederlandse PVV en het Belgische Vlaams Belang zich eveneens openlijk uitspreken als voorstander.

Als we kijken naar extreemrechtse, racistische, islamofobe en eurofobe nepnieuws- en propagandawebsites zoals EJ Bron, EUnmask en De Dagelijkse Standaard, merken we ook daar dat er heel wat aandacht gaat naar Zwarte Piet, vooral dan in de vorm van honderden propagandistische artikels verweven met haatberichten. Anderzijds vinden we ook anti-Zwarte Pietenpropaganda terug bij extreemlinkse nepnieuws- en propagandawebsites zoals De Wereld Morgen, waar er maar liefst meer dan 700 schrijfsels aan gewijd zijn, inclusief door geitenwollensokken zoals van de Belgische partij Groen. Maar net zoals geitenwollensokken niet alle tegenstanders van Zwarte Piet vertegenwoordigen, is het eveneens zo dat racisten en islamofoben niet alle voorstanders van Zwarte Piet vertegenwoordigen. De racistische uitspattingen van de voorstanders zijn evenmin een argument om te stellen dat Zwarte Piet op zich racistisch is, want dan kan men eender elke culturele traditie die door racisten wordt verdedigd gaan beschouwen als racistisch. Niettemin spreekt het binnen de discussie niet in het voordeel van Zwarte Piet als beweringen dat hij niet racistisch bedoeld is gepaard gaan met gore racistische uitspraken, dat is dan immers slechts koren op de molen van de tegenstanders. Het spreekt voor zich dat scheldpartijen de discussie geen meter vooruit helpen, voor wie dan ook.

Aanpassing van de traditie

Aangezien het racistische karakter van Zwarte Piet niet kan worden beargumenteerd via feiten en enkel via meningen, is het onmogelijk om een defintief antwoord te geven of hij op basis hiervan wel of niet zou moeten worden aangepast of zelfs afgeschaft. Dit betekent echter niet dat er een taboe hoeft te bestaan op de vraag of er, afgezien van de vermeende stereotypering, wijzigingen mogen worden aangebracht aan de Zwarte Pietentraditie. Logisch gezien is er geen reden dat die discussie niet gevoerd zou mogen worden. Aangezien Zwarte Piet door de jaren heen is geëvolueerd van boeman naar een vrolijke grappenmaker, vergelijkbaar met een clown, hoeft een evolutie van zijn uiterlijk in diezelfde richting geen vanzelfsprekend taboe te zijn.

Het argument dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij is omdat de traditie het zo wil, is een drogreden genaamd argumentum ad antiquitatem, oftewel beroep op traditie of verleden. Volgens deze drogreden zou iets vanzelfsprekend beter zijn omdat het ouder is, maar dat is geen geldig criterium om te bepalen of iets al dan niet effectief beter is. Vroeger bestond er geen stemrecht voor vrouwen en zwarten, konden homokoppels niet huwen en bestonden er geen computers; toch heeft de introductie van dit alles niet geleid tot een apocalyps. Met andere woorden, het is niet omdat Zwarte Piet een jarenlange traditie is, dat er niet mag worden gepraat over eventuele wijzigingen in die traditie. Bovendien is die Zwarte Pietentradtie lang niet zo oud en onveranderd als men vaak veronderstelt: zijn naam, rol, gedaante en huidskleur zijn over enkele eeuwen heen meermaals veranderd en geëvolueerd. Er is dus geen reden om aan te nemen dat zijn huidige beeltenis plots wel voor eeuwig definitief moet zijn, wat zou wijzen op een dogmatisch standpunt omtrent Zwarte Piet.

Anderzijds is het argument van de tegenstanders, die stellen dat Zwarte Piet moet veranderen, want "tijden veranderen" ook, eveneens een drogreden. Deze drogreden, genaamd argumentum ad novitatem oftewel beroep op moderniteit, stelt dat iets beter is omdat het nieuw(er) is. Zo stellen sommige tegenstanders dat Zwarte Piet maar moet meegaan met zijn tijd en "moderniseren", want de paardentram rijdt ook niet meer. Dit is, net zoals een beroep op traditie, eveneens geen geldig criterium om te bepalen of iets al dan niet effectief beter is. Gerijpte wijn is immers doorgaans ook beter dan wijn die nog maar net gemaakt werd. Dit zou in zekere zin ook als een dogma kunnen worden beschouwd: het dogma dat iets altijd moet veranderen. Niettemin lijkt het erop dat dogma's voornamelijk voorkomen binnen de meer conservatieve standpunten van de voorstanders.

De discussie over de aanpassing van de traditie dient dus louter inhoudelijk gevoerd te worden: willen we iets wijzigen aan Zwarte Piet, en zoja, wat en waarom? De antwoorden op deze vragen, ongeacht of het antwoord ja of nee is, dienen logisch, concreet en vrij van drogredenen en dogma's te zijn. Vrij van dogma betekent dat men anderen niet mag proberen een welbepaalde opinie op te leggen, en hierbij de vrije meningsuiting van de tegenpartij in te perken. Het gaat hier immers om een traditie die, zoals de meeste tradities, niet bepaald is in een wettelijk kader, waardoor wijzigingen vrijwillig en stapsgewijs kunnen - en mogen - gebeuren door de mensen die de traditie volgen. Er is immers geen wet die Zwarte Piet verbiedt, en evenmin is er een wet die andere kleuren verplicht. Het debat mag dan ook niet gevoerd worden op basis van drogredenen zoals het hellend vlak, door te stellen dat "als de knechten van Sinterklaas andere kleuren mogen krijgen, Zwarte Piet binnenkort gewoon helemaal verboden wordt".

Zelfs indien het debat niet op een constructieve wijze wordt gevoerd, of er komt geen eenduidige oplossing uit voort, zal niets of niemand kunnen tegenhouden dat de traditie van Zwarte Piet zal veranderen en evolueren, zoals het altijd heeft gedaan. Aanvankelijk was Sinterklaas zelf de boeman, vervolgens werd die rol toebedeeld aan zijn knecht. Vroeger strafte Zwarte Piet de stoute kinderen met de roe, nu heeft hij niet eens een roe meer bij zich. Hij dreigt niet meer kinderen in zijn jutezak te steken, want die dient nu om het snoepgoed mee te dragen. Terwijl Zwarte Piet aanvankelijk het snoepgoed nog op straat rondstrooide, wordt dit nu wegens hygiënische redenen eerder in de handen van de kinderen gegeven. Deze evoluties hebben zich vanzelf ontwikkeld, en toekomstige evoluties zullen dat allicht net zo doen.

Er hoeft dus niet per se een universeel akkoord te zijn omtrent hoe Zwarte Piet er wel of niet mag uitzien, want in een liberaal en democratisch staatsbestel moet iedereen de vrijheid hebben hier zelf mee te doen wat ze willen zolang ze hiermee geen aantoonbare schade berokkenen en anderen niet van diezelfde vrijheid beroven. Zo moet eender welke persoon als individu, vereniging, handelaar of bedrijf kunnen kiezen voor een Zwarte Piet, of net zo goed voor een andere kleur. Het voorstel van Geert Wilders, van de Nederlandse extreemrechtse politieke partij PVV, om de huidige beeltenis van Zwarte Piet bij wet vast te leggen en te verplichten, is dus een vorm van dogma die de vrije mening van anderen inperkt (gelukkig werd het dan ook afgeketst). Hetzelfde geldt echter ook voor een effectief verbod op Zwarte Piet, dat eveneens een dogma zou creëren en de vrije mening zou inperken. 

Een duurzame oplossing voor de zwartepietendiscussie kan dus pas worden bereikt wanneer beide partijen zich verzoenen met het feit dat de opinie van hun tegenstander niet minderwaardig is tegenover hun eigen opinie. Een Witte Piet, Roetpiet of Regenboogpiet kan dus bestaan naast een Zwarte Piet, zonder dat voorstanders elke andere kleur beschouwen als een aanval op hun traditie, en zonder dat tegenstanders blijven roepen dat een "zwarte" piet bij voorbaat sowieso racistisch is. Men hoeft hier helemaal niet eens akkoord te gaan met elkaar; je hoeft een "zwarte" piet, of net een "regenboogpiet" helemaal niet leuk te vinden als je dat niet wil. Maar net zoals de ene recht heeft op de zwarte versie, heeft de andere evenveel recht op een andere kleur, en dient men elkaars rechten louter te respecteren.

De Roetpiet

Een potentieel compromis dat vaak naar voren wordt geschoven om de impasse die de Zwartepietendiscussie heeft veroorzaakt op te lossen, is die van de zogenaamde Roetpiet (ook wel Roetveegpiet genoemd). Het verhaal hierachter is dat Zwarte Piet niet van nature zwart ziet, maar roetvegen op zijn gezicht krijgt omdat hij door de schoorstenen kruipt. Hiervoor is wel degelijk een geschiedkundig precedent daterende uit de 18de eeuw, toen de rol van Zwarte Piet nog niet gedefinieerd was. Toen was het dus "Klaas" zelf door de schoorstenen kroop en hierdoor zwart zag van de roetvegen in zijn gezicht. Toch zijn er logische redenen waarom Zwarte Piet vandaag de dag niet zwart ziet van het roet in de schoorstenen: hij ziet immers al zwart wanneer hij met Sinterklaas arriveert in de stoomboot. Op dat moment is hij nog niet door schoorstenen geklommen. Schoorstenen kunnen er ook niet voor zorgen dat hij een afrokapsel, rode lippen en gouden oorringen heeft. Bovendien hebben heel wat moderne huizen geen schoorsteen meer en zou Zwarte Piet als het ware via de deur of het raam moeten binnen komen, dus waar komen de roetvegen dan vandaan?

Ondanks het feit dat het verhaal achter de Roetpiet logisch gezien geen steek houdt, wordt het anno 21ste eeuw toch steeds meer populair. Roetpieten worden door velen immers beschouwd als een compromis omdat ze in zekere zin nog (gedeelteijk) zwart zien maar dan om andere reden dan hun vermeende Afrikaanse afkomst. De vraag is dan nog maar of het verhaal ook echt daadwerkelijk logisch moet zijn; een man die overal door schoorstenen kruipt met een zak vol speelgoed klinkt in de realiteit sowieso al ongeloofwaardig, en een bejaarde man die met een paard over de daken reist nog meer. Roetpeten hebben wel één groot praktisch nadeel: de persoon die als roetpiet geschminkt is kan doorgaans veel makkelijker worden herkend dan wanneer hij (of zij) effectief volledig zwart geschminkt zou zijn. Dit maakt anonimiteit moeilijker bij "lokale" Sinterklaasfeesten op plaatsen waar iedereen elkaar kent, terwijl Zwarte Pieten die zich meer "anoniem" voelen zich wellicht makkelijker komischer gaan durven gedragen.

Drogredenen in de discussie

Vanwege het gevoelige onderwerp raakt de zwartepietendiscussie geregeld oververhit, en vergeten de discussiërende partijen dat hun argumenten dienen te berusten op feiten en logica, niet op emotie. Drogredenen loeren dan al snel om de hoek, en bijgevolg worden ze in het debat gretig gebruikt door zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet. Het is vanzelfsprekend raadzaam om drogredenen zo goed mogelijk te vermijden uit het debat teneinde dwaalsporen en verdere escalatie te voorkomen. Dit wil echter niet zeggen dat het debat daarom moet degraderen tot louter een hoop verwijten over de drogredenen gebruikt door de tegenstanders; het debat gaat over Zwarte Piet en niet over drogredenen. De aanvoerder van een argument verwerpen louter omdat hij drogredenen gebruikte, in plaats van de argumentatie zelf te behandelen, is in zekere zin een ad hominem en een beroep op drogreden-drogreden op zich. Ook al is de kans klein dat een conclusie getrokken uit een drogreden juist en logisch zal zijn, betekent dit niet dat het vanzelfsprekend altijd zo is.

Een drogreden is pas een drogreden als het als argument wordt aangevoerd. De bewering "Zwarte Piet is een traditie" is op zich dus ook geen drogreden, maar dat wordt het wel als er wordt beweerd dat Zwarte Piet niet mag worden afgeschaft omdat het een traditie is.

Hieronder een aantal argumenten die berusten op drogredenen, van beide kanten van het debat.

Tegenstanders van Zwarte Piet

Een aantal veelgebruikte drogredenen van de tegenstanders zijn:

• Ad hominem: "Als je voor Zwarte Piet bent dan ben je een racist". Dat is geen argument tegen Zwarte Piet omdat het niets zegt over het figuur zelf. Het bevat enkel een beschuldiging van racisme aan het adres van de tegenpartij, en is dus enkel een persoonlijke aanval. Het is tevens een non sequitur. Dit geldt eveneens voor het argument dat als je voor Zwarte Piet bent, je ook voorstander bent van slavernij.
• Anekdotisch bewijs: "Ik ken een paar donkere mensen en die vinden dat Zwarte Piet racistisch is, dus is hij racistisch en moet hij worden afgeschaft". Er wordt hier geargumenteerd op basis van anekdotische ervaringen die net zo goed triviaal en niet-representatief kunnen zijn. Dit is eveneens een overhaaste generalisatie.
• Argument van ongeloof: "Ik kan me niet voorstellen dat mensen niet zien dat Zwarte Piet overduidelijk stereotyperend is, of dat ze dit wel zien maar neit erg vinden, dus moeten ze wel racisten zijn". Hierbij wordt geargumenteerd dat iets wel of niet zo is, enkel maar omdat je je het niet anders kan voorstellen. Het is echter niet omdat je je iets niet kan voorstellen of inbeelden, dat het daarom niet mogelijk is.
• Beroep op autoriteit: "Zwarte Piet moet worden afgeschaft, want Quinsy Gario zegt dat het racistisch is". Gario is geen specialist ter zake maar een kunstenaar die zijn mening heeft geuit over het onderwerp Zwarte Piet (waar hij binnen de vrije meningsuiting ook recht op heeft). Iemand die een bepaalde mening is toegedaan is daarom nog geen legitieme autoriteit op het vlak van het onderwerp, en het is dus geen juist criterium om de al dan niet afschaffing van Zwarte Piet mee te bepalen. Hetzelfde geldt voor de bewering van Verene Shepherd die verkeerdelijk wordt beschouwd als representatief voor de Verenigde Naties.
• Beroep op moderniteit: "Zwarte Piet moet maar met zijn tijd meegaan, de paardentram rijdt ook niet meer". Het feit dat de tijden veranderen is op zich geen geldig criterium om te bepalen of iets welbepaald, in dit geval Zwarte Piet, ook vanzelfsprekend moet veranderen. Dat is aldus een red herring.
• Cirkelredenering: "Het gaat niet om jou, het gaat om het erkennen van ons koloniaal verleden". Het argument vertrekt vanuit een premisse die "ons" koloniaal verleden aan Zwarte Piet toeschrijft, en vervolgens dit onbewezen verband gebruikt om te stellen dat Zwarte Piet "ons" koloniaal verleden belichaamt.
• Genetische drogreden: "De klederdracht van Zwarte Piet werd een eeuw geleden geïnspireerd door de blanke stereotypering van Afrikaanse slaven, dus staat Zwarte Piet symbool voor Afrikaanse slaven en is hij racistisch". De oorsprong van het figuur van Zwarte Piet is op zich geenszins racistisch. Hoewel er stereotype gelijkenissen zijn met hoe een Afrikaanse slaaf in het begin van de 20ste eeuw werd voorgesteld, betekent dit niet dat de Zwarte Piet van nu hier als symbool voor staat. Zelfs al wordt het uiterlijk en de klederdracht van Zwarte Piet aangepast, verandert dit niets aan zijn geschiedenis en verleden. Volgens deze drogreden zou men dan na de nodige aanpassingen alsnog kunnen stellen "maar ooit was hij zwart en beeldde hij een stereotype Afrikaanse slaaf uit, dus is hij nog altijd racistisch".
• Hellend vlak: "Zwarte Piet is een terugkeer naar de slavernij". Dit is een drogreden omdat er wordt verondersteld dat situatie A onherroepelijk zal leiden tot situatie B zonder dat hier bewijs van een causaal verband voor wordt aangevoerd. De gevolgen van situatie A worden dus schromelijk overdreven, want er is geen aanwijzing dat het behouden van Zwarte Piet de herinvoering van de slavernij tot gevolg zal hebben. Het is eveneens een valse analogie.
• Non sequitur: "Als je voorstander bent van Zwarte Piet, dan ben je ook voorstander van slavernij". De conclusie zegt niets over de premisse en volgt er niet uit, dus is het een verkeerde conclusie. Het is eveneens een ad hominem.
• Overhaaste generalisatie: "Onder de tegenstanders van Zwarte Piet zijn niet enkel zwarten, maar ook blanken. Dus kunnen we Zwarte Piet maar beter afschaffen". Een beperkte groep blanke mensen worden hier voorgesteld alsof ze representatief zijn voor alle blanke mensen, wat onterecht de indruk wekt dat iedereen Zwarte Piet wil afschaffen. Dit is eveneens een anekdotische drogreden.
• Red herring: "Zwarte Piet moet zwart zijn, maar een zwarte Sinterklaas wordt bij de hekken geweigerd". Dit is een irrelevant argument, omdat het helemaal niets zegt over Zwarte Piet zelf. Het houdt trouwens ook geen rekening met het feit dat een zwarte Sinterklaas mogelijk niet werd geweigerd vanwege zijn kleur, maar omdat er al een andere Sinterklaas is (of die al dan niet wit is doet niet terzake) en twee Sinterklazen zou verwarrend worden voor de kinderen. Het nepargument tracht enkel af te leiden van de kern van de discussie.
• Stropopredenering: "Als we een racistische Zwarte Piet toelaten, kunnen we net zo goed hakenkruisen ook toelaten"​. Dit argument is de bedoeling om anderen af te schrikken met het idee: "pas op, als we Zwarte Piet toelaten dan zijn we binnenkort omringd door neonazi's". Hiermee wordt de tegenpartij woorden in de mond gelegd die ze niet gezegd hebben, want voorstanders van Zwarte Piet ijveren niet voor het neonazisme. Dit argument is eveneens een geval van een hellend vlak, waarbij onterecht wordt geïnsinueerd dat de opkomst van het neonazisme sowieso het gevolg zal zijn van het behoud van Zwarte Piet.
• Valse analogie: "Neonazi's willen Zwarte Piet behouden en Neonazi's zijn racistisch, dus voorstanders van Zwarte Piet zijn racistisch". Er worden conclusies getrokken op basis van een situatie die niet vergelijkbaar is met de andere situatie, waardoor diezelfde conclusie niet op beide situaties van toepassing kan zijn. Het argument impliceert immers onterecht dat neonazi's alle voorstanders van Zwarte Piet vertegenwoordigen, wat eveneens een stropopredenering en een overhaaste generalisatie is. In dit geval heeft het vergelijk met (neo)nazisme ook wat weg van de Wet van Godwin. De bewering dat donkere mensen als een knecht worden beschouwd omdat Zwarte Piet dat is, is eveneens een valse analogie omdat Zwarte Piet niet alle donkere mensen vertegenwoordigt.
• Verschuiven van de bewijslast: "Zwarte Piet is gebaseerd op een Afrikaanse slaaf"; "Nee, hij was reeds vanaf het begin een knecht van Sinterklaas"; "Een knecht is bijna hetzelfde als een slaaf, dus is Zwarte Piet gebaseerd op een slaaf". In dit geval probeert men een reeds weerlegd argument opnieuw te legitimeren door iets onopgemerkt te wijzigen aan de oorspronkelijke stelling. Als de stelling dat Zwarte Piet een Afrikaanse slaaf was werd ontkracht, verandert dit niets aan de zaak door foutief te stellen dat een knecht ook een slaaf was.
• Whataboutisme: "Je wil Zwarte Piet niet veranderen omdat hij traditie is, maar weet je wat vroeger ook traditie was en op sommige plaatsen nu nog? Kinderhuwelijken". Men probeert een argument (hoewel het argument van de traditie eveneens een drogreden is) te ontwijken door subtiel van onderwerp te veranderen naar een andere situatie die eveneens of nog meer kritiek zou verdienen. Dit kan worden beschouwd als een red herring omdat de premisse zelf niet wordt behandeld.

Voorstanders van Zwarte Piet

Een aantal veelgebruikte drogredenen van de voorstanders zijn:

• Ad hominem: "Als je Zwarte Piet niet leuk vindt, dan rot je maar op naar je eigen land". Dit is geen argument tegen Zwarte Piet omdat het niets zegt over het figuur zelf. Het bevat enkel een persoonlijke aanval, die in dit geval wel degelijk als racistisch kan worden opgevat. Andere voorbeelden van een ad hominem zijn argumenten zoals "mensen die zeggen dat ze Zwarte Piet willen afschaffen zeggen dit enkel om in de aandacht te komen", "als je tegen Zwarte Piet bent dan hou je niet echt van Nederland" en "mensen die tegen Zwarte Piet zijn sporen niet".
• Anekdotisch bewijs: "Ik ken een paar donkere mensen en die vinden dat Zwarte Piet helemaal niet racistisch is, dus is hij niet racistisch". Er wordt hier geargumenteerd op basis van anekdotische ervaringen die net zo goed triviaal en niet-representatief kunnen zijn. Dit is eveneens een overhaaste generalisatie.
• Argument van ongeloof: "Ik kan me niet voorstellen dat Zwarte Piet racistisch is, dus is hij niet racistisch." Hierbij wordt geargumenteerd dat iets wel of niet zo is, enkel maar omdat je je het niet anders kan voorstellen. Het is echter niet omdat je je iets niet kan voorstellen of inbeelden, dat het daarom niet mogelijk is.
• Beroep op autoriteit: "Zwarte Piet moet blijven want Mark Rutte vindt dat ook". Mark Rutte is geen specialist ter zake maar wel een Nederlandse politicus en regeringsleider, die zijn persoonlijke mening over Zwarte Piet heeft geuit (en waartoe hij ook het recht heeft binnen het recht op de vrije meningsuiting). Iemand die een bepaalde mening is toegedaan is daarom nog geen legitieme autoriteit op het vlak van het onderwerp, en het is dus geen juist criterium om al dan niet de afschaffing van Zwarte Piet mee te bepalen.
• Beroep op de meerderheid: "De meeste mensen vinden Zwarte Piet leuk, dus moet hij blijven". Het aantal mensen dat voor- of tegenstander is van een welbepaalde traditie is geen criterium om te bepalen of het een goede traditie is. Een meerderheid kan over slechte argumenten beschikken en een minderheid over goede argumenten, maar het is de validiteit van het argument op zich dat doorslaggevend dient te zijn.
• Beroep op emotie: "Onze (klein)kinderen zullen het ons nooit vergeven als we Zwarte Piet nu niet verdedigen". Dit voegt niets toe aan de discussie en is dus slechts een red herring die beroep doet op medelijden. Het valt tevens helemaal niet te voorspellen wat de standpunten van volgende generaties zullen zijn omtrent Zwarte Piet. Het argument "we mogen Zwarte Piet niet afschaffen want onze kinderen hebben er zoveel plezier aan" valt hier eveneens onder. Een lichte variant hiervan is het argument: "als je van Nederland houdt, dan wil je dat Zwarte Piet blijft", waarbij beroep wordt gedaan op intimidatie omdat er wordt geïmpliceerd dat iemand die toch wil debatteren over Zwarte Piet bij voorbaat niet van Nederland houdt (en dat is dan weer een ad hominem).
• Beroep op onwetendheid: "Zwarte Piet is niet racistisch want er is geen bewijs dat mensen die die willen dat hij blijft racistisch zijn". Hierbij worden zaken verondersteld louter op basis van de afwezigheid van het bewijs van het tegengestelde. Het is echter slechts een veronderstelling, en het argument is pas geldig als je effectief kan bewijzen dat voorstanders van Zwarte Piet niet racistisch zijn. Niettemin zou het ook dan nog steeds een drogreden zijn, want de (al dan niet) racistische ingesteldheid van de spreker is op zich evenmin een criterium om te bepalen of een argument gegrond is.
• Beroep op traditie: "Zwarte Piet moet blijven want hij is een traditie". Dit is een red herring-redenering die stelt dat iets beter is omdat het oud is of al lang bestaat, maar dat is geen geldig criterium om te bepalen of iets daadwerkelijk beter is.
• Cirkelredenering: "De reden waarom Zwarte Piet zwart ziet doet er niet toe. Hij is gewoon zwart, omdat hij zwart is". De bewering wordt hier aangevoerd als argument voor zichzelf, waardoor je dus in cirkeltjes blijft draaien zonder dat er een bewijsvoering of conclusie wordt bereikt. 
• Hellend vlak: "Zwarte Piet moet blijven, want als dat wordt afgeschaft dan schaffen straks nog het hele Sinterklaasfeest af. En wat is dan het volgende? De "zwarte" markt afschaffen? Een "blanke vla" mag niet meer?" Dit is een drogreden omdat er wordt verondersteld dat situatie A onherroepelijk zal leiden tot situatie B zonder dat hier bewijs van een causaal verband voor wordt aangevoerd. De gevolgen van situatie A worden dus schromelijk overdreven.
• Nirvana-drogreden: "Als Zwarte Piet racistisch is, heeft het toch weinig zin om hem af te schaffen want daar los je racisme op zich niet mee op". Hier wordt de stelling ingenomen dat enkel een perfecte, idealistische (maar onrealistische) oplossing aanvaardbaar is, en dat alle andere oplossingen die minder perfect zijn dus fout zijn en moeten worden verworpen. Dit is eveneens een vorm van een vals dilemma.
• Overhaaste generalisatie: "Er is geen reden om Zwarte Piet af te schaffen want er zijn ook donkere mensen die er geen probleem mee hebben". Een beperkte groep zwarte mensen wordt hier voorgesteld alsof ze representatief zijn voor alle zwarte mensen, wat onterecht de indruk wekt dat niemad Zwarte Piet wil afschaffen. Dit is eveneens een anekdotische drogreden.
• Red herring: "Waar houdt men zich toch mee bezig, we kunnen Zwarte Piet beter gerust laten want er zijn belangrijkere problemen in de wereld, zoals de vluchtelingenproblematiek". Dit is geen relevant argument omtrent Zwarte Piet en dus een afleidingsmaneuver. Het is eveneens een vorm van whataboutisme. Er zijn inderdaad belangrijkere problemen in de wereld van politieke, economische en sociale aard, maar wil niet zeggen dat het debat rond Zwarte Piet niet gevoerd mag worden. Andere voorbeelden van een red herring-argument zijn dat "Zwarte Piet moet blijven want slavernij is afgeschaft" of "omdat we ons toch ook niet meer druk maken om de Duitsers die hier waren tijdens de Tweede Wereldoorlog".
• Stropopredenering: "Als Zwarte Piet wordt afgeschaft dan kan je net zo goed het hele Sinterklaasfeest afschaffen". Dit argument is de bedoeling om anderen af te schrikken met het idee: "pas op, als we Zwarte Piet afschaffen zijn we binnenkort het hele Sinterklaasfeest kwijt". Hiermee worden de tegenstanders woorden in de mond gelegd die ze niet gezegd hebben, want tegenstanders van Zwarte Piet ijveren niet voor de volledige afschaffing van het Sinterklaasfeest. Dit argument is eveneens een geval van een hellend vlak, waarbij onterecht wordt geïnsinueerd dat de afschaffing van het hele feest sowieso het gevolg zal zijn van de afschaffing (of aanpassing) van Zwarte Piet.
• Tu quoque: "De afschaffing van Zwarte Piet is racisme tegenover de Nederlandse traditie". Hier wordt gepoogd om het argument van de tegenpartij terug te kaatsen door te pogen om datzelfde argument ook op hen toe te passen en zo de tegenstander af te schilderen als hypocriet. Zelfs al zou de afschaffing van Zwarte Piet op zich racistisch zijn, zegt dat niets over het vraagstuk of Zwarte Piet op zich wel of niet racistisch is. Een ander voorbeeld is: "Sylvana Simons wil Zwarte Piet afschaffen, maar ze heeft vroeger zelf nog voor Zwarte Piet gespeeld"​​. Zelfs al zou Sylvana Simons, een mondige tegenstander van Zwarte Piet, vroeger effectief voor Zwarte Piet gespeeld hebben, zegt dat niets over het vraagstuk of Zwarte Piet op zich wel of niet racistisch is; in dit voorbeeld is het argument dus eveneens een ad hominem . Bovendien is de bewering dat Sylvana Simons ooit voor Zwarte Piet speelde slechts een hoax en dus nepnieuws.
• Vals dilemma: "Zwarte Piet moet blijven, anders zal het Sinterklaasfeest verloren gaan". Hier wordt de situatie geschetst alsof er slechts twee mogelijkheden zijn: een Sinterklaasfeest met Zwarte Piet of helemaal géén Sinterklaasfeest. Het houdt geen rekening met het feit dat er ook nog andere alternatieve mogelijkheden zijn, zoals een Sinterklaas met een aangepaste of helemaal zonder Zwarte Piet. Met andere woorden: de afschaffing van Zwarte Piet hoeft niet vanzelfsprekend het einde van het Sinterklaasfeest tot gevolg hebben. Andere voorbeelden zijn: "Hou je van Zwarte Piet of haat je Nederland?" of "Ben je tegen Zwarte Piet omdat je bruin bent of wil je gewoon het Sinterklaasfeest stuk maken?".
• Valse analogie: "Waarom zou Zwarte Piet moeten worden afgeschaft terwijl de ramadan wel mag blijven?" Er wordt hier vergeleken tussen twee verschillende en onvergelijkbare situaties. De logische conclusie van de ene situatie is niet vanzelfsprekend toepasbaar op de andere situatie.
• Vergelijk met Hitler: "Hitler wou ook tradities afschaffen, dus als je Zwarte Piet wil afschaffen ben je voor de nazi's". Hier wordt een argument of standpunt verworpen louter omdat het argument en/of aanvoerder ervan iets (hoe vaag ook) gemeenschappelijk heeft met Hitler of de nazi's. Hitler was ook een vegetariër, maar dat maakt nog niet dat alle vegetariërs neonazi's zijn. Disproportionele vergelijken met Hitler zijn ook een overtreding van de Wet van Godwin.
• Whataboutisme: "We zitten ons hier druk te maken over Zwarte Piet, maar wet met vrouwenemancipatie, dierenleed, gezondheidszorg, ...?" Hier wordt getracht om de kritiek op Zwarte Piet te ontwijken door subtiel van onderwerp te veranderen en te stellen dat iets anders evenveel of nog meer kritiek verdient. Het is een vorm van een red herring en tu quoque. Een ander voorbeeld is: "Dan kan je ook zeggen dat carnaval, de ramadan en het homohuwelijk aanstootgevend zijn".

Escalatie van de discussie

Vanaf het begin van de zwartepietendiscussie in 2011, werd het debat al gauw erg fel gevoerd tussen voor- en tegenstanders. De discussie laaide echter nog verder op in 2013, wanneer VN-consultant Verene Shepherd stelde dat Zwarte Piet "een terugkeer naar de slavernij" voorstelt. Als reactie hierop werd een zogenaamde "Pietitie" opgestart via Facebook, wat de snelstgroeiende Facebookpagina in Nederland werd. Al gauw bleek dat Shepherd onterecht in naam van de Verenigde Naties sprak, aangezien ze slechts een vrijwilliger was en niet door de VN betaald werd. Niettemin was de schade aangericht en zou het debat verder escaleren, niet enkel aan de hand van drogredenen maar ook via protestacties en zelfs fysiek geweld.

In 2013 trachtten tegenstanders van Zwarte Piet de intocht van Sinterklaas via bezwaarschrift te verbieden, doch dit verzoek werd verworpen. In 2015 deden enkele belangengroepen dan weer aangifte tegen o.a. AH, Blokker en HEMA, maar het Nederlandse gerechtshof besloot dat er geen strafbare feiten waren gepleegd. Kort na de aanslagen in Parijs van 2015, werd een sobere protestactie gehouden tijdens de intocht van Sinterklaas. Tijdens de intocht van 2016 waren er opnieuw protesten gepland door de tegenstanders, wat dan weer een tegendemonstratie uitlokte van de extreemrechtse Nederlandse Volks-Unie. De tegenstanders probeerden eveneens protestacties te organiseren in Rotterdam, waar ze op een verbod stuitten van burgemeester Ahmed Atoutaleb - die nochtans van Marokkaanse en dus Afrikaanse origine is.

Wanneer tegenstanders in 2017 met bussen onderweg waren om te demonstreren in Dokkum, werden ze klemgereden door tegendemonstranten zodat ze hun bestemming niet konden bereiken. In Dordrecht werd in datzelfde jaar het Sinterklaashuis gesaboteerd en gevandaliseerd door tegenstanders, en in 2018 werd een man uit Utrecht veroordeeld wegens het oproepen tot geweld tegen Sinterklaas. Tijdens de intocht van Sinterklaas in november 2018 liep de situatie op meerdere plaatsen in Nederland uit de hand; er werd een rookbom gegooid, alsook voorwerpen zoals eieren en bierblikjes gegooid, en er zou nog meer fysiek geweld aan te pas gekomen zijn indien de politie niet tussenbeide was gekomen en een aantal arrestaties had verricht.

Uit de vele protestacties, rechtszaken en allerhande geweldadige situaties blijkt duidelijk dat de discussie omtrent Zwarte Piet bijzonder uit de hand gelopen is. Zowel voor- als tegenstanders zijn zich doorgaans steeds radicaler en dogmatischer beginnen opstellen, wat een rationeel debat en een definitieve oplossing geheel onmogelijk maakt. De demonstranten, aan beide kanten van de discussie, richten hun pijlen immers op de vrije meningsuiting van de tegenpartij door te protesteren tegen de intocht van "zwarte" pieten enderzijds en "gekleurde" pieten anderzijds. Hun argumenten zijn veelal gebaseerd op emoties en niet op rationele argumenten, waardoor zij niets bijdragen aan het debat. Hoewel het argument "het is een kinderfeest" op zich een red herring is omdat het niets zegt over de figuur van Zwarte Piet zelf, is het wellicht niet het onderwerp van het debat maar wel de manier waarop het debat gevoerd wordt dat het kinderfeest genadeloos verpest.

Nepnieuws

Zwarte Piet is geregeld het onderwerp van nepnieuws op Facebook en elders op het internet; niet omwille van de personage zelf, maar wel omwille van de actualiteit van de zwartepietendiscussie. Sinds het debat begon op te laaien werd van deze actualiteit dan ook gretig gebruik gemaakt voor like farming, clickbait, fraude en propagandistische doeleinden. Zulke nepberichten zijn immers doelbewust geschreven zijn om maximaal de gemoederen op te laaien, zoals de vermeende oproep van NTR om te laten weten welke kleur de Pieten in het Sinterklaasjournaal moeten hebben, of verdachten van de wegblokkade die 18 maanden celstraf zouden gekregen hebben. Hoewel beide berichten volslagen onzin bleken te zijn, waren ze op Facebook toch maar respectievelijk 35.000 en 25.000 keer gedeeld. Berichten die oproepen dat Zwarte Piet zwart blijft als het 300.000 keer wordt gedeeld werden ook effectief zo'n 280.000 keer gedeeld. Dat is een lucratieve bezigheid, want op die manier kunnen like farmers snel en zonder veel moeite volgers naar hun pagina lokken, waar ze dan vervolgens geld verdienen d.m.v. advertenties (bijv. via clickbait-links naar eigen websites, blogs, ...).

Enkele voorbeelden zoals aangehaald door Hoaxmelding:

• De Facebookpagina "Sinterklaas en Zwarte Piet" (inmiddels verwijderd) plaatste hoaxes zoals dat Sylvana Simons zou gezegd hebben dat alle Nederlanders racisten zijn, een verzonnen oproep van KRO-NCRV over in Colombia ontvoerde journalisten, Jörgen Raymann die Nederland verlaat als Zwarte Piet dat niet doet en "Maarten Tolhuis verkleed als Zwarte Piet van parcours gehaald". Deze pagina bleek tot de like farmer Cees Van Amersfoort te behoren.
• De Facebookpagina "Zwarte Piet Fan" en diens opvolger "Ik ben Zwarte Piet Fan" (beide inmiddels verwijderd) plaatste hoaxes zoals dat NTR heeft toegezegd dat Zwarte Piet zwart blijft als het bericht minstens 1 miljoen keer wordt gedeeld, "De 9-jarige Mees start Zwarte Piet-actie op Facebook", "34 mensen die de A7 hebben geblokkeerd krijgen gevangenisstraf", "Sylvana Simons verlaat Nederland als Zwarte Piet blijft", "Johnny De Mol en Jan Smit beginnen club voor Zwarte Piet", "Jenny Douwes voor behoud Zwarte Piet" en talloze gelijkaardige onzin, alsook nepacties zoals gratis Zwarte Piet-stickers, -vlaggen en -truien en zelfs ongerelateerde hoaxes zoals "Als jij dit bericht deelt dan doneren wij elke keer €1 aan KWF Kankerbestrijding" en "Samsung geeft zijn nieuwe model Galaxy S9 weg". Deze pagina's behoorden eveneens tot Van Amersfoort.
• De Facebookpagina "Anne Faber" "Anne Faber Vermist" "Zwarte Piet Vermist" (inmiddels verwijderd) plaatste hoaxes zoals "Geen roetveegpieten of regenboogpieten meer in het Sinterklaasjournaal.
• De Facebookpagina "Red Zwarte Piet", van de extreemrechts-fundamentalistische en oerconservatieve religieuze genootschap "Civitas Christiana", plaatst hoaxes zoals "Burgemeester wil moskeebezoek voor scholen verplicht maken" en allerhande andere islamofobe, racistische, homofobe en eurofobe propaganda.
• De Facebookpagina "Ik steun Zwarte Piet" beweerde een petitie te zijn gestart om Zwarte Piet te erkennen als Nederlands cultureel erfgoed. De zogenaamde petitie stond echter op een website die contactgegevens probeerde te verzamelen in ruil voor fictieve prijzen, die dan werden verkocht aan spammers.

In 2014 verrichtte De Hoax-Wijzer onderzoek naar de nepnieuws-berichten, die nochtans gretig waren overgenomen in de reguliere media, over Zwarte Pieten die klaarblijkelijk werden bedreigd en lastig gevallen en bijgevolg de straat niet meer op durfden te gaan. Het verhaal bleek echter afkomstig te zijn van een zekere "Ben" van een nochtans onbestaand bedrijf genaamd "Sinterklaasbezoekjes". Hoewel "Ben" beweerde dat zijn bedrijf al 40 jaar actief was, waren er geen sporen van te bekennen die ouder waren dan een jaar. Er was eveneens geen enkel KvK-nummer te bespeuren, en zogenaamde foto's van voorgaande activiteiten bleken gewoon van het internet geplukt te zijn - eentje zelfs overduidelijk afkomstig uit Duitsland. Hoewel de website zelf nog steeds online is, is hij intussen wel een paar keer van uiterlijk is veranderd; maar contactgegevens van een verantwoordelijke uitbater of KvK-nummer zijn nog steeds afwezig.

Zie ook

• Stadssage
• Drogreden
• Like farming
• Clickbait
• Robert Coret
• Peter Van Opdorp

Bronnen

• https://historiek.net/de-ontwikkeling-van-zwarte-piet/46689/
• http://www.meertens.knaw.nl/cms/nl/nieuws-agenda/nieuws-overzicht/202-nieuws-2013/144371-faq-zwarte-piet